«بحث روابط ایران و عربستان بحثی چندمتغیری است. چیزی نیست که مسائل فقط بین دو کشور ایران و عربستان باشد. چند فاکتور مهم هست که باید حل شوند تا دو طرف بتوانند روابط دیپلماتیک در سطح عادی برقرار کنند».
در صحنه سیاست خارجی ایران شاید بزرگ‌ترین پرونده بعد از وین، در بغداد و در مذاکرات بین ایران و عربستان پیگیری می‌شود و در نتیجه چشم‌ها و گوش‌ها تیز هستند تا نشانه‌های بهبود روابط یا تشدید تنش‌ها را رصد کنند. در میانه چنین فضایی، دیروز از ریاض تأییدیه این خبر رسید که عربستان برای سه دیپلمات ایرانی روادید صادر کرده است. این خبر ممکن است در نگاه اول همان نشانه مثبتی باشد که ناظران انتظار آن را می‌کشیده‌اند، در فضایی که اغلب کارشناسان این حوزه، نگاه خوش‌بینانه‌ای به روند گفت‌وگوهای ایران و عربستان نداشته‌اند.
به گزارش شرق، اما در پرس‌وجویی که از عباس پرورده، کارشناس مسائل منطقه داشتیم، به نظر می‌رسد این اتفاق نیز برای خوش‌بینی به روند تحولات کافی نیست. پرورده با برشمردن چالش‌ها تبادل چند دیپلمات را نشانه مهمی نمی‌داند. او به‌صراحت می‌گوید: «تا وقتی که دو کشور رقابت‌های منطقه‌ای را با‌هم حل نکنند، تبادل چند دیپلمات نمی‌تواند نشانه خیلی مهمی باشد». هرچند این اتفاق به‌هر‌حال تغییری در روند روابط است.
تأییدیه خبر از طرف یک مقام وزارت خارجه عربستان بدون ذکر نام منتشر شد که در همان متن نیز به نظر می‌رسد ریاض قصد ندارد این خبر را اتفاق بزرگی معرفی کند. به گزارش ایسنا به نقل از بلومبرگ، یک مقام وزارت امور خارجه عربستان گفته است «عربستان سعودی با صدور روادید برای سه دیپلمات ایرانی موافقت کرده و این بخشی از روندی عادی است که برای نمایندگان یک کشور عضو سازمان همکاری اسلامی مستقر در جده طی می‌شود».
اظهارات این مقام سعودی در پی این مطرح می‌شود که حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، پیش‌تر گفته بود مذاکرات با عربستان سعودی که با میانجی‌گری بغداد انجام شده است، به‌خوبی پیش رفته و مقامات ریاض پاسخ مثبتی به «پیشنهادهای سازنده ایران» داده‌اند. امیرعبداللهیان همچنین گفته بود این روادیدها هفته گذشته صادر شده‌اند و با سعودی‌ها به‌زودی دیدارهای تازه‌ای در بغداد انجام خواهد شد تا مقدمات «اقدامات بعدی در مذاکرات» فراهم شود. وزیر خارجه ایران پس از دیدار با فؤاد حسین، همتای عراقی خود نیز از برگزاری دور بعدی مذاکرات در نتیجه کوشش عراق خبر داده بود.
اولین سؤالی که پس از چنین خبری پیش می‌آید، طبعا این است که این تغییر رویه بوده یا خیر. پرورده در‌این‌باره توضیح می‌دهد: «تا‌جایی‌که من خبر دارم همه دیپلمات‌ها را از عربستان سعودی بیرون کرده بودند. من با یکی از کسانی که در رایزنی ایران در عربستان بود، اخیرا صحبت کردم. تمام کسانی‌که به‌عنوان ایرانی در عربستان و در این دفاتر بودند، اخراج شده بودند».
او می‌افزاید: «البته معمولا دقیق اینها را مسئولان پیگیر هستند ولی تا جایی که من پیگیر بوده‌ام و با دست‌اندرکاران صحبت داشته‌ام، تمام کارکنان دیپلماتیک و سیاسی ایران از عربستان خارج شده بودند». این اتفاق البته زمانی افتاد که تنش‌ها بین ایران و عربستان با حمله نیروهایی شناخته‌شده در ایران به سفارت عربستان در تهران به اوج خود رسید و به قطع روابط منجر شد. بهانه این حمله البته اعدام شیخ نمر باقر النمر، از رهبران شیعه مخالفان حکومت عربستان بود. اما آیا این صدور روادید نشانه‌ای از بهبود روابط است؟ پرورده ماجرا را پیچیده‌تر می‌بیند.
