محو طبقه متوسط و ایجاد دو قطبی فقیر- غنی

فرارو- آمار منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد که قیمت بسیاری از اقلام اساسی از جمله برنج، شکر، گوشت و...، در مهر امسال بین ۱۷ تا ۷۵.۸ درصد افزایش یافته است، در چنین شرایطی کارشناسان اقتصادی معتقدند، جامعه ایرانی هر روز نسبت به گذشته با فقر و شکاف طبقاتی بیشتری روبرو می‌شود که این موضوع تبعات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بسیاری را به دنبال دارد.

به گزارش فرارو، ساده‌ترین شاخصی که نشان‌دهنده افزایش شکاف طبقاتی در جامعه ایران است، ضریب جینی به شمار می‌رود، این ضریب در اوائل دهه ۹۰، ۳۶ بود، اما در پایان سال گذشته ضریب جینی به ۴۱ افزایش یافته، نتیجه این شکاف طبقاتی گسترده نیز نحیف شدن طبقه متوسط در دهه ۹۰ بوده، از سویی این موضوع عواقب بسیار جبران‌ناپذیری دارد، زیرا طبقه متوسط است که می‌تواند اقتصاد یک کشور را به حرکت درآورد و هرچه این طبقه فربه‌تر باشد، آن کشور از جامعه پویا و زنده‌تری برخوردار است، اما در سال ها‌ی گذشته با کوچکتر شدن طبقه متوسط ایران، طبقه فقیر و ضعیف جامعه روز به‌روز بزرگتر شده است.

به اعتقاد تحلیل‌گران اقتصادی، ادامه این وضعیت، مشکلات موجود در کشور را افزایش می‌دهد و فقیرتر شدن جامعه در ایران را روز به روز به صورت فزاینده‌تری با افزایش مواجه خواهد کرد. این درحالی است که در زمان افزایش تورم و تشدید فاصله طبقاتی، اصلاح کارکرد ۳ نظام باز توزیع ثروت می‌تواند، این فاصله طبقاتی را تعدیل کند.

نظام بانکی به عنوان اولین نظام در این رابطه به نفع ثروتمندان کار می‌کند، با توجه به اینکه نرخ بهره واقعی در ایران در حال حاضر منفی ۲۵ درصد است، بسیاری از افراد ذی‌نفوذ و ثروتمند جامعه که به تسهیلات بانکی دسترسی دارند، با توجه به اینکه وسائق و تضامین لازم را نیز برای این کار ارائه می‌دهند، بعد از اخذ وام‌های کلان در همان ابتدا حداقل از سود ۲۲ درصدی بهره‌مند می‌شوند؛ بنابراین بسیاری از تسهیلات بانکی عملاً به بخش کوچکی از جامعه داده می‌شود، یکی از کارکرد‌های نظام بانکی باز توزیع ثروت است که می‌تواند شکاف طبقاتی را تعدیل کند، اما عملاً این موضوع در ایران کارکرد ندارد و برعکس شکاف طبقاتی را تشدید می‌کند.

در مورد دومین نظام باز توزیع یعنی نظام یارانه‌ای نیز دقیقا همین موضوع صدق می‌کند، با توجه به اینکه در کشورمان یارانه انرژی توزیع می‌شود، افراد ثروتمند به دلیل دارایی‌های بیشتری که دارند طبعا یارانه بیشتری نیز مصرف می‌کنند؛ بنابراین نظام یارانه‌ای نیز که در ابتدا برای بازتوزیع ثروت و ایجاد عدالت یارانه‌ای ایجاد شد، از کارکرد اصلی خود منحرف شد.

سومین نظام باز توزیع ثروت مالیات است، اصولاً مالیات در کشور‌های دیگر برای این است که ثروت به صورت عادلانه توزیع شود و هر که درآمد بیشتری دارد مالیات بیشتری نیز بپردازد، اما به دلیل اینکه در کشورمان بسیاری از پایه‌های مالیاتی از جمله مالیات بر ثروت، مالیات بر عایدی سرمایه، مالیات بر مجموع درآمد، مالیات تصاعدی در مصرف کالا‌های لوکس، مالیات تصاعدی در مورد افزایش مصرف انرژی وجود ندارد، در عمل نمی‌توانیم از مالیات ستانی برای باز توزیع ثروت نهایت استفاده را ببریم.

