به دلیل دخالت انسان در طبیعت، بافت زمین در کانون‌های جغرافیایی گرد و غبار سست شده و پیوستگی خاک این مناطق از هم پاشیده است که سدسازی تنها عامل این رخداد تلخ محسوب می‌شود.
روزنامه «اعتماد» نوشت: یک کارشناس ارشد ژئوفیزیک دانشگاه تهران، کانون‌های جغرافیایی بحران گرد و غبار را کشور‌های اردن، سوریه، عراق و عربستان عنوان کرد و عامل برخاستن گرد و غبار از کشور عراق و عربستان بر آسمان استان‌های غربی و خوزستان را ناشی از سدسازی بی‌محابای ترکیه بر دجله و فرات دانست.
طالب حیدری فرآیند این پدیده نوظهور از ۲۰۰۵ میلادی در ایران را این‌گونه تحلیل می‌کند که رودخانه‌های دجله و فرات در گذشته نقش مهمی در فوران سیلاب، رطوبت هوا و خاموشی پدیده گرد و غبار داشته است؛ اما هم‌اکنون ۹۰ درصد ترکیه و ۱۰ درصد سوریه بدلیل سدسازی بر حوزه آبریز فرات نقش مستقیم در خشک‌شدن این رودخانه مهم کشور عراق دارند.
مدیرکل سابق اداره کل هواشناسی استان‌های کرمانشاه و کردستان درخصوص دلایل خشکی رودخانه دجله می‌گوید که ترکیه ۴۵ درصد، اقلیم کردستان عراق ۴۵ درصد و ایران ۱۰ درصد روی خشکی دجله نقش دارد و نقش ۱۰ درصدی ایران بسیار ناچیز است.
این کارشناس ارشد هواشناسی با اشاره به اینکه هیچ‌گاه اتمسفر خالی از گرد و غبار نیست، افزود: بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که به درازی تاریخ زیست انسان روی کره خاکی، گرد و غبار نرمال در اتمسفر به اندازه معین که موجب تشکیل ابر شود، وجود داشته است، اما امروزه این گرد و غبار از حد معین تجاوز کرده و زندگی انسان‌ها و تشکیل ابر و باروری ابر‌ها را به خطر انداخته است.
طالب حیدری استدلال کرد که در گذشته‌های دور هر ساله دجله و فرات در فصل بهار طغیان می‌کرد و سیلاب آن باعث رطوبت و نمناکی خاک در دشت‌های وسیع محدوده جغرافیایی کشور‌های اردن، عراق، سوریه و عربستان می‌شد و به همین دلیل ما ایرانیان به ویژه مردمان استان‌های غرب کشور و خوزستان، بهار مرطوب با خُنکای نسیم احساس می‌کردیم؛ نه تنگی نفس ناشی از تنفس گرد و خاک مردابی چسبناک امروزی را.
او می‌گوید که روی نقشه‌های هواشناسی، وسعت دشت‌های کانون گرد و غبار چند برابر وسعت استان کردستان است که خاک مردابی آن دشت‌ها با تولید وزش باد صعودی از زمین آن کشور‌ها بر می‌خیزد و بر آسمان استان‌های غربی از ناحیه عراق و استان خوزستان از ناحیه عربستان می‌نشیند.
او با اعلام اینکه پایداری و ناپداری اتمسفر در بهار بیشتر مشهود است، افزود: با جریان متلاطم وزش باد صعودی این کانون‌های گرد و غبار با دانه‌های خاک مردابی فعال می‌شوند و حیات انسان، نباتات و جانوری را در ایران در فصل رویش و زایش بهار به خطر می‌اندازند.
به گفته این کارشناس ارشد هواشناسی، تنفس گرد و غبار زندگی انسان‌های آسیب‌پذیر، گرده‌افشانی گل‌ها، خوشه‌رویی گندم‌زار‌ها و سیستم تنفسی ماکیان را دچار چالش می‌کند و افزون بر افزایش مرگ و میر انسان‌های در معرض خطر، تنش اقتصادی برای کشاورزان و واحد‌های تولیدی مرغ ایجاد می‌کند.
این فارغ‌التحصیل ژئوفیزیک دانشگاه تهران به صراحت می‌گوید که به دلیل دخالت انسان در طبیعت، بافت زمین در کانون‌های جغرافیایی گرد و غبار سست شده و پیوستگی خاک این مناطق از هم پاشیده است که سدسازی تنها عامل این رخداد تلخ محسوب می‌شود.
آن‌گونه که طالب حیدری گزارش می‌دهد با صعود فوقانی جریان‌های باد، دانه‌های خاک چسبناک مردابی این دشت‌ها از غرب به شرق سوار این موج باد می‌شود و مستقیم آسمان نواحی غربی و جنوب غربی ایران را خاکستری می‌کند که اگر وزش باد بر این نواحی با شدت عبور