او توضیح می‌دهد: «بحث روابط ایران و عربستان بحثی چندمتغیری است. چیزی نیست که مسائل فقط بین دو کشور ایران و عربستان باشد. چند فاکتور مهم هست که باید حل شوند تا دو طرف بتوانند روابط دیپلماتیک در سطح عادی برقرار کنند». او به نقش کشورهای دیگر در این زمینه اشاره می‌کند: «یکی بحث بازیگران فرامنطقه‌ای است و سردمدارشان آمریکا. این بازیگران فرامنطقه‌ای را نمی‌توان نادیده گرفت. طبیعتا برقراری روابط ایران با عربستان ابتدا کاهش تنش با آمریکا را نیاز دارد. متحد اصلی و نظامی عربستان آمریکاست و عربستان با آمریکا روابط استراتژیک دارد». او البته توضیح می‌دهد که این به‌معنای نقش واسطه برای آمریکا نیست: «مسئله این نیست که ایران هر کاری که می‌خواهد در منطقه انجام دهد، باید از کانال آمریکا رد شود. اما حل‌وفصل چالش‌ها با آمریکا نقطه مهم و نقطه عطفی خواهد بود که می‌تواند معادلات منطقه‌ای ایران را تحت تأثیر قرار دهد».
پرورده در صحبت‌های خود به نقش عاملی اشاره می‌کند که در کمتر بحثی در این زمینه مورد توجه بوده است، یعنی نقطه عطف انقلاب‌های عربی در رقابت تهران - ریاض: «بحث دیگر بحث رقابت‌های منطقه‌ای ایران و عربستان است. اگر دقت کنید می‌بینید روابط ایران و عربستان بعد از انقلاب‌های عربی پرتنش‌تر شد. به این دلیل که تا قبل از آن عربستان یک کشور درجه دو عربی بود؛ اما با انقلاب‌های عربی و تغییر حکومت و تضعیف شدید حاکمیت در مصر که تا پیش از آن رهبر جهان عرب بود، عربستان نقش رهبر اعراب را بر عهده گرفت. هم خودش این را می‌خواست و هم شرایط و خلأ رهبری که ایجاد شد باعث این شد. در مقابل ایران که با اعتقادات ایدئولوژیک شیعه است، عربستان توانست رهبری کشورهای عرب با اعتقادات ایدئولوژیک سنی را که سال‌ها به دنبالش بود، به دست بیاورد».
اما درباره اینکه چرا چنین اقدامی انجام شده است، پرورده موضوع مدیریت حج را به‌عنوان یک گمانه‌زنی مطرح می‌کند و اینکه عربستان نمی‌خواهد به‌عنوان مدعی تولیت حرمین شریفین متهم به بستن راه مسلمانان ایران شود. او اما موضوع را در تصویر بزرگ‌تری تحلیل می‌کند: «عربستان نمی‌خواهد وجهه دیپلماتیک خود را از دست بدهد». او تشریح می‌کند: «اگر رسانه‌های عربستانی مثل شرق‌الاوسط را بررسی کنید، می‌بینید که عربستان خیلی از بغض‌های دیپلماتیکش را به زبان دیپلماتیک بیان می‌کند. سعودی‌ها بسیار مراقب هستند که در رسانه‌ها و ادبیات دیپلماتیک خطایی ازشان سر نزند تا ایران و کشورهایی که با عربستان میانه خوبی ندارند، از آن به‌عنوان نقطه ضعف در مجامع دیپلماتیک و سیاسی استفاده کنند».
او البته اشاره می‌کند: «این اتفاقا نکته‌ای است که در ایران باید به آن توجه شود». این کارشناس مسائل منطقه ادامه می‌دهد: «این اقدام را هم من حدس می‌زنم در همان راستا باشد. یعنی عربستان می‌خواهد حداقلی از روابط را باز بگذارد. به تعبیر ما ایرانی‌ها، عربستان می‌خواهد «آدم بده» داستان نباشد».