بر این اساس، برای کم کردن فاصله طبقاتی در ایران باید این سه نظام باز توزیع مورد جراحی عمیق قرار گیرد، بنابراین تا زمانی که این وضعیت باز توزیع ثروت در سه نظام یارانه‌ای، مالیاتی و بانکی وجود داشته باشد، شکاف طبقاتی روز به روز افزایش پیدا می‌کند و اقلیت ثروتمند از منافع بیشتری منتفع می‌شوند و اکثریت جامعه نیز هر روز فقیرتر می‌شوند.

وحید محمودی استاد اقتصاد دانشگاه تهران در گفتگو با فرارو با اشاره به افزایش افسارگسیخته قیمت کالا‌های اساسی در بازار، اظهار داشت: این موضوع باعث شده است که جامعه فقیر شود به طوری که طبقه متوسط که به عنوان بخش پیشران توسعه اقتصادی کشور محسوب می‌شود، به زیر خط فقر برود و طبقه فرودست نیز به فقر مطلق نزدیکتر شود، چنین وضعیتی باعث شده تا مردم در تامین بسیاری از نیاز‌های اولیه خود مشکل داشته باشند.

وی با اشاره به اینکه متوسط رشد اقتصادی ایران در یک دهه گذشته نزدیک به صفر بوده است، گفت: این رشد اقتصادی خنثی باعث فقیر‌تر شدن مردم شده است، زیرا کیک اقتصاد ایران روز به روز کوچکتر می‌شود و طبعا این شرایط درآمد مردم را با کاهش شدیدی مواجه می‌سازد، این درحالی است که در زمان‌هایی که کیک اقتصادی ایران نیز بزرگ‌تر شده، مانند سال ۹۴ که برجام به امضا رسید و کشور رشد اقتصادی مناسبی را تجربه کرد، اما مردم بهبود را در زندگی خود حس نکردند، زیرا که منافع این بزرگتر شدن کیک اقتصادی تنها به جیب بخش اقلیت جامعه رفت.

محمودی افزود: زمانی که بازتوزیع ثروت و درآمد در جامعه عادلانه نباشد، ما شاهد هستیم اکثریت جامعه که ۷ یا ۸ دهک پایین درآمدی را تشکیل می‌دهند، روز به روز از نظر معیشتی و درآمدی با تنگا و فقر بیشتری دست و پنجه نرم می‌کنند و در مقابل، بخش ۲ یا ۳ دهک بالای درآمدی، روز به روز ثروتمند‌تر می‌شوند و در این وسط طبقه متوسط نیز به تدریج از بین خواهد رفت که نتیحه آن در نهایت یک اقلیت ثروتمند و مسلط از نظر اقتصادی و یک اکثریت فقیر و تهدیدست از لحاظ قدرت اقتصادی است که ما با آن روبرو خواهیم بود.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: با توجه به تورم ۴۵ تا ۵۰ درصدی که به صورت رسمی اعلام می‌شود، ما به نوعی با یک ابر تورم روبرو هستیم، در چنین شرایطی بسیاری از مردم قدرت و توان خرید خود را از دست داده‌اند، این درحالی است که تورم اعلام شده، به صورت نسبی است و تورم کالا‌های اساسی حدود دوبرابر تورم متوسط است، بنابراین تورم فزاینده در اقلام اساسی مانند برنج، گوشت، روغن، شکر و...، مشکلات زیادی را برای مردم پدید آورده است، به طوری که آن‌ها مصرف گوشت، ماهی، مرغ و سایر اقلام خوراکی را از سبد غذایی خود حذف کرده‌اند.

وی با اشاره به اینکه بازتوزیع ناعادلانه درآمد ملی باعث شکاف شدید طبقاتی در جامعه ایران شده است، ادامه داد: افزایش ضریب جینی خود یک شاخص مهم در این رابطه است که نشان می‌دهد، به علت مدیریت ناکارآمد حاکم بر اقتصاد کشور، دو دستگی جامعه از لحاظ اقتصادی شدیدتر شده، همچنین آمار‌های رسمی اقتصادی که مدام از افزایش قیمت‌ها نیز منتشر می‌شود، نشانه دیگری است که تائید می‌کند، جامعه ایرانی با یک فقر گسترده روبرو است که اگر برای آن فکری نشود، تبعات جبران ناپذیری را در آینده به دنبال خواهد داشت.