روزنامه نیویورک‌تایمز در مقاله‌ای به قلم فرناز فصیحی و دیوید سنگر، پیروزی ابراهیم رئیسی به عنوان کاندیدای مورد حمایت محافظه‌کاران و تندرو‌ها را فرصتی مغتنم برای دولت جو بایدن جهت احیای توافق هسته‌ای در شش هفته آینده و قبل از روی کار آمدن دولت جدید ایران دانسته است.
ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم در نخستین نشست خبری پس از انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰، مواضع دولت آینده در حوزه سیاست‌خارجی را اعلام کرد و گفت که حاضر به ملاقات با رئیس جمهوری آمریکا نیست و از واشنگتن و شرکای اروپایی‌اش خواست که به تعهدات خود در برجام عمل کنند. وی همچنین درباره مذاکرات جدید در حوزه‌های منطقه‌ای و موشکی ایران تاکید کرد که مسائل منطقه‌ای و موشکی قابل مذاکره نیست و افزود: «آن‌ها به قرارداد قبلی عمل نکردند چطور می‌خواهند وارد مباحث جدید شوند».
به گزارش اقتصادنیوز، ابراهیم رئیسی که از ۱۳ مرداد فعالیت خود را به عنوان رئیس دولت سیزدهم آغاز می‌کند، تاکید کرد: «سیاست خارجی دولت ما از برجام شروع نمی‌شود و به برجام هم منتهی نخواهد شد». وی همچنین گفت که دولت وی «تعامل با همه کشور‌های دنیا را به عنوان یک اصل تعاملی گسترده و متوازن در سیاست خارجی دنبال خواهد کرد» و افزود: «هر مذاکره‌ای که منافع ملی در آن تضمین شود، این مذاکره حتما مورد حمایت خواهد بود، اما ما وضعیت اقتصادی و شرایط مردم را به این مذاکرات گره نخواهیم زد».
وی درباره ادامه مذاکرات برجام گفت: «اجازه نخواهیم داد مذاکرات فرسایشی باشد بلکه باید هر نشستی همراه با نتیجه باشد. نتیجه محوری موضوع ماست. در راستای آورده‌ای برای مردم و رفع محدودیت‌ها و تحریم‌ها و راستی آزمایی مسأله ارتباطات را ادامه خواهیم داد».
هشتمین رئیس جمهوری ایران در پاسخ به سوال خبرنگار شبکه ان‌بی‌سی آمریکا مبنی بر اینکه آیا قصد دارد تیم مذاکره هسته‌ای را حفظ کند؟ گفت: «تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کار خود را دنبال می‌کند. تیم سیاست خارجی ما نیز در حال بررسی کار آن‌ها است».
روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی به قلم فرناز فصیحی، بن هابارد و ایزابلا کوای با اشاره به اینکه «رئیس جمهور آینده ایران موضع سختی در مورد برنامه موشکی و سیاست منطقه‌ای ایران اتخاذ کرد»، نوشت: ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور منتخب محافظه کار ایران در اولین کنفرانس خبری خود پس از پیروزی در انتخابات گفت که با رئیس جمهور بایدن دیدار نخواهد کرد و از آمریکا خواست به تعهدات خود در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ عمل کند.
وی تأکید کرد موقعیت تهران در مورد برنامه موشک‌های بالستیک «غیر قابل مذاکره» است. این روزنامه نوشت به نظر می‌رسد که اظهارات رئیسی نشانگر سخت‌تر شدن سیاست‌های ایران است، چراکه جناح محافظه کار کنترل هر سه قوه را در دست می‌گیرد: پارلمان، قوه قضائیه و به زودی ریاست جمهوری.
