حسرت لایک و محدودسازی فضای مجازی

اخیرا فیلمی از علیرضا پناهیان، خطیب معروف نزدیک به اصولگرایان در فضای مجازی منتشر شده است که از افرادی که در فضای مجازی فعالیت ندارند، انتقاد می‌کند. او می‌گوید: «نقطه‌قوت تبلیغات دشمن این است که با‌هم هماهنگ هستند. ضعف ما این است که با‌هم هماهنگ نیستیم. این هماهنگی برای جبهه حق در تبلیغات از اوجب واجبات است. به یاد دارم تکیه‌کلام حضرت امام این بود که وحدت کلمه.

هر‌کس در جبهه ماست، ساز خودش را می‌زند. حال یا هماهنگ‌کننده نیست، نمی‌دانم... شاید هم می‌دانم و نمی‌خواهم به آن بپردازم. ناهماهنگی ما خیلی مهم است. من می‌دانم فرد مذهبی معتقد به انقلاب داریم، در صفحات مجازی عضو نیست که برود حداقل صفحات خوب را فالو کند، لایک کند، احساس وظیفه نمی‌کند که برود یک کامنت برای یک صفحه خوب بگذارد که تنها نماند. گاهی صفحه‌ای را نگاه می‌کنم که می‌گویم این فرد چقدر غریب است؛ در‌حالی‌که من می‌دانم میلیون‌ها نفر علاقه‌مند دارد.

اگر دشمن او را بکشد، میلیون‌ها نفر گریه می‌کنند. پس این افراد چرا در مجازی نیستند؟ چرا کامنت نمی‌گذارند؟ چرا حرف نمی‌زنند؟ آقا مگه ما بی‌کار هستیم؟ بله، چون به این کار‌ها اهمیت نمی‌دهید. بی‌کار نیستید، اهمیت نمی‌دهید. گاهی هم به‌جای تعقیبات نماز باید یک صفحه‌ای را باز کنید، صفحات انقلابی را لایک کرده و فالو کنید، پست‌ها را فوروارد کنید. چرا ما این‌جوری نیستیم؟».

تقاضای لایک و کامنت از سوی پناهیان در حالی مطرح می‌شود که در مدت اخیر مجلس اصولگرای یازدهم تمام همت خود را بر محدود‌کردن پیام‌رسان‌های داخلی گذاشته است؛ شاهد مثالش طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی که بسیاری این طرح را محدودکننده کاربران از فضای اینترنتی می‌دانند.

بر اساس این طرح، هر آنچه از خارج از مرز‌ها به داخل چنین شبکه‌ای وارد شده، پالایش و بر اساس آن سطوح دسترسی متفاوتی بر حسب شغل کاربر تعریف می‌شود تا مجوز دستیابی هر کاربر به اینترنت، نسبت به کاربران دیگر متفاوت باشد. بر اساس این طرح کارکنان مسئول در دستگاه‌های اجرائی کشور در صورت استفاده از سرویس‌های خارجی بدون مجوز به انفصال از خدمت محکوم می‌شوند. از قضا یکی از مهم‌ترین علل مطرح‌شدن این طرح عنوان سامان‌دهی فضای مجازی با محوریت شبکه‌های اجتماعی است.

چندی پیش بود که آذری‌جهرمی، وزیر پیشین ارتباطات در نامه‌ای خطاب به سید‌ابراهیم رئیسی و محمدباقر قالیباف در نقد طرح اخیر هشدار داد که اجرای طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی ضمن محدودسازی کاربران در دسترسی آزاد به اطلاعات، باعث کمرنگ‌شدن دولت در تصمیم‌گیری‌های فضای مجازی و همچنین حذف و بی‌اثر‌کردن وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات خواهد شد. به باور جهرمی اجرای این طرح خود معضلی جدید در اعتمادسازی به نظام حکمرانی فضای مجازی کشور را به دنبال خواهد داشت.

