آئدس ویتاتوس بومی شبه‌قاره هند است و هرگز تا پیش از این در نیم‌کره غربی دیده نشده بود. برطبق تیم دانشمندانی که آن را کشف کرده‌اند، «این پشه عامل اصلی بیماری چیکونگونیا، زیکا، تب دنگی، تب زرد و بسیاری دیگر از بیماری‌هاست.»
در شب ۱۸ ژوئن سال ۲۰۱۹ در پایگاه دریایی آمریکا در خلیج گوآنتانامو در کوبا، یک مزاحم به دام افتاد. سربازان به زندانیانی که آرزو دارند از گوآنتانامو فرار کنند، عادت دارند. این پایگاه بیشتر به عنوان مکانی شناخته می‌شود که آمریکا مظنونین عملیات تروریستی را، بدون برگزاری دادگاه و با هدفِ «جنگ علیه ترور» حبس می‌کند. برای همین ورود یک مزاحم به داخل زندان غیرمعمول بود. عجیب‌تر آن بود که تا پیش از این، کسی شبیه او را در این بخش از جهان ندیده بود.
به گزارش فرادید به نقل از بی‌بی‌سی ورلد، مزاحمی که وارد زندان گوآنتانامو شده بود یک پشه با نام علمی آئدس ویتاتوس Aedes vittatus) (بود. در حدود ۳۵۰۰ گونه پشه در سراسر جهان شناسایی شده و این مورد در زمره ۱۲ گونه‌ای قرار می‌گیرد که انگل‌ها یا عوامل بیماری‌زایی که برای انسان‌ها خطرناک است را با خود حمل می‌کنند.
سایر گونه‌های پشه‌ها، مانند پشه ببری ((Aedes albopictus و پشه تب زرد (Aedes aegypti) می‌توانند بیماری‌هایی نظیر تب دنگی، تب زرد و چیکونگونیا را منتقل کنند. اما برخلاف این گونه‌ها، آئدس ویتاتوس می‌تواند ناقل تقریباً تمام انواعی از بیماری‌ها باشد که توسط پشه‌ها منتقل می‌شود؛ البته به غیر از مالاریا.
یون-ماری لینتون، محقق در واحد بیوسیستماتیک در والتر رید در آمریکا می‌گوید: «در تماس مستقیم بودن با این پشه‌ها خبر خوبی نیست. آنها در حوضچه حمام پرنده شما تخم‌گذاری می‌کنند و از خون کودکان شما تغذیه می‌کنند.»
آئدس ویتاتوس بومی شبه‌قاره هند است و هرگز تا پیش از این در نیم‌کره غربی دیده نشده بود. برطبق تیم دانشمندانی که آن را کشف کرده‌اند، «این پشه عامل اصلی بیماری چیکونگونیا، زیکا، تب دنگی، تب زرد و بسیاری دیگر از بیماری‌هاست.»
به احتمال خیلی زیاد نخستین موارد به شکل تخم حشره و از طریق کانتینر‌های حمل مواد در بار کشتی یا هواپیما به آمریکای شمالی منتقل شده است.
تکثیر گونه‌ها در سراسر منطقه کارائیب و آمریکای جنوبی نیز به دلیل مداخلات انسانی صورت گرفته است: تغییرات آب‌وهوایی زمستان‌ها را در آمریکای شمالی کوتاه‌تر کرده که به پشه‌ها فرصت می‌دهد در طول یک فصل بیشتر از قبل تخم‌ریزی و درنتیجه ویروس‌ها را تا مناطق دورتری پراکنده کنند.
پشه‌ها از «زنبور‌های قاتلی» که در سال ۲۰۲۰ در آمریکای شمالی شناسایی شدند، کم‌اهمیت‌تر به نظر می‌رسند. این زنبور‌ها که کلونی‌های زنبور عسل را از بین می‌بردند از ژاپن به آمریکای شمالی رسیده بودند.
بن پاگاک، حشره‌شناس در فرماندهی سلامت عمومی ارتش آمریکا، می‌گوید: «شباهت بینِ پشه آئدس ویتاتوس و زنبور‌های قاتل در آن است که هر دو به جای دیگری تعلق داشتند و اکنون در جایی مشاهده شده‌اند که تا پیش از این در آن نبودند.»
او می‌گوید در این اتفاق درسی درباره سلامت عمومی و تهدید‌هایی که مسافرت‌های انسانی و تجارت جهانی در خود دارد، وجود دارد. بیماری‌هایی که ناقل آن پشه‌ها هستند هر سال باعث مرگ بیش از ۱ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر می‌شود که یعنی تقریباً از هر ۱۰ نفر ۱ نفر در جهان جان خود را به دلیل این بیماری‌ها از دست می‌دهد.