رئیسی که در ماه آگوست رسماً هدایت دولت را عهده دار می‌شود، گفت که سیاست‌های دولت او انقلابی و ضد فساد خواهد بود. وی در پاسخ به سوال خبرنگار یورونیوز درباره سرنوشت برجام و پیام وی به آمریکایی‌ها گفت: «برجام را آمریکایی‌ها نقض کردند، پیام من این است که طبق برجام شما متعهد به رفع همه تحریم‌ها بودید، اما نکردید. به برجام برگردید و تعهدات خود را عملی کنید.» وی خطاب به اروپا هم گفت که تحت فشار‌های آمریکا قرار نگیرد و به آنچه متعهد شده است عمل کند. آقای رئیسی در پاسخ به سوال خبرنگار الجزیره مبنی بر اینکه «نظرش درباره مذاکره با دولت بایدن چیست؟» پرسید «چرا بایدن نسبت به تعهدات دولت آمریکا پاسخگو نیست؟» و افزود: «آمریکا تمام تحریم‌ها را بردارند و نشان دهند صداقت دارند».
رئیسی افزود: «برجام آورده‌ای برای مردم آنچنان که در برجام پیش‌بینی شده بود نداشت و دلیلش عهدشکنی آمریکا و اروپا بود». به نوشته نیویورک‌تایمز دولت ترامپ پس از خروج از توافق هسته‌ای حدود ۱۶۰۰ تحریم علیه ایران اعمال کرده است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا حاضر است در صورت رفع تحریم‌ها و برآورده شدن خواسته‌های ایران با بایدن دیدار کند، در یک کلمه گفت: «خیر». حمیدرضا عزیزی، عضو انستیتوی امور بین المللی و امنیتی آلمان گفت: «کاملاً انتظار می‌رفت. از نظر برنامه‌های خاص در سیاست خارجی او در مورد آنچه که قصد انجامش را ندارد، بیشتر از آنچه قصد دارد انجام دهد می‌داند. اظهارات او تکرار مواضع عمومی جمهوری اسلامی است». عزیزی بر این باور است که پاسخ یک‌کلمه‌ای و محکم رئیسی درباره احتمال ملاقات با رئیس جمهور آمریکا ناشی از عدم برخورداری وی از سوابق دیپلماتیک است.
عزیزی گفت: «لحن او دیپلماتیک نبود و این چیزی است که ما انتظار داریم در دوران ریاست جمهوری او بیشتر ببینیم».
نیویورک‌تایمز نوشت: «این اظهارات در حالی است که ایالات متحده و ایران از طریق دیپلماسی شاتل در وین برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ گفتگو می‌کنند. مقامات آمریکایی و ایرانی که از مذاکرات مطلع هستند گفتند که توافق نامه‌ای تهیه شده است و در شش هفته باقی مانده به آغاز کار رئیسی، نهایی کردن آن امکان پذیر است. دولت رئیسی اگر دوره خود را با تحریم‌های تقلیل یافته ناشی از توافق جدید و دسترسی به میلیارد‌ها دلار وجوه بلوکه‌شده آغاز کند، از رشد اقتصادی بهره مند می‌شود. بهبود اقتصاد و معیشت مردم یکی از وعده‌های اصلی کمپین آقای رئیسی بود».
به ادعای این روزنامه وعده رئیسی مبنی بر امتناع از مذاکره در مورد مسائل موشکی و شبه نظامیان، که خارج از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ بود، تعجب آور نبود، تحلیلگران گفتند که مواضع وی تکرار سخنان دوران کاندیداتوری او و منطبق بر مواضع رهبر عالی ایران، آیت‌الله خامنه‌ای است.
به نوشته نیویورک‌تایمز، طلال اتریسی، جامعه شناس دانشگاه لبنان در بیروت که به مطالعه ایران و متحدان منطقه‌ای‌اش می‌پردازد، می‌گوید که پیروزی رئیسی روابط ایران را با متحدانش در منطقه -که به عنوان «محور مقاومت» شناخته می‌شود و شامل حزب الله لبنان، نیرو‌های مختلفی در سوریه و عراق و حوثی‌ها در یمن است- را تقویت می‌کند.
