رکوردشکنی زنان فیلم‌ساز در ۲۰۲۰

سال‌هاست که موضوع تازه‌ای به چالش‌های مربوط به سینما به ویژه در جشنواره‌های سینمایی اضافه شده است. در واقع همچنان که پیش از این حضور فیلم‌سازان رنگین‌پوست در جشنواره‌ها مورد توجه رسانه‌ها بود و نادیده‌گرفتن فیلم‌های آنان با انتقاد‌های تند و تیز منتقدان و جامعه‌شناسان روبه‌رو بود، در چند سال اخیر موضوع حضور فیلم‌های زنان در جشنواره‌های سینمایی اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

به گزارش دنیای‌اقتصاد، در چند سال اخیر رویداد‌ها و جشنواره‌های معتبر سینمایی از جمله اسکار، جشنواره کن، جشنواره ونیز و... همواره با انتقاد‌هایی درباره بی‌توجهی به سینماگران زن و حتی نادیده گرفتن دستاورد‌های سینمایی زنان روبه‌رو بوده‌اند. حالا و پس از نزدیک به ۱۰ سال از گسترش قابل‌توجه این دغدغه‌ها، حضور زنان در سینمای جهان پررنگ‌تر از همیشه شده است. گزارش‌های متعددی حاکی از افزایش تعداد زنان فیلم‌ساز در طول یک دهه گذشته است.

اما نه تنها در دیگر کشورها، که در ایران نیز حضور زنان سینماگر در سپهر سینمایی کشور رونق بسیار قابل‌توجهی پیدا کرده است. در سال ۱۳۹۷ نرگس آبیار با فیلم «شبی که ماه کامل شد» توانست پس از ۲۷ سال سیمرغ کارگردانی فیلم فجر را به نام یک فیلم‌ساز زن ثبت کند. اتفاقی که پیش از او تنها یک بار و در سال ۱۳۷۰ برای رخشان بنی‌اعتماد رخ داده بود. آبیار البته یک رکورد دیگر را نیز ثبت کرده است. او نخستین فیلم‌ساز زن ایرانی است که فیلمش به اسکار معرفی شده است.

اما در بخش فیلم‌نامه‌نویسان هم این موضوع مشهود است. سال ۱۳۹۳ رویا محقق توانست سیمرغ بهترین نویسنده فجر را به خانه ببرد. در یک دهه اخیر حضور کارگردانان زن پشت دوربین‌ها رشد قابل‌توجهی پیدا کرده است.

رکوردشکنی ۲۰۲۰

طبق جدیدترین مطالعه «سلولویید سیلینگ» شمار کارگردانان زن صنعت سینمای آمریکا در سال ۲۰۲۰ افزایش داشته است. «سلولویید سیلینگ» که در زمینه حضور زنان در صنعت سینما قدیمی‌ترین و جامع‌ترین مطالعات به شمار می‌رود و بیست‌وسومین دوره‌اش به تازگی عرضه شده، عنوان مجموعه گزارش‌های دکتر مارتا لوزِن در «مرکز مطالعات زنان فعال در تلویزیون و سینمای دانشگاه دولتی سن دیه‌گو» است.

در سال ۲۰۲۰ رکورد فعالیت زنان کارگردان در صنعت سینما شکسته شد و با حضور ۱۸ درصدی آن‌ها در ساخت ۲۵۰ فیلم بلند آمریکایی برتر سال، از آمار ۱۳ درصدی در سال ۲۰۱۹ و هشت درصدی در ۲۰۱۸ فاصله‌ای معنادار پیدا کرد.

این آمار در شرایطی به دست آمده است که فیلم‌های استودیویی مهمی به کارگردانی زنان با تاخیر یک‌ساله در اکران مواجه شدند از جمله «ایتِرنال» (Eternals) از کلویی ژائو و «بیوه سیاه» (Black Widow) از کیت شورت‌لند. با وجود این، فیلم‌های استودیویی «پرندگان شکاری» (Birds of Prey) و «واندر وومن۱۹۸۴» (Wonder Woman ۱۹۸۴ هم به‌ترتیب از کتی یان و پتی جنکینز در سال ۲۰۲۰ عرضه شدند. دنباله «واندر وومن» که پرفروش‌ترین فیلم آمریکایی پس از بازگشایی محدود سینما‌ها عنوان گرفت.