اما اثرات مخرب پشه‌ها هزار ساله است. تیموتی سی وینِگارد، مورخ و نویسنده کتابی با عنوان «پشه» که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد، باور دارد که پشه‌ها مثالِ نخستین جنگ‌افزار‌های بیولوژیکی هستند. او در این کتاب می‌نویسد که در جنگ‌های پولوپونزی که بین ۴۱۵ تا ۴۱۳ قبل از میلاد درگرفت، اسپارت‌ها، آتنی‌ها را فریب می‌دادند تا به سمتِ مرداب‌هایِ آلوده به پشه هدایت‌شان کنند.
وینگارد می‌نویسد: «مالاریا ۷۰ درصد از آتنی‌ها را یا کشت یا ناتوان کرد. برخی از معروف‌ترین جنگجو‌های تاریخ به دلیل نیش این حشرات دار فانی را وداع گفتند. چنگیز خان با نیش یک پشه مرد. حتی یک نظریه می‌گوید که اسکندر مقدونی نیز با نیش یک پشه از پا درآمده است.»
متیو پاور، روزنامه‌نگار فقید، زمانی نوشته بود: «تا قبل از ریشه‌کنی بیماری مالاریا در آمریکا، بخش‌های وسیعی از مرداب‌ها در آمریکای جنوبی، مالاریا-خیز بودند..» تصاویر تاریخی از دهه‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۵۰ زنان، مردان و کودکانی را نشان می‌دهد که بروی خودشان آفت کشِ ددت افشانه می‌کنند. امروز می‌دانیم که این آفت‌کش برای انسان‌ها سمی است.
امروز پشه‌ها را به روش‌های سختگیرانه، اما دوستدار محیط‌زیست از محل‌های زندگی دور نگه می‌دارند. پاور نوشته است: «مرداب‌ها را خشک کرده‌اند، درختان جنگل قطع شده‌اند، کشاورزان به شهر‌ها مهاجرت کرده‌اند، برای خانه‌ها پنجره کار گذاشته می‌شود» تا ما را علیه بیماری‌هایی که ناقل آنها پشه‌ها هستند، محافظت کنند.
با‌این‌حال با تغییرات آب‌وهوایی و کوتاه شدن و گرم‌تر شدنِ زمستان در آمریکای شمالی، لینتون و همکارانش هشدار می‌دهند که پشه‌ها می‌توانند خیلی زود «همه‌گیری بعدی را که می‌تواند تهدیدی جدی علیه سلامت عمومی باشد» ایجاد کنند.
لینتون می‌گوید: ارتش آمریکا مدت‌هاست خودش را برای مبارزه با پشه‌ها آماده می‌کند. ارتش آمریکا که در دوران جنگ جهانی دوم مبارزه با پشه‌ها را در اقیانوس آرام آغاز کرده بود، در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۷۰ تحقیقات به روی پشه‌ها را به صورت جدی آغاز کرد.
لینتون می‌گوید: «در دوران جنگ ویتنام سربازان بیشتر از آنکه از جنگ و گلوله بمیرند از بیماری‌های منتقله توسط پشه‌ها می‌مردند. حتی امروز ۲۰ بیماری از ۵۰بیماری‌ای که ارتش را تهدید می‌کند، از طریق پشه منتقل می‌شود.»
در حدود ۲۰۰۰۰۰ سرباز آمریکایی در حال حاضر در خارج از مرز‌های این کشور مستقر هستند که بسیاری از آنها در مناطق گرمسیری به خدمت گرفته شده‌اند. آنها تا قبل از این در این مناطق نبوده‌اند که یعنی هیچ ایمنی‌ای در مقابل عوامل بیماری‌زای منطقه ندارند.
پانصد سال قبل موقعیت برعکس بود. این کریستوف کلمب و پیروانِ اروپایی‌اش بودند که بیماری را به «جهانِ به اصطلاح جدید» معرفی کردند و عوامل بیماری‌زا را در میان ساکنان بومی قاره پراکندند. سونیا شاه، در کتابش با عنوان «تب» می‌نویسد: «دانشمندان هم‌عقیده هستند که آمریکا هزاران سال پیش از ورود اروپاییان به این منطقه عاری از مالاریا بوده است. وقتی استعمارگران در اوایل دهه ۱۶۰۰ وارد آمریکا شدند، انگل‌هایی داشتند که در رگ‌هایشان لانه کرده بود و با سرزمینی مواجه شدند که بیشتر از امروز تالاب و پشه داشت. باتلاق، مرداب، برکه و تالاب مساحتی در حدود ۲۲۰ میلیون هکتار از این منطقه را که بعد‌ها به ایالات متحده تبدیل شد، دربرگرفته بود.»