اتریسی مدعی است: «رئیسی به محور مقاومت متعهد خواهد ماند. این رابطه به هیچ وجه تغییر نخواهد کرد، برعکس، همکاری‌های بیشتری وجود خواهد داشت».
رئیس جمهور منتخب ایران درباره سؤال شبکه المیادین درباره رابطه با عربستان سعودی گفت: «ما روابط با همه کشور‌های دنیا و تعامل با همه را اعلام کرده‌ایم. اولویت ما ارتباط با همسایگان خواهد بود و نسبت به کشور عربستان هم درباره بازگشایی سفارتخانه‌ها بین دو کشور هیچ مانعی از طرف جمهوری اسلامی ندارد و این سیاست پیش از این اعلام شده است و باز هم تأکید می‌کنم که روابط و گفتگو با عربستان و همه کشور‌های در منطقه برای جمهوری اسلامی هیچ مانعی ندارد».
به نوشته نیویورک‌تایمز عزیزی می‌گوید این پیشنهاد بخشی از تلاش‌های ایران برای ایجاد روابط دوجانبه با سایر کشور‌های منطقه، از جمله متحدان خاورمیانه‌ای آمریکا مانند عربستان سعودی و مستقل از ایالات متحده است.
وی در پاسخ به سوالی درباره روابط با چین گفت: «روابط ما با چین از ابتدای پیروزی انقلاب وجود داشته و امروز هم روابط خوبی داریم و ظرفیت‌هایی بسیار وجود دارد که آن را احیا و دنبال می‌کنیم. طرح جامع [۲۵ ساله]به عنوان یکی از اسناد و توافق دو کشور وجود دارد که آن را اجرا می‌کنیم».
وی درباره موضوع اسرائیل و فلسطین گفت: «ایران می‌گوید که به آرای عمومی مراجعه کنند. فلسطین حق فلسطینی‌ها است. از نظر ایران، فلسطینیان صاحب فلسطین هستند و قبل از اینکه رژیم صهیونیستی از ناحیه ما احساس خطر کند باید از مردم فلسطین و گروه‌های مقاومت بترسد».
وی در پاسخ به سوال خبرنگار الجزیره درباره طرح اتهامات ادعایی علیه او و نقشش در وقایع تابستان ۱۳۶۷ و تاثیر این وضعیت در نحوه تعامل با رهبران کشور‌های جهان به ویژه کشور‌های غربی گفت: «من از ابتدای مسئولیت به‌عنوان حقوقدان مدافع حقوق مردم بوده‌ام. حقوق بشر محوری‌ترین مساله بوده است. امروز در جایگاه مدعی قرار داریم. تمام اقدامات من همواره در جهت دفاع از حقوق انسان‌ها بوده است».
وی افزود: «با تمام کسانی که اخلال در حقوق انسان‌ها کردند، دست به اقدامات داعشی زده‌اند، مدعی حقوق انسان‌ها بوده‌ام. امروز کسانی که نقض حقوق بشر می‌کنند باید پاسخگو باشند. اگر یک حقوقدان و قاضی از حقوق مردم دفاع کرده، باید مورد تقدیر و تشویق قرار بگیرد که امنیت مردم را در مقابل هجوم‌ها و تهدید‌ها حفظ کرده است. افتخارم این است که در کسوت دادستان هر کجا بودم از حقوق و امنیت مردم دفاع کرده‌ام». سازمان عفو بین‌الملل روز شنبه پس از اعلام نتایج اولیه انتخابات ریاست جمهوری ایران با طرح ادعا‌هایی در اینباره خواستار پیگرد کیفری وی شد.
