بعد از گران شدن بنزین؛ چه کسانی ضرر کردند/ دولت چقدر سود کرد؟

با گذشت بیش از یک سال از اجرای طرح اصلاح قیمت بنزین توسط سران سه قوه در آبان سال گذشته، مرکز پژوهش‌های مجلس به بررسی وضعیت متضررین اصلاح بنزینی پرداخته و نشان داده حدود ۳۲ میلیون نفر در کشور که عمدتا برای دهک‌های با درآمد بالا قرار دارند، از این سیاست زیان دیده‌اند. خانواده‌های زیان‌دیده در دهک‌های هشتم تا دهم قرار دارند. با استناد به این گزارش زیان‌دیدگان اصلاح قیمت بنزین، ۴۱.۵۳ درصد از کل افراد جامعه هستند.

اعتماد در ادامه نوشت: باتوجه به اینکه گزارش این نهاد، مهم و رسمی تلقی می‌شود، سوال در این است که چرا پیش از اجرای این طرح، تحقیقات و گزارش‌های اینچنینی منتشر نمی‌شود؟ البته خبرگزاری فارس عنوان کرده که این گزارش که اخیرا منتشر شده، یک هفته پس از اجرای افزایش ۳۰۰ درصدی قیمت بنزین انجام شده، اما «به تازگی مجوز انتشار گرفته است.» نکته دیگری که در این گزارش نهفته است، افزایش حدود ۳ هزار میلیارد تومانی منابع نسبت به مصارف است.

طبق آنچه وزارت نفت منتشر کرده، منابع حاصل از این طرح ۳۳ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان بوده که ۳۰ هزار میلیارد تومان آن برای کمک به ۶۰ میلیون ایرانی درنظر گرفته شده، اما مشخص نیست مابقی برای چه کاری است. هر چند به نظر می‌رسد به بودجه وارد نشده است.

اعلام متضررین پس از اجرای طرح

بازوی کارشناسی مجلس که یک هفته پس از اجرای طرح افزایش قیمت بنزین به سراغ بررسی متضررین این طرح رفته بود، در گزارشی به ضرر سه دهک با درآمد بالا اشاره کرد، اما به باور این نهاد متضررین مطلق فقط دهک‌های ۸ و ۹ و ۱۰ هستند و حتی در دهک‌های پایین‌تر نیز خانواده‌هایی قرار دارند که به دلیل مصرف بنزین به هر دلیلی، جزو زیان دیدگان این طرح محسوب می‌شوند.

براساس آنچه این گزارش از میزان مصرف دهک‌های مختلف درآمدی در شهر و روستا از بنزین منتشر کرده، بیشترین مصرف بنزین در شهر‌ها در دهک دهم با متوسط مصرف ۹۲.۵ لیتر در روز و کمترین مصرف نیز در دهک اول با ۲۰.۴ لیتر برآورد شده بود. از سوی دیگر مصرف دهک دهم و اول در خانوار‌های روستایی به ترتیب ۶۵.۷ و ۸.۴ لیتر در روز تخمین زده شد. بنابراین میانگین مصرف بنزین در سه دهک شهرنشینی که بیشترین ضرر را دیده‌اند، حدود ۸۰ لیتر در روز است. این رقم برای روستاییان ۵۴.۳ لیتر در روز بود.

مرکز پژوهش‌ها معتقد است افزایش میزان مصرف بنزین با بالاتر رفتن دهک درآمدی، یعنی برخورداری از یارانه انرژی بیشتر در شرایطی که قیمت‌ها پایین است و به آن‌ها یارانه بیشتری تعلق می‌گیرد. هر چند به باور این نهاد برای بررسی متضررین و منتفعین این سیاست لازم است تغییراتی که افزایش قیمت بنزین و یارانه‌های حمایتی بر رفاه خانواده‌ها داشته، بررسی شود.

جبران زیان دهک‌های اول تا هفتم

مرکز پژوهش‌ها در ادامه گزارش خود مقادیری که هر دهک برای جبران هزینه‌های خود نیاز دارد، بررسی کرده است. بر این اساس یارانه‌های معیشتی که به دهک‌های اول تا هفتم پرداخت می‌شود، بالاتر از مبالغی است که خانوار‌های حاضر در این دهک‌ها برای جبران زیان خود، نیاز دارند. به عنوان مثال دهک اول درآمدی در شهر نیاز به ۴۸ هزار و ۶۹۰ تومان برای جبران رفاه از دست رفته‌اش دارد؛ در حالی که ۱۶۶ هزار و ۱۱۵ تومان یارانه دریافت می‌کند. میزان یارانه پرداختی به دهک اول درآمدی در روستا‌ها ۱۵۲ هزار و ۱۰۹ تومان است در حالی که این دهک برای جبران رفاه خود به ۱۸ هزار و ۵۷۱ تومان نیاز دارد.

حرکت به سمت دهک‌های با درآمد بالاتر، علاوه بر افزایش مبلغ جبران رفاه از دست رفته، یارانه کاهش پیدا می‌کند. به گونه‌ای که سه دهک آخر عملا یارانه‌ای نمی‌گیرند. با استناد به این گزارش میانگین رفاه از دست رفته از سه دهک درآمدی بالاتر، ۱۶۵ هزار تومان برای خانواده‌های شهری و ۱۰۲ هزار و ۷۵۶ تومان برای خانواده‌های روستایی است.