در بین صد فیلم برتر آمریکایی هم زنان ۱۶ درصد از کارگردانان هستند که از ۱۴ درصد ۲۰۱۹ و چهار درصد سال ۲۰۱۸ بالاتر است. البته که این «نیمه پر لیوان» است وگرنه همچنان بیش از ۸۰ درصد فیلم‌ها را مردان کارگردانی کرده‌اند! اما آمار مربوط به حضور زنان در پشت صحنه فیلم‌ها همچنان ناامیدکننده است و پیشرفت چندانی را نشان نمی‌دهد.

در سال ۲۰۲۰ اغلب فیلم‌ها (۶۷ درصدشان) صفر تا چهار زن را در سمت‌هایی مثل کارگردان، نویسنده، تهیه‌کننده اجرایی، تهیه‌کننده، تدوینگر و فیلم‌بردار به کار گرفتند. ۲۴ درصد پنج تا ۹ زن، و ۹ درصد فیلم‌ها از ۱۰ یا تعداد بیشتری سینماگر زن در پروژه‌های خود بهره بردند. اختلاف آن قدر زیاد است که دیگر نیازی به گفتن آمار‌های مختلف حضور مردان در پروژه‌های سینمایی نیست و همین بس که ۷۱ درصد از فیلم‌ها ۱۰ یا تعداد بیشتری سینماگر مرد را برگزیدند.

روی‌هم‌رفته زنان در ۲۵۰ فیلم برتر سال، ۲۳ درصد از نقش‌های پشت صحنه را عهده‌دار شدند که با وجود بالاتر بودن از ۲۱ درصد سال میلادی قبل از آن، نرخ رشد بسیار کندی را نشان می‌دهد. این آمار در سال ۱۹۹۸، هفده درصد بوده است! دکتر مارتا لوزن در بخش کوتاهی از صحبت‌هایش می‌گوید: «این عدم توازن حیرت‌انگیز است. بخش اعظمی از فیلم‌ها کمتر از پنج زن و بیش از ۱۰ مرد را برای تولید انتخاب می‌کنند.» نسخه کامل گزارش را با نمودار‌های مختلف، می‌توانید در سایت سینمایی «ددلاین» به‌صورت فایل پی‌دی‌اف دانلود و مطالعه کنید.

تحسین زنان فیلم‌ساز

اما نه تنها در کمیت که گویا در کیفیت ساخت آثار سینمایی نیز، زنان دستاورد‌های قابل‌توجهی در سال گذشته میلادی داشته‌اند. بیش از ۲۰۰ روزنامه‌نگار و منتقد سینمایی از سراسر جهان با شرکت در نظرسنجی سالانه وب‌سایت ایندی‌وایر فیلم‌ها و بازیگران برتر سال ۲۰۲۰ را انتخاب کردند.

نکته قابل‌توجه درباره فهرست امسال ایندی‌وایر از بهترین‌های سال سینما به انتخاب منتقدان، حضور پررنگ کارگردانان زن است. سرزمین آواره‌ها اولین فیلم به کارگردانی یک بانوی فیلم‌ساز است که در صدر این فهرست قرار می‌گیرد. به علاوه، سه فیلم برتر این فهرست یعنی سرزمین آواره‌ها، هرگز، به ندرت، گاهی، همیشه و اولین گاو همگی ساخته یک کارگردان زن بودند.

امسال همچنین برای اولین بار در تاریخ این نظرسنجی، دو شاخه بهترین بازیگر زن و بهترین بازیگر مرد در یک شاخه بهترین بازی ادغام شد و ریز احمد به خاطر بازی درخشان در فیلم صدای فلز از داریوش ماردر، توانست عنوان بهترین بازی سال را به‌دست آورد. فرانسیس مک‌دورماند بازیگر نقش اصلی سرزمین آواره‌ها نیز در رتبه دوم این شاخه قرار گرفت.