رئیسی در پایان این نشست خبری، خود به ارتباط دولتش با ایرانیان خارج از کشور اشاره کرد و گفت: «همه زمینه‌ها را برای بازگشت ایرانیان خارج از کشور فراهم می‌کنیم. دولت در برابر ایرانیان خارج از کشور وظیفه دارد. باید ورود ایرانیان به کشور تسهیل شود. همچنین سرمایه‌گذاری ایرانیان در خارج از کشور باید تسهیل شود. ایرانی‌ای که در خارج از کشور درآمدی را کسب کرده است بهترین مکان و امن‌ترین مکان برای او سرمایه‌گذاری در داخل ایران و سرزمین آبا و اجدادی او است. امنیت هم کاملاً برای این سرمایه‌گذاری وجود داردم».
رئیسی افزود: «جمهوری اسلامی جزو امن‌ترین کشور‌ها برای سرمایه‌گذاری اقتصادی است و این امنیت را دولت برای همه کارآفرینان و سرمایه‌گذاران و به ویژه ایرانیان خارج از کشور تضمین می‌کند».
پیش‌تر نیز با مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، روزنامه نیویورک‌تایمز در مقاله‌ای به قلم فرناز فصیحی و دیوید سنگر، پیروزی ابراهیم رئیسی به عنوان کاندیدای مورد حمایت محافظه‌کاران و تندرو‌ها را فرصتی مغتنم برای دولت جو بایدن جهت احیای توافق هسته‌ای در شش هفته آینده و قبل از روی کار آمدن دولت جدید ایران دانسته است. آن‌ها مدعی شده‌اند: صعود یک دولت تندرو در ایران ممکن است در واقع دریچه‌ای منحصر به فرد و فرصتی کوتاه به دولت بایدن برای انعقاد توافق بازگشت به برجام می‌دهد.
به ادعای این روزنامه مقامات ارشد می‌گویند، در حقیقت، در مذاکرات وین تدوین متن دقیق توافق احیای برجام، هفته‌ها پیش کمابیش تهیه شده است، اما از آن زمان مذاکرات بسیار کند پیش رفته و متن عمدتا دست نخورده باقی مانده است. اما با پایان یافتن پروسه انتخابات، هفته‌های منتهی به مراسم تحلیف، بهترین فرصت برای نهایی کردن توافق بازگشت متقابل به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ است؛ و نشانه‌های بروز یافته در مذاکرات حاکی از این است که تصمیم نهایی برای از سرگیری پیروی از تعهدات برجامی در هفته‌های پایانی دولت میانه‌رو روحانی قابل دستیابی است.
نیویورک‌تایمز مدعی است این بدان معناست که در صورت رفع تحریم‌ها اینطور به نظر خواهد رسید اقتصاد آسیب دیده کشور ناشی از تسلیم میانه رو‌ها در مقابل غرب بوده است. در عین حال دولت جدید محافظه کار تحت امر آقای رئیسی می‌تواند اعتبار صعود اقتصادی ناشی از رفع تحریم‌ها در دولت روحانی را به خود اختصاص دهد و این رویکرد را تقویت کند که یک دولت تندرو با توجه کردن به ظرفیت‌های درون کشور در برابر واشنگتن ایستاد و طولی نکشید که اقتصاد کشور را احیا کرد.
ولی نصر، استاد علوم سیاسی در دانشکده مطالعات بین المللی دانشگاه جان هاپکینز که به مذاکرات نزدیک است، گفت: اگر کسی غیر از محافظه کاران این توافق را با بایدن پیش ببرد، آن‌ها برنمی‌تابند و مانع پیشرفت آن می‌شوند. قمار بر سر این است که فقط آن‌ها می‌توانند از پس این کار بر بیایند، نه هیچ کس دیگری». موضوعی که خود آقای رئیسی نیز در مناظره‌ها یادآور شد: «برجام را یک دولت قوی باید اجرا کند ... شما نمی‌توانید». اگر قمار آقای بایدن کارساز باشد و یک دولت تندرو مسیر تحقق وعده مبارزات انتخاباتی وی برای احیای برجام را هموار کند این آخرین پیچش عجیب در توافقی است که کمابیش از ابتدا هیچ‌یک از دو طرف را چندان خوشحال نکرده است.