آنچه مرکز پژوهش‌ها بر آن تاکید دارد، منفعت بیشتر در دهک‌های درآمدی پایین از افزایش قیمت بنزین است، چراکه اولا مصرف بنزین کمتری دارند و ثانیا به دلیل بعد خانوار، یارانه معیشتی بیشتری دریافت می‌کنند. تاکید این نهاد پژوهشی در حالی است که با استناد به گزارش ۲۵ آبان «میراث اصلاح بنزینی» قیمت یک سبد مشخص از کالای خوراکی در فاصله آبان ۹۸ تا آبان سال جاری حدود ۲۶ درصد افزایش داشته است.

بنابراین اگر نه فقط از بعد یارانه‌های معیشتی و جبران رفاه خانوار‌ها بلکه از بعد هزینه‌های سایر کالا و خدمات نیز این طرح مورد بررسی و موشکافی قرار گیرد، زیان دهک‌های با درآمد‌های پایین‌تر محتمل‌تر خواهد بود، چراکه این دهک هزینه بیشتری بر مواد غذایی می‌دهند که پس از اجرای این طرح افزایش‌های چند باره پیدا کرد.

صددرصد دهک‌های با درآمد‌های بالا متضرر شده‌اند

در بخش دیگری از این گزارش، سهم خانوار‌های متضرر در دهک‌های مختلف درآمدی در شهر و روستا برآورد شده است. براساس آن متضرران شهری این طرح در دهک‌های اول تا هفتم بین ۲ تا ۲۷.۸ درصد است که ۱۳.۵ درصد از کل خانواده‌های شهری یا یک میلیون و ۷۰۳ هزار و ۳۰۹ را شامل می‌شود. تعداد خانوار‌های متضرر در هفت دهک پایین درآمدی در روستا‌ها نیز بین ۰.۳۹ تا ۶.۱ درصد است که ۲.۸۹ درصد از کل روستاییان یا ۱۱۴ هزار و ۲۷۹ را در بر می‌گیرد. با استناد به این گزارش کل خانواده‌هایی که از این طرح متضرر شدند با فرض ضرر کامل دهک‌های هشت تا ۱۰، ۴۱.۵ درصد یا ۱۰ میلیون و ۴۲۳ هزار و ۷۹۰ یا ۳۲ میلیون و ۳۷۴ هزار و ۴۵۰ نفر است.

اما نکته نگران‌کننده در این گزارش که البته یک هفته پس از اجرای طرح افزایش ۳۰۰ درصد قیمت بنزین به نمایندگان داده شد، ضرر یک میلیون و ۸۱۷ هزار و ۵۸۸ خانوار یا ۶ میلیون و ۶۸۲ هزار و ۴۱۲ نفری است که در دهک‌های اول تا هفتم زندگی می‌کنند. اگر برای این تعداد خانوار چاره‌ای اندیشیده نشود، چه‌بسا دهک درآمدی شان تغییر کند و به دهک‌های پایین‌تر بروند. در این صورت چه‌بسا فقر مطلقی که در آن گرفتار می‌شوند، به نسل‌های آتی شان نیز منتقل شود.

۵۲ درصد از متضررین، خودرو دارند

در بخش دیگری از گزارش مرکز پژوهش‌ها نیز برآورد شده که تنها ۵۲.۷۲ درصد از متضررین خودرو دارند که شامل ۲۶ میلیون و ۵۱۶ هزار و ۸۲۴ نفر است. مابقی متضرران خانوار‌های بدون خودرو هستند که جمعیتی بالغ بر ۵ میلیون و ۸۵۷ هزار و ۶۲۶ نفر دارند.

چقدر درآمد نصیب دولت شد؟

با گذشت یک سال از اجرای سیاست اصلاح قیمت بنزین، هنوز یک گزارش مستند در رابطه با منابع و مصارف این طرح ازسوی دولت منتشر نشده است. یکی از مهم‌ترین ایرادات اجرای این سیاست در همان آبان ماه سال گذشته، از لحاظ اجرایی «عدم اطمینان مردم و برخی نمایندگان مجلس از اختصاص تمامی منابع حاصل از افزایش قیمت به خانواده‌های کم‌درآمد» بود. به عبارت بهتر با توجه به کسری بودجه دولت، این ادعا برای بسیاری از افراد به طور کامل باورپذیر نبود. علاوه بر این، ارایه برخی اطلاعات غیردقیق توسط مخالفین طرح و عدم شفاف‌سازی دولت در مورد منابع حاصل به این مساله دامن زد.

با این حال پیش از اجرای سیاست افزایش قیمت بنزین، سازمان برنامه و بودجه پیش‌بینی کرده بود منابع حاصل از افزایش قیمت بنزین در آبان ماه ۹۸ با لحاظ درآمد ناشی از صادرات این فرآورده نفتی ۳۳ هزار و ۸۷۷ میلیارد تومان در سال باشد. بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان این رقم صرفا برای پرداخت یارانه نقدی وعده داده شده موردنیاز است.

باتوجه به نزدیکی درآمد خانوار در دهک‌های ۶ و ۷ و ۸ و دشواری شناسایی ۷ دهک پایین برای پرداخت یارانه، به احتمال زیاد بر تعداد خانوار‌های متقاضی و دریافت‌کننده بسته حمایت نقدی افزوده خواهد شد. بدین ترتیب پیش‌بینی می‌شود، در عمل کل منابع حاصله (۳۳.۸ هزار میلیارد تومان) صرف حمایت شده و حتی این خطر وجود دارد که طرح با کسری نیز مواجه شود.