خیلی زود انگل‌ها از طریق استعمارگران وارد بدن پشه‌ها شد و سپس به مردم بازگردانده شد. کشتی‌هایی که از سمت کارائیب می‌آمدند با خودشان پشه‌های ناقل تب زرد و مالاریا را به سواحل اقیانوس اطلس می‌آوردند. بیماری‌ها جوامع بومی آمریکایی را از بین برد. این بیماری‌ها استعمارگرانِ بریتانیایی را نیز تحتِ تأثیر قرار داد.
وینگارد می‌نویسد: «قبل از انقلاب آمریکا، حداقل ۳۰ همه‌گیری بزرگ تب زرد میان استعمارگران بریتانیایی رخ داد.» او باور دارد اثر تب زرد بر نیرو‌های بریتانیایی بود که «نهایتاً سرنوشت انقلاب را تعیین کرد.»
به لطف افشانه کردنِ آفت‌کشِ ددت و سایر اقدامات مانند خشکاندن مرداب‌ها، قرن بیستم شاهد کاهش شدید بیماری‌های منتقله از پشه بود. اما از سال ۱۹۹۹، شیوع بیماری‌هایی که تا پیش از این در آمریکای شمالی دیده نشده بود، یکبار دیگر پشه‌ها را به مرکز توجه کشاند.
نخست، ویروس نیل غربی بود که از پرندگان آلوده به پشه‌ها و از پشه‌ها به انسان‌ها منتقل شد و منجر به مرگ صد‌ها آمریکایی در مابین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۳ شد. هنوز هر سال صد‌ها مورد مرگ در اثر این بیماری گزارش می‌شود. سپس تب دنگی و ویروس زیکا گزارش شد که دومی می‌تواند در نوزادان آنسفالی ایجاد کند. در سال ۲۰۱۳، شیوع بیماری چیکونگونیا که تب و درد مفاصل شدید ایجاد می‌کند، در سراسر آمریکای لاتین گسترش پیدا کرد و تقریباً باعث بیماری ۸۰۰۰۰۰ نفر در ۳۱ کشور شد. حداقل ۱۶۰۰ مسافر که به ایالات متحده سفر کرده بودند این بیماری را داشتند.
پیش‌بینی می‌شود حوادثی مانند شیوع چیکونگونیا در بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۴ در کارائیب و شیوع زیکا در بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶ در برزیل بیشتر از قبل تکرار شود. لینتون می‌گوید: «تا ۵۰ سال قبل ناقلی برای این بیماری‌های بزرگ در نیم‌کره غربی وجود نداشت. ساکنان کارائیب به دلیل جمعیت پشه‌های مهاجم و خطرناک مور هجوم ویروس‌های مهاجم قرار گرفت.»
وقتی که یک بیماری منتقله از حیوان تبدیل به همه‌گیری می‌شود به این معنی است که برای مهار و کنترل آن خیلی دیر شده است. لینتون می‌گوید: «غیرقابل پیش‌بینی است. این بیماری درست مانند کووید ۱۹ رخ می‌دهد. همه را دچار شگفتی می‌کند و هیچ راهکاری برای مهار آن وجود ندارد.»
لینتون می‌گوید: «برای همین است که ما باید از طریق آنچه «نظارت زیستی» نامیده می‌شود، خودمان را آماده کنیم. نظارت زیستی به این معنی است که ما باید فعالانه به دنبال ناقلین بیماری‌هایی باشیم که می‌توانند مسئله‌ساز شوند. اگر دشمن خودتان را نشناسید، هرگز نمی‌توانید آن را مهار کنید.» شغل لینتون همین است، او وظیفه دارد پشه‌هایی که سربازان آمریکایی را در داخل و خارج از خاک آمریکا تهدید می‌کنند شناسایی، طبقه‌بندی و خطرات آنها را رتبه‌بندی کند؛ و همین فرایند بود که به شناسایی آن پشه در زندان گوآنتانامو انجامید.
