سالک یک بیماری انگلی است که از نیش یک پشه کوچک به نام پشه خاکی به انسان منتقل می‌شود.
رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت، توضیحاتی درباره بیماری سالک و نحوه بروز آن ارائه کرد و گفت: از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا انتهای آذرماه ۱۰هزار و ۵۰۸ بیمار جدید مبتلا به سالک در کشور شناسایی شده‌اند و استان‌های اصفهان، فارس، خوزستان، سمنان، خراسان رضوی و گلستان بیشترین موارد ابتلا به این بیماری را داشتند.
دکتر بهزاد امیری در گفتگو با ایسنا، درباره بیماری لیشمانیوز جلدی یا سالک، گفت: سالک یک بیماری انگلی است که از نیش یک پشه کوچک به نام پشه خاکی به انسان منتقل می‌شود.
در صورتی که پشه آلوده باشد هنگام خونخواری این انگل را به بدن انسان انتقال می‌دهد. مخزن این انگل در شیوع سالکِ مرطوب یا روستایی، جوندگان یا موش‌های صحرایی هستند که این انگل از بدن آنها به این پشه‌های ماده انتقال پیدا کرده است. پشه خاکی در لانه جوندگان وارد شده و از خون آنها تغذیه می‌کند.
وی افزود: چنانچه محل زندگی پشه خاکی یا مخزن این بیماری به محل زندگی انسان نزدیک باشد، احتمال شیوع بیماری در انسان‌ها هم افزایش می‌یابد.
این نوع پشه تا حدود ۲ کیلومتر هم توان پرواز دارد و می‌توانند هنگام خونخواری انگل را به انسان منتقل کنند. به این ترتیب ناحیه‌ای که توسط پشه گزیده می‌شود، عفونی شده و پس از چند ماه کم کم ضایعات پوستی که ابتدا مانند جوش هستند و سپس به زخم تبدیل می‌شوند، ایجاد می‌شود.
این زخم‌ها عموما مزمن هستند و اگر به عفونت ثانویه تبدیل شوند خیلی شدیدتر خواهند شد. در غیر این صورت هم حداقل چندین ماه زمان می‌برد تا التیام یابد.
او در پاسخ به این سوال که آیا موش‌های متعدد موجود در شهر‌ها از جمله پایتخت می‌توانند مخزن انگل بیماری‌زای سالک باشند یا خیر، بیان کرد: این موش‌ها تابه حال به عنوان ناقل یا مخزن انگل بیماری‌زای سالک شناسایی نشدند؛ اما به طور کلی موش‌ها تهدید‌های عمده‌ای برای سلامت محسوب می‌شوند.
او با اشاره به اینکه فصل فعالیت پشه‌های خاکی از اواخر بهار تا طول تابستان است، اظهار کرد: این به معنای آن است که زخم‌هایی که امروز در برخی افراد نمود یافته است.
ناشی از گزش حشرات در تابستان است؛ اما، چون پروسه تکثیر انگل‌ها داخل بدن و سپس تبدیل به زخم شدن چندین ماه طول می‌کشد، به همین دلیل اکنون علائم آن بروز یافته و بیماران شناسایی می‌شوند. در حال حاضر پشه خاکی فعال نداریم و این بیماری هم قابلیت سرایت انسان به انسان ندارد.
وی در خصوص راه‌های درمان سالک نیز بیان کرد: خدمات تشخیصی و درمانی این بیماری به صورت رایگان در مراکز بهداشتی و درمانی ما انجام می‌شود.
ابتدا برای تشخیص بیماری از زخم ایجاد شده در بدن فرد که پس از گذشت ۱۰ روز بهبود نیافته است، نمونه‌گیری می‌کنند و تشخیص می‌دهند عامل زخم، انگل بیماری زای سالک است یا خیر.
در صورت تشخیص سالک ۳ روش درمانی پیش روی پزشک وجود دارد. در روش اول اگر زخم کوچک و موضعی باشد با یک دستگاه موضع مدنظر را با نیتروژن مایع سرد می‌کنند که انگل از بین رود.
در روش دوم که ترموتراپی نام دارد به موضع زخم دما می‌دهند. روش سوم و استانداردی که در مراکز بهداشتی و درمانی انجام می‌شود، استفاده از داروی گلوکانتیم به صورت آمپول است که در محل زخم تزریق می‌شود.
امیری ادامه داد: در برخی از بیماران که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند، زخم ناشی از گزش پشه میتواند به کل بدن منتشر شود. در این افراد که زخم منتشر شده است آمپول گلوکانتیم به صورت عضلانی تزریق می‌شود.
وی همچنین تاکید کرد که خدمات مرتبط با درمان سالک در بخش خصوصی امکان پذیر نیست و به شکل کاملا رایگان در شبکه بهداشتی ارائه می‌شود.
به گفته امیری، شاه علامت تشخیص این بیماری نیز بروز زخم و آزمایش آن است و تا پیش از بروز زخم بیمار علامت دیگری ندارد.
وی افزود: با توجه به اینکه این انگل در بدن موش‌های صحرایی یا سایر جوندگان وجود دارد و پس از گزیده شدن آنها توسط پشه ابتدا به پشه و سپس به انسان منتقل می‌شود، هر زمان که این سیکل را متوقف کنیم می‌توانیم از ابتلا پیشگیری کنیم.
