زلزله گناوه و اهمیت منطقه لرزه‌خیز بوشهر

مهدی زارع استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در یادداشتی در رورنامه شرق نوشت:‌ در ساعت 11:11 صبح یکشنبه 29 فروردین، زمین‌لرزه‌ای با بزرگای 5.8 در 28 کیلومتری شمال‌ شرق بندر گناوه در نزدیکی روستای گمارون در 91 کیلومتری شمال بوشهر رخ داد. کانون زلزله در مرز استان‌های بوشهر و فارس -حوالی بندر گناوه- بود که موجب تخریب و آسیب در پهنه رومرکزی و زمین‌لغزش‌های متعدد و لرزش شدید در بخش وسیعی از جنوب زاگرس و حتی تا شیراز، اهواز، بهبهان و کویت شد. سازوکار زمین‌لرزه فشاری و ژرفای زمین‌لرزه در اولین برآوردها 10 کیلومتر برآورد شد.

کانون زمین‌لرزه 29 فروردین 1400 بندر گناوه، در پهنه گسله خمیدگی جبهه کوهستان زاگرس قرار گرفته که در استان بوشهر، محل رخداد زمین‌لرزه‌های متوسط و شدید در هشت سال گذشته بوده است. زمین‌لرزه 20 فروردین 1392 شنبه‌ خورموج بوشهر با بزرگای 6.3 و 37 کشته مهم‌ترین زمین‌لرزه دهه گذشته بوده است.

نگارنده با تیمی از پژوهشگران پژوهشگاه زلزله و دانشگاه خلیج فارس بوشهر در فروردین 92 از این پهنه بازدید کرده و مشخص شد که همه 37 کشته به شهر شنبه بوشهر مربوط بوده‌اند. تقریبا تمام کشته‌ها مربوط به سکونت مردم در خانه‌های نامقاوم و بدون تاب‌آوری در مقابل زمین‌لرزه -از نوع مسکن روستایی، با دیوارها و سقف سنگین- بوده‌اند.

زمین‌لرزه هفتم آذر 1392 برازجان (شهرستان دشتستان در استان بوشهر در ۱۴ کیلومتری شمال‌ شهر برازجان) با بزرگای 5.6 موجب کشته‌شدن هفت نفر شد. زلزله 1392 «شنبه» بوشهر از دیدگاه نزدیک‌بودن -در فاصله حدود 80 کیلومتری- به نیروگاه اتمی بوشهر خبرساز شد. اولین خبرها از این زلزله به‌عنوان «زلزله‌ای در نزدیکی نیروگاه هسته‌ای ایران» به دنیا مخابره شد و البته مشخص شد که آسیبی به نیروگاه وارد نشده است.

لرزه‌خیزی در مرز منطقه چین‌خوردگی هم‌گرا و فعال به کوتاه‌شدن ناشی از هم‌گرایی بستگی دارد. در زاگرس، کوتاه‌شدن عمدتا در گسل‌های فشاری (مانند گسل مسبب زمین‌لرزه 1400/1/29) به موازات چین‌های زاگرس مستهلک می‌شود و در منطقه بوشهر حدود سه تا چهار میلی‌متر در سال است. سامانه گسله خمیدگی جبهه کوهستان زاگرس در امتداد مرز کوهپایه زاگرس شروع یک برجستگی -رشته‌کوه- ساختاری است. این جبهه با یک تک‌شیب پی‌سنگی ‌روی یک گسلش راندگی با شیب به سوی شمال و شمال شرق مشخص می‌شود، به نحوی که راندگی به سطح زمین نمی‌رسد و به‌همین‌دلیل یک راندگی «کور» نامیده می‌شود.

راندگی گسل وقتی به لایه‌های با ویژگی تغییر شکل پلاستیکی سازند گچساران می‌رسد، مستهلک می‌شود؛ بنابراین امکان رسیدن به سطح زمین نمی‌یابد. تغییر شکل لرزه‌زا در زاگرس بر اثر راندگی کور زیرزمینی معمولا به صورت مجموعه‌ای از زمین‌لرزه‌های متوسط تا شدید (حداکثر بزرگای حدود 6.5) رخ می‌دهد. احتمال وقوع زمین‌لرزه‌های با بزرگای 7.0 نیز باید در نظر گرفته شود.

بررسی‌های دیرینه‌لرزه‌شناسی بر روی گسل برازجان (که در زمان مطالعه برای نیروگاه هسته‌ای بوشهر انجام شد) نشان داد که زمین‌لرزه با بزرگای بین 7 تا 7.5 حدود هر پنج هزار سال بر روی این گسل قابل انتظار است؛ بنابراین زمین‌لرزه با بزرگای بیش از 7.0 بسیار نادر است و همچنین در همین منطقه برازجان گسلش سطحی -گسل زمین‌لرزه‌ای- بر‌اثر آخرین زمین‌لرزه دیرینه رخ داده است.