در نامه آذری‌جهرمی به رئیس مجلس، به مقدمه این طرح و اهداف طرح «قانون حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی» اشاره شده که برای حل مشکلاتی همچون نابسامانی فضای مجازی با وجود مطالبه صریح رهبری، عدم صیانت از حرم و حیثیت شهروندان و فقدان حمایت لازم از حقوق و آزادی‌های مشروع فعالان فضای مجازی، فقدان پشتوانه قانونی مصوبات شورای عالی فضای مجازی به‌منظور مواجهه قضائی با هرگونه قصور یا تقصیر در ایفای مسئولیت‌های مدیران دستگاه‌های اجرائی، ارائه‌دهندگان خدمات کاربران، نبود حمایت‌های اجرائی از محتوا و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی و لزوم التزام‌بخشی، ساماندهی و شفاف‌سازی این فضا و... در نظر گرفته شده است.

مهم‌ترین نگرانی به‌وجود‌آمده متعاقب مطرح‌شدن این طرح، فیلتر مجدد برخی شبکه‌های اجتماعی پر‌طرفدار مانند اینستاگرام است؛ زیرا مشخصا در ماده سوم طرح مذکور، کمیسیونی با عنوان کمیسیون عالی تنظیم مقررات تشکیل خواهد داد که وظیفه آن، کنترل خدمات پایه کاربردی است؛ خدماتی که به بخش غیرقابل‌اجتناب از فضای مجازی و شبکه ملی اطلاعات تبدیل شده است و جنبه راهبردی یا مخاطب داخلی بالایی دارند، مانند شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌ها و امثالهم.

اگرچه ظاهر این ماده اشعار بر عدم فیلتر پیام‌رسان‌ها دارد، اما در‌عین‌حال قید می‌کند که در صورت وجود نمونه داخلی چنین حالتی یعنی فیلتر امکان دارد. گفتنی است چند سال پیش نیز پس از فیلتر تلگرام، پیام‌رسان‌هایی داخلی شروع به کار کردند که البته هیچ‌کدام با اقبال عمومی مواجه نشد و تنها یادگار آن فیلتر تلگرام بود. از طرفی به نظر نمی‌رسد اینستاگرام یا شبکه‌های اجتماعی پر‌مخاطب خود را عین به عین با قواعد کشور‌ها تطبیق دهند و این در شرایطی است که در ماده ۱۲ طرح ادامه فعالیت خدمات پایه کاربردی مشروط به پیروی از قواعد قوانین کشور، ثبت در درگاه خدمات پایه کاربردی و معرفی نماینده قانونی در ایران و پذیرش تعهدات ابلاغی کمیسیون عالی تنظیم مقررات شده که بسیار بعید است همه این موارد از سوی پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی برون‌مرزی پذیرفته شود.

حالا بازهم برگردیم به سخنان پناهیان؛ او در شرایطی در‌خواست لایک و کامنت بالای صفحات اصولگرایان را مطرح می‌کند و حتی لایک و کامنت را جایگزین تعقیبات نماز می‌داند که در مجلس اصولگرا و انقلابی مدنظرش چنین اقدامی در جهت محدودسازی اینترنت صورت گرفته است و شاید به‌جای آنکه نگران تعداد لایک‌ها و کامنت‌ها باشد، می‌تواند از گسترش فضای مجازی سخن گوید تا دست‌کم رؤیای لایک و کامنت با بسته‌شدن شبکه‌های پرطرفدار مجازی خالی از وجه نشود!

علاوه بر این، اگرچه توییتر فیلتر است، اما پناهیان با تمام قدرت در این شبکه حضور دارد؛ البته مانند بسیاری از مسئولان که روشن نمی‌کنند اگر توییتر فضایی مناسب برای اظهارنظر است، چرا عموم مردم نباید از این شبکه اجتماعی استفاده کنند؟ به‌هر‌حال اصولگرایان خود نیز نمی‌دانند چه می‌خواهند و چه نمی‌خواهند.