وی مهم‌ترین اقدام مردم را نیز حفظ بهداشت محیط دانست و گفت: به این ترتیب شرایط زیست پشه خاکی و جوندگان کوچک کنترل می‌شود و از بین می‌رود. دفع صحیح فضولات حیوانی، زباله‌ها و فاضلاب‌ها و روان آب‌ها اهمیت بسیار زیادی خواهد داشت.
او تاکید کرد: مردم می‌توانند در فصول فعالیت این پشه‌های خاکی لباس‌های پوشیده، بلند و روشن بپوشند و یا از دورکنندگان حشرات که به صورت صابونی یا اسپری وجود دارد، در نواحی که امکان پوشاندن آن وجود ندارد، استفاده کنند. همچنین استفاده از توری‌های آغشته به سم برای در‌ها و پنجره‌ها اقدام پیشگری کننده است.
رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت با اشاره به اینکه علاوه بر مردم سیستم دولتی هم میتواند از گسترش سالک جلوگیری کند، تصریح کرد: وزارت بهداشت که در بحث تشخیص و درمان کمک می‌کند، اما سایر دستگاه‌ها می‌توانند در بخش‌های دیگر کمک کنند.
به عنوان مثال کنترل جمعیت ناقلین و مخازن بیماری (جوندگان کوچک و موش‌های صحرایی) مهم است. در بحث جوندگان یک اقدام لانه‌کوبی و کنترل جمعیت آنها است.
اما پیش از آن یک توصیه مهم به سایر سازمان‌ها داریم؛ اگر قرار است یک طرح توسعه‌ای اجرا کنیم باید پیوست سلامت آن را هم نگاه کنیم.
به عنوان مثال در یکی از استان‌ها مسکن مهر را در مجاورت کلونی لانه جوندگان ساخته بودند که بعد از مدتی مشاهده کردیم شیوع سالک در آنجا افزایش یافت؛ پس در طرح توسعه‌ای باید به این امر توجه داشته باشیم و در استان‌های سالک خیز مانند فارس، اصفهان و خراسان رضوی، سمنان و گلستان این موضوع مدنظرمان باشد.
وی با تاکید بر اینکه بیماری سالک موضوع جدیدی نیست و قدمتی به درازای تاریخ دارد، اظهار کرد: این بیماری در چندین منطقه از جهان از جمله آمریکای جنوبی، شمال آفریقا و خاورمیانه شیوع دارد.
در خاورمیانه ایران، عراق، افغانستان و سوریه یکی از شایع‌ترین مناطق سالک خیز هستند. بیش از ۸۰ تا ۹۰ درصد سالک جهان در ۱۰ کشور وجود دارد که کشور ما هم جزو آنها است.
او درباره آمار ابتلا به سالک در جهان، بیان کرد: آمار‌ها نسبت به سالیان قبل بسیار کاهش یافته است. سالانه در جهان حدود ۷۰۰ هزار نفر تا یک میلیون نفر مبتلای جدید به سالک شناسایی می‌شوند.
در سال ۲۰۱۹ حدود ۸۷ درصد موارد جدید ابتلا در جهان در ۱۰ کشور شامل افغانستان، الجزایر، برزیل، کلمبیا، ایران، عراق، لیبی، پاکستان، سوریه و تونس بوده است. در سال ۲۰۱۸ در ۹۲ کشور بیماری سالک وجود داشته است.
وی درباره آمار شیوع سالک در ایران، تاکید کرد: در کشور ما سالک در ۱۸ استان بومی است و انتقال محلی رخ می‌دهد و کانون‌هایی از سالک وجود دارد.
در سال ۱۳۹۹ تعداد ۱۴۱۷۱ بیمار مبتلا به سالک در کشور شناسایی شدند که نسبت به سال ۱۳۸۷ که برنامه جدید کنترل و مراقبت این بیماری تدوین و اجرا شد شاهد کاهش موارد مبتلا هستیم.
امیری ادامه داد: از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا انتهای آذرماه نیز ۱۰۵۰۸ بیمار جدید مبتلا به سالک شناسایی شده‌اند. البته احتمالا افرادی هم که زخم‌های جزئی داشتند ممکن است به شبکه بهداشتی مراجعه نکرده باشند و از این رو آمار موارد شناسایی شده کمتر از آمار واقعی موجود است.
امیری گفت: به ترتیب استان‌های اصفهان، فارس، خوزستان، سمنان، خراسان رضوی و گلستان بیشترین موارد ابتلا به سالک را داشتند. آخرین آمار ابتلا به سالک در شهرستان ورامین استان تهران هم ۳۸ مورد بوده است.
رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت در پایان تاکید کرد: ابتلا به سالک در گروه سنی کودکان زیر ۵ سال بیش از سایر گروه‌ها است.
زیرا ممکن است کسانی که بومی یک منطقه هستند پس از یک بار ابتلا به بیماری تا پایان عمر بر علیه بیماری مقاوم شوند. البته این موضوع ۱۰۰ درصدی نیست؛ اما به همین دلیل بیشترین ابتلا در گروه سنی کودکان رخ می‌دهد.