از سال ۲۰۱۶ متخصصین پزشکیِ پیشگیرانه مشغول جمع‌آوری نمونه‌های پشه در خلیج گوآنتانامو هستند. هر هفته یک مسئول فنی تله پشه را در نزدیکی خوابگاه سربازان و مردم عادی کار می‌گذارد. این تله‌ها به کمک تاباندن نور پشه‌ها را جذب می‌کنند و یک مکنده هوا آنها را به درون می‌کشد. برخی اوقات تا نزدیک به ۳۰۰۰ پشه به تله می‌افتد.
بعد از تقسیم‌بندی پشه‌ها، مسئولین فنی آنها را در لوله‌های آزمایشگاه می‌گذارند و به آزمایشگاه ارتش آمریکا در مریلند می‌فرستند تا محققان کار مطالعه را ادامه دهند. در این مکان پشه‌هایی که عجیب و جدید به نظر می‌رسند برای تست دی‌ان‌ای ارسال می‌شوند. این اتفاقی بود که در سال ۲۰۱۹ رخ داد. مسئولان آزمایشگاه متوجه تفاوت ظاهری این پشه با سایر پشه‌های معمولی شدند و بعد از تست دی‌ان‌ای متوجه شدند این پشه از گونه آئدس ویتاتوس است که در خارج از آمریکا و در مناطقی مانند کنیا، غنا و هند یافت می‌شود. این گونه خاص متعلق به هند بود.
لینتون می‌گوید: «می‌دانستم که این اتفاق خوبی نیست و یک عمل تهاجمی است، می‌دانستم که این پشه قبلاً در آمریکا وجود نداشته و ناقل بیماری‌های تب دنگی، چیکونگونیا، زیکا و تب زرد است.» پیدا شدنِ این پشه یک سوال مهم را برانگیخت و آن اینکه آیا وجود این پشه در خلیج گوآنتانامو مقصر شیوع اخیر بیماری زیکا، تب دنگی و سایر بیماری‌های منتقله از پشه است که اخیراً در منطقه کارائیب شیوع پیدا کرده است؟
رویداد‌های طبیعی مانند طوفان‌ها می‌توانند پشه‌ها را از منطقه‌ای به منطقه دیگر منتقل کنند. اما انسان‌ها با کامیون‌ها، کشتی‌ها و هواپیما‌هایشان عامل مهمتر و سریعتری در انتقال پشه‌های کوچک ناقل بیماری هستند.
لینتون می‌گوید، پشه ببری تا قبل از سال ۱۹۷۹ فقط در جنوب‌شرق آسیا دیده می‌شد. این پشه ناقل بیماری‌های تب دنگی، تب زرد و چیگونگونیا است. در حدود ۴۰ سال قبل تخم این حشره از طریق محموله لاستیک‌های کهنه وارد آلبانی شد. این لاستیک‌های کهنه معمولاً در گاراژ‌ها یا بنادر برای جمع‌کردن آب استفاده می‌شوند و بستر مناسبی برای رشد پشه هستند. «از آن زمان پشه‌ها تقریباً به تمام کشور‌های جهان سفر کرده و تکثیر شده‌اند.»
تحرکات نظامی یا حمل‌ونقل صنعتی از دلایل انتقال حشرات مانند پشه‌ها هستند. اما تغییرات آب‌وهوایی که انسان آن را تسریع کرده است به جابه‌جایی این حشرات کمک زیادی کرده است. پشه‌ها هوای گرم و مرطوب را دوست دارند. پشه‌ها ۳۶ ساعت بعد از گزیدن میزبان خود تخم‌گذاری می‌کنند و اگر میزبان آلوده باشد ویروس می‌تواند توسط پشه‌ها منتقل شود. آنها می‌توانند بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ تخم بگذارند که هر کدام ناقل بیماری هستند. به‌طور طبیعی هر سال ۶ نسل جدید از پشه‌ها تولید می‌شود. اما این روند در حال تغییر است.
لینتون می‌گوید: «زمستان‌های معتدل و فصول طولانی‌ای که در حال تجربه‌شان هستیم، به این معنی است که پشه‌ها می‌توانند هر سال به جای ۶ نسل ۱۰ نسل تولید کنند. این یعنی آنها وقت بیشتری دارند تا قبل از سرمای زمستان ویروس‌های بیشتری را بگیرند.»
فرایند نظارت زیستی مانند آنچه در خلیج گوآنتانامو انجام می‌شود می‌تواند به ما کمک کند تا پیش از شیوع بیماری آن را شناسایی و در نطفه خفه کنیم. لینتون می‌گوید: «اما این نظارت‌های زیستی باید به صورت هماهنگ در سراسر جهان انجام شود. درغیراینصورت برای هر پیشگیرانه‌ای بسیار زود دیر خواهد شد.»