آقای ترامپ و پمپئو پیش بینی کرده بودند که با شروع تحریم‌ها، رهبران این کشور خواهان توافق می‌شوند و با شرایطی که برای ایالات متحده و شرکای غربی آن مطلوب‌تر است، کنار می‌آیند. آن‌ها این کار را نکردند و پس از آنکه قدرت‌های اروپایی، علی رغم تلاش‌ها نتوانستند سود این توافق را برای ایران زنده نگه دارند، تهران تصمیم گرفت با گام‌های تدریجی و مؤثر به نقض عهد دولت آمریکا پاسخ دهد. به ادعای نیویورک تایمز، طبق برآورد‌های اطلاعاتی آمریکا، ایران اکنون چند ماه از داشتن سوخت کافی برای تولید چند سلاح هسته‌ای فاصله دارد -، اما این بدان معنا نیست که از نظر فنی آمادگی لازم را برای انجام این جهش دارد.
برآورد اطلاعاتی آمریکا در ماه آوریل که به طور علنی منتشر شد، نتیجه گرفت که «ایران در حال حاضر فعالیت‌های اساسی در زمینه تولید سلاح هسته‌ای را انجام نمی‌دهد، زیرا به نظر ما آنچه برای توسعه فعالیت‌های هسته‌ای در سطح سلاح ضروری است را در اختیار ندارد». اما اسرائیلی‌ها با این ارزیابی اختلاف نظر دارند.
هفته‌ها است که تیمی به سرپرستی رابرت مالی، نماینده ویژه وزارت خارجه در امور ایران، که روابطش با وزیر خارجه آنتونی بلینکن به دبیرستان مشترک آن‌ها در پاریس برمی گردد، در حال رفت و آمد به وین است تا با دیگر شرکا، توافقی را که خود آقایان بلینکن، مالی و دیگران در دولت اوباما برای حصول آن مذاکره کردند را احیا کنند. آقای مالی در ماه آوریل گفت: «ما نتیجه کمپین فشار حداکثری را دیده ایم. این شکست خورده است».
افراد حاضر در مذاکرات می‌گویند دو مانع عمده وجود داشته است که هنوز هم می‌تواند تلاش‌ها برای احیای توافق را از بین ببرد؛ و هر دو این ضرب المثل را اثبات می‌کنند که «در دیپلماسی، مانند زندگی، هیچ به خانه رفتن واقعی وجود ندارد». نخستین مسئله مورد اختلاف این است که ایرانی‌ها خواستار تعهد مکتوب شده اند که هیچ دولت آینده آمریکا نمی‌تواند مانند آقای ترامپ این توافق را نقض کند. آنچه آن‌ها مطالبه می‌کنند چیزی دائمی هستند که به زعم یک مقام ارشد آمریکایی «یک خواسته منطقی، که البته هیچ دموکراسی واقعی نمی‌تواند آن را ارائه دهد».
این توافق نامه، یک معاهده نیست، زیرا آقای بایدن، مانند باراک اوباما، هرگز نمی‌تواند رضایت دو سوم سنای آمریکا را بدست آورد؛ بنابراین «موافقت نامه اجرایی» نامیده می‌شود که هر رئیس جمهور آینده می‌تواند دقیقاً مانند آقای ترامپ آن را نقض کند.
دومین مورد این است که دولت بایدن نیز کاملاً از کاستی‌های توافق سال ۲۰۱۵ آگاه است و واشنگتن هم تقاضایی دارد. اینکه ایران موافقت کند که کتباً متعهد شود بلافاصله پس از احیای توافق هسته‌ای اصلی دوباره به میز مذاکره برگردد و پروسه تعامل برای یک توافق گسترده‌تر که به گفته آقای بلینکن «طولانی‌تر و مستحکم تر» باشد را آغاز کند.
سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اخیراً در یک گروه چت کلاب‌هاوس گفت که انتخابات ریاست جمهوری روز جمعه در ایران مذاکرات را از بین نخواهد برد. وی گفت: «به طور کلی سیاست خارجی ما بیش از آنکه مبتنی بر تغییر باشد، مبتنی بر تداوم است». اما وی همچنین در پاسخ به سوال نیویورک تایمز تصریح کرد که «ایران فراتر از توافق موجود کاری نخواهد کرد. ما هیچ تعهد جدیدی نمی‌دهیم. مذاکره جدید بخشی از وظیفه ما نیست. ما در حال تمرکز بر ادامه دادن توافق ۲۰۱۵ هستیم، نه بیشتر و نه کمتر از آن».
نفتالی بنت، نخست‌وزیر جدید اسرائیل در اولین موضع‌گیری عمومی خود درباره پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست‌جمهوری سیزدهم، با طرح ادعا‌ها و لفاظی‌های خصمانه علیه ایران، پیروزی ابراهیم رئیسی را آخرین هشدار «بیدارباش» به قدرت‌های جهانی قبل از بازگشت به توافق هسته‌ای با تهران توصیف کرد.
بر اساس گزارش الجزیره، بنت در جلسه هیئت دولت در قدس اشغالی، ادعا‌هایی درباره سوابق ابراهیم رئیسی در دهه نخست انقلاب مطرح کرد و گفت که انتخاب رئیسی به عنوان رئیس جمهور ایران «آخرین فرصت برای قدرت‌های جهانی است که قبل از بازگشت به توافق هسته‌ای بیدار شوند و درک کنند که با چه کسانی می‌خواهند معامله کنند».
وی در ادامه ادعا‌های بی‌اساس با لحنی خصمانه مدعی شد حضور چنین افرادی در رأس حکومت ایران نشانه این است که هرگز نباید اجازه داده شود که ایران به سلاح‌های کشتار جمعی دست یابد، چراکه به این وسیله می‌توانند هزاران، بلکه میلیون‌ها نفر را بکشند. این درحالی است که ایران بر اساس فتوای آیت‌الله خامنه‌ای مبنی بر حرام بودن تسلیحات کشتار جمعی همواره ادعای بی‌اساس تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای را رد کرده و جز سال‌ها بازرسی‌های دقیق آژانس، ارزیابی نهاد‌های اطلاعاتی آمریکا نیز برخلاف ادعا‌های تکراری رژیمی است که هم سوابقش نمونه‌های روشنی از قتل عام به دست می‌دهد و هم بر کسی پوشیده نیست که تسلیحات اتمی در اختیار دارد.
هری فاوست، خبرنگار الجزیره، که از قدس غربی گزارش می‌دهد، گفت که اظهارات بنت هم مخاطبان بین المللی را هدف قرار داده است و هم قصد دارد در داخل به خاطر سخت گیری نسبت به ایران اعتبار کسب کند. بنت ریاست ائتلاف گسترده‌ای از احزاب از فرا ملی گرایان یهودی گرفته تا جناح‌های لیبرال و یک حزب عربی را شامل می‌شود بنیامین نتانیاهو را پس از ۱۲ سال متوالی از نخست‌وزیری برکنار کرد.
فاوست گفت: «این واقعیت که [بنت]اظهارات خود را به انگلیسی بیان کرد، بسیار جالب بود، زیرا او در حال صحبت با کابینه خود بود، یعنی آن نوع [ملاقات]که در آن می‌بینید سلف وی بنیامین نتانیاهو به عبری صحبت می‌کند؛ بنابراین واضح است که این پیامی است برای مخاطبانی در سطح جهانی و برای تشدید فشار مخالف با احتمال از سرگیری توافق هسته‌ای ایران جهت تغییر دادن شرایط به نفع اسرائیل طراحی شده است».
