آیا اتحاد «روبل»، «یوان» و «ریال» در راه است؟

فرارو- محمد مهدی حاتمی؛ جنگ ارزی (Currency war) که پدیده به نسبت تازه‌ای در اقتصاد جهانی است، حالا دارد به پدیده‌ای جدی‌تر و قابل تامل‌تر هم بدل می‌شود. در تازه‌ترین و شاید پر سر و صداترین رخداد در این باب، روسیه اعلام کرده که به کشور‌های «متخاصم» (به زعمِ روس ها)، نفت و گاز را تنها در مقابل روبل روسیه خواهد فروخت.

معنایِ این تهدید واضح است: مسکو به اروپایی که تشنه گازِ وارداتی از روسیه است، می‌گوید از آن‌ها دلار و یورو قبول نمی‌کند. این یعنی اروپایی‌ها اگر می‌خواهند همچنان از روسیه گاز بخرند، باید پولش را به روبلِ روسیه بپردازند. به این ترتیب، روسیه اروپایی‌ها را مجبور می‌کند که به صورت غیر مستقیم، واحد پولِ روسیه را تقویت کنند.

انفجار در انبار باروت «دلار»

سایت «بلومبرگ» هفته گذشته گزارشی منتشر کرده بود که نشان می‌داد در سال ۲۰۱۹ میلادی، حدود ۹۰ درصد از مبادلات تجاری در جهان با دلار آمریکا انجام شده و حدود ۵۹ درصد از ذخایر ارزی خارجی کشور‌های مختلف در سراسر جهان هم در قالب دلار آمریکا بوده است.

اما این روند در حال تغییر است. «جنگ اوکراین» ممکن است تنها یکی از جرقه‌هایی باشد که به انفجار انبار باروتی ختم می‌شوند که ماحصل آن افت اقتصاد جایگاه آمریکا در جهان خواه بود. اما چرا و چگونه؟

سلطه اقتصادی آمریکا در جهان موجب شده که پول ملی این کشور در همه جا اعتبار داشته باشد. با این همه، کشور‌هایی مانند چین و روسیه چند سالی است که به دنبال تضعیف جایگاه دلار در اقتصاد جهانی هستند.

یک راه حل برای این کشور‌ها این است که مبادلات دوجانبه شان را به ارز‌های ملی شان و نه به دلار، انجام دهند. راه حل دیگر هم این است که ذخیره ارزی شان را به واحد پولی به غیر از دلار آمریکا تبدیل کنند.

روسیه و چین هر دویِ این راهکار‌ها را اجرایی کرده اند. این دو کشور، می‌خواهند به تدریج مبادلات دوجانبه شان را (که البته فعلا در مقایسه با حجم تجارت جهانی ناچیز است)، در قالب «روبل روسیه» و «یوان چین» انجام دهند. علاوه بر این، هر دو کشور حجم ذخایر طلای شان را بالا برده اند که به معنی تضعیف ارزش دلار در جهان است.

دلار هنوز هم در صدر است و احتمالا تا سال‌ها در صدر خواهد ماند، اما اگر این روند ادامه پیدا کند و کشور‌های بیشتری هم به صف چین و روسیه بپیوندند، جایگاه دلار تضعیف می‌شود و چیزی شبیه به یک «دوقطبی یا چندقطبی ارزی» ایجاد خواهد شد. اما اجازه بدهید ماجرا را عمیق‌تر مرور کنیم.

حمله ارزی و ضد حمله ارزی

میزان صادرات گاز از روسیه به اروپا در سال گذشته میلادی حدود ۶۲ میلیارد دلار بوده که با توجه به افزایش قیمت گاز، امسال بیشتر هم خواهد شد. بنابراین، روسیه اروپا را مجبور می‌کند که با خرید روبل از بازار‌های جهانی، به صورت غیرمستقیم واحد پول روسیه را تقویت کند. به این ترتیب، بخشی از فشار تحریم‌های اروپا و آمریکا بر علیه اقتصاد روسیه خنثی خواهد شد.

ماجرا از این قرار است که تحریم گسترده بانک مرکزی و بسیاری از بانک‌های ریز و درشت روسی، عملا موجب افت ارزش روبل در مقابل ارز‌های خارجی (همچون دلار و یورو) شده است. قطع دسترسی بانک‌های روسیه به شبکه «سوئیفت» و تحریم‌های دیگری که ممکن است در راه باشند (از جمله تحریم گسترده‌تر نفت، فولاد و بسیاری دیگر از اقلام صادراتی روسیه)، می‌تواند واحد پول ملی روسیه، روبل، را بیش از این هم تضعیف کند.

اما ضد حمله روسیه به این معنا است که اروپایی ها، دست کم تا زمانی که ناگزیرند از روسیه گاز بخرند، باید به صورت غیرمستقیم روبل روسیه را هم تقویت کنند. اما روسیه هوشمندی دیگر هم به خرج داده و شروط تازه‌ای هم پیشِ پایِ اروپایی‌ها گذاشته است.

«روبل»، «یوان» و «ریال» دست در دست هم

روس‌ها کمی بعد اعلام کردند که به غیر از روبل روسیه، ارز ملیِ کشور‌های هم پیمان را هم می‌پذیرند. ترجمه این عبارت یعنی «یوان» چین هم برای بانک‌های روسی مورد قبول است. علاوه بر این، روسیه پذیرش طلا و حتی بیت کوین در مقابل گاز صادراتی را هم پذیرفته است. مجموع این‌ها یعنی تضعیف دلار آمریکا و پس از آن و با شدتی کمتر، تضعیف ارز‌هایی مانند یورو.

همزمان، ایران هم اعلام کرده که به شبکه بانکی «میر» می‌پیوندد و این یعنی ایران هم به تیم چین و روسیه اضافه می‌شود. شبکه «میر»، یک شبکه بانکی داخلی در روسیه است که در واقع معادل شبکه «سوئیفت» در جهان است.

اما برخی کشورها، اکنون از هر دو این شبکه‌ها استفاده می‌کنند و برای کشور‌هایی مانند ایران و کره شمالی که اساسا به شبکه «سوئیفت» دسترسی ندارند، راه دیگری هم وجود ندارد. در حال حاضر ۱۰ کشور ترکیه، ویتنام، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، اوستیای جنوبی و آبخازیا از شبکه «میر» استفاده می‌کنند.

تراکنش‌های مالی در این شبکه در مقایسه با شبکه «سوئیفت» به صفر میل می‌کند، اما اگر چین، هند، ونزوئلا، پاکستان، سوریه یا حتی امارات متحده عربی هم به این شبکه بپیوندند، ورق می‌تواند برگردد. جنگ ارزی در دنیا شروع شده است.