رئیس جمهوری ترکیه در میان رقبای خود و در میانه یک اقتصاد در حال فروپاشی محاصره شده، او اکنون با مهم ترین لحظه برای بقای سیاسی اش مواجه است
فرارو- استیون کوک*؛ به نظر می‌رسد در ترکیه زمان شمارش جوجه در پاییز فرا رسیده است. هفته‌های اخیر برای حزب حاکم عدالت و توسعه و اردوغان وحشتناک بوده اند. ترکیه در سطح بین المللی منزوی شده و اقتصاد آن کشور وضعیت رو به وخامتی دارد. مسائلی درباره سلامت اردوغان مطرح شده و نظرسنجی‌ها وضعیت او و حزب‌اش را نزد افکار عمومی خوب نشان نمی‌دهند. از دید بسیاری از ناظران و مخالفان دولت ترکیه سقوط حزب عدالت و توسعه در راه است.
حزب کمالیست و سکولار جمهوری خواه خلق و حزب خوب و دیگر احزاب به اندازه کافی از این موضوع مطمئن هستند و از برگزاری انتخابات زودهنگام دفاع می‌کنند و برنامه‌هایی برای کنار گذاشتن مقام ریاست جمهوری اردوغان و بازگرداندن ترکیه به نظام ترکیبی پارلمانی - ریاستی را دارند. شاید این برنامه ریزی زودهنگام باشد: قانون آهنین حزب عدالت و توسعه این بوده که هرگز نباید اردوغان را دست کم گرفت. با این وجود، اکنون وضعیت برای اردوغان و حزب‌اش واقعا تیره و تار به نظر می‌رسد.
در میان تمام مشکلات ترکیه، وخامت اوضاع اقتصادی جدی‌ترین مخمصه رئیس جمهوری آن کشور است. در نتیجه سوء مدیریت فاحش اردوغان ارزش لیر در برابر دلار به میزان ۷۵ درصد در یک دهه گذشته و ۴۵ درصد در سال گذشته و ۱۵ درصد به تنهایی در روز سه شنبه کاهش یافته است.
درست است که ترکیه علیرغم شیوع کرونا توانست رشد اقتصادی ۱.۸ درصدی را در سال ۲۰۲۰ ثبت کند با این وجود، چشم‌انداز اقتصادی برای شهروندان ترک جالب به نظر نمی‌رسد: نرخ تورم ۲۰ درصد و نرخ بیکاری ۱۴ درصد است و شکاف میان فقیر و غنی افزایش یافته است. در واکنش به کاهش ارزش لیر شماری از بانک‌های ترکیه فعالیت آنلاین خود را متوقف کرده‌اند و مردم به نشانه اعتراض در بخش‌هایی از آنکارا و استانبول به خیابان‌ها آمده‌اند و احتمالا تظاهرات بزرگ‌تر قابل پیش بینی است.
یکی از راه‌هایی که اردوغان از طریق آن به دنبال افزایش سرمایه و اعتبار سیاسی خود بوده بهبود روابط با همسایگان آن کشور است. این یک عقب نشینی از سیاست سال ۲۰۲۰ میلادی ترکیه است که در جریان آن اردوغان برای اهداف سیاسی داخلی سیاست خارجی تهاجمی را به ویژه در شرق مدیترانه در پیش گرفت. آنکارا پس از خروج از انزوا موفقیت‌هایی داشته است. لحن روابط دوجانبه ترکیه با امارات و عربستان سعودی با چند تماس تلفنی و دیدار دیپلماتیک میان رهبران دو کشور بهبود یافته است اگرچه به نظر می‌رسد هنوز هیچ عشقی میان ترکیه و آن دو کشور مهم خلیج فارس وجود ندارد.
هم چنین، ترکیه به دنبال روابط بهتر با اسرائیل بوده، اما تاکنون اسرائیل چندان تمایلی به این موضوع نشان نداده است. اسرائیل دلیلی نمی‌ببیند که به اردوغان اعتماد کند. دو گردشگر اسرائیلی اخیرا به دلیل عکس گرفتن از کاخ دولما باهچه مکانی که وزارت گردشگری ترکیه اغلب در مطالب تبلیغاتی از تصاویر آن استفاده می‌کند بازداشت و به جاسوسی متهم شدند.
آنان سپس آزاد شدند، اما به نظر می‌رسد این بخش برای تحریک احساسات ضد اسرائیلی و یهودستیزانه در ترکیه در راستای اهداف سیاسی طراحی شده بود. هم چنین، اواخر اکتبر، رئیس جمهوری ترکیه به همتای فرانسوی خود گفت که در صورت حضور اسرائیل، یونان و جمهوری قبرس ترکیه در نشست ۱۱ نوامبر پاریس درباره لیبی شرکت نخواهد کرد.
اسرائیلی‌ها در آن نشست شرکت نکردند هر چند مقام‌های یونانی و قبرسی آنجا حضور داشتند. اکنون با مشاهده چنین مواردی این اسرائیل است که خواستار بهبود روابط با ترکیه نیست.
ترکیه به دنبال بهبود روابط با مصر نیز بوده است. در طول بهار و تابستان، مطبوعات ترکیه و حامیان دولت آن کشور درباره عادی‌سازی روابط میان دو کشور نوشتند. فرض آنکارا آن بود که مصری‌ها از فرصت استفاده کرده و بهبود روابط با قاهره بر دولت‌های یونان، قبرس و اسرائیل برای اقدام مشابه فشار وارد خواهد کرد.
با این وجود، مصر نشان داد که مشتاق بهبود رابطه با ترکیه نبوده چرا که «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهوری مصر برای روابط کشورش با یونان و قبرس اولویت قائل بوده که به پیشبرد آرمان‌های مصر در شورا‌های اتحادیه اروپا کمک می‌کنند. در اینجا نیز ترکیه درک نادرستی از تصمیم طرف مقابل داشت.
در مورد اروپا، اگر «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان نبود اروپایی‌ها احتمالا ترکیه را به دلیل حملات نظامی در سوریه، اکتشاف گاز در نزدیکی قبرس و تهدید به سوق دادن مهاجران به یونان تحریم می‌کردند. علیرغم آن که در سال ۲۰۱۶ میلادی اتحادیه اروپا به آنکارا برای نگهداری از پناهجویان سوری مستاصل در آن کشور پول پرداخت کرد ترک‌ها به طور دوره‌ای تهدید می‌کنند که به سوری‌ها اجازه می‌دهند از مرزهای‌شان عبور کرده و بحران پناهجویان تازه‌ای را ایجاد کنند که احتمالا باعث بی‌ثباتی می‌شود.
هم چنین، دادگاه‌های ترکیه از دادگاه حقوق بشر اروپا سرپیچی می‌کنند و بازداشت «عثمان کاوالا» نیکوکار ترک که به دلیل حمایت از تروریسم در زندان است را تمدید کرده اند. این رای می‌تواند باعث تعلیق وضعیت حق رای ترکیه در شورای اروپایی یا اخراج از آن شورا شود.
در مورد امریکا، پس از دیدار اردوغان و جو بایدن در اجلاس جی ۲۰ در ماه اکتبر دولت ترکیه انتظار معامله بزرگ را داشت، اما تغییر چندانی رخ نداد. خرید سامانه دفاع هوایی اس -۴۰۰ ساخت روسیه از سوی ترکیه لاینحل باقی مانده و واشنگتن و آنکارا کماکان بر سر حمایت امریکا از یگان‌های مدافع خلق در سوریه اختلاف نظر دارند و دولت ترکیه بدین خاطر از دولت امریکا عصبانی است.
هم چنین، امریکا از استرداد فتح الله گولن واعظ مذهبی ترک به ترکیه خودداری ورزیده است. هم چنین، در واکنش به درخواست ترکیه برای دریافت ۴۰ فروند جنگنده اف -۱۶ تازه از امریکا، بایدن مودبانه گفته است که تحقق این خواست فرایندی دارد. بایدن این گونه خواسته به طرف ترک بفهماند که کنگره جایی است که پیش‌تر مخالف این معامله بوده و باید در این باره نظر دهد.
نامشخص است که بهبود در وضعیت بین المللی ترکیه چه کمکی به اقتصاد آن کشور خواهد کرد به خصوص آن که اردوغان نشانه‌ای مبنی بر تجدیدنظر در مشکلات اقتصادی‌ای که خود مسبب ایجاد آن بوده ارائه نکرده است. اردوغان سال‌ها از توطئه خارجی سخن گفته و ادعای تاثیر «لابی نرخ بهره»، سیا، صهیونیست ها، غرب، جورج سوروس میلیاردر بر اقتصاد ترکیه و عامل سقوط آن بودن را مطرح کرده است. با این وجود، ترک‌ها می‌دانند که سوء مدیریت اردوغان عامل وضعیت اقتصادی بد آن کشور است. اردوغان استقلال را از بانک مرکزی ترکیه به دلیل فشار‌های سیاسی بی‌وقفه سلب کرده است.
اردوغان بانک‌های ترکیه را برخلاف منطق اقتصادی رایج مورد آزار قرار داده و آنان را مجبور به پایین نگهداشتن نرخ بهره کرده است. نتیجه این سیاست‌های دستوری، کاهش شدید ارزش لیر بوده است. همه اقلام برای ترک‌ها گران‌تر شده است البته لیر ارزان‌تر به صادرات ترکیه کمک می‌کند، اما هزینه‌های اجتماعی آن بسیار زیاد است. ترک‌ها فقیرتر شده اند.
به مشکلات سیاست خارجی مخرب ترکیه و چالش‌های اقتصادی باید پرسش‌های مطرح شده درباره سلامت اردوغان را نیز افزود. او گاهی اوقات وضعیت ظاهری خوبی نداشته است. با این وجود، هرگونه سخن گفتن در این مورد از سوی طرفداران اردوغان که کیش شخصیتی را حول محور او به وجود آورده‌اند سرکوب می‌شود. تعدادی افراد بازداشت شده بیشتر در ترکیه به دلیل انتقاد از دولت نشان می‌دهد اردوغان و حزب‌اش توانایی متقاعد کردن افراد کم‌تری را دارند. آنان روایتی را ارائه می‌دهند که با زندگی ملموس مردم ترکیه انطباقی ندارد. بازداشت و دروغ‌های بیشتر نتیجه این وضعیت است.
نظرسنجی تازه نشان می‌دهد که اردوغان در رقابت ریاست جمهوری در برابر شهرداران آنکارا و استانبول متحمل شکست خواهد شد و رهبر حزب خوب نیز قادر به شکست او خواهد بود.
تصور این که مجموعه مشکلات به ویژه معضلات اقتصادی در صورت تداوم بر چشم‌انداز انتخاباتی حزب عدالت و توسعه تاثیری نگذارد دشوار به نظر می‌رسد. هم چنین، تصور این که اردوغان مایل به پذیرش شکست عادلانه و شفاف در انتخابات باشد نیز دشوار است. مخالفان او تنها می‌توانند امیدوار باشند.
*ستون‌نویس «فارین پالسی» و تحلیلگر شورای روابط خارجی
منبع: فارین پالسی
ترجمه: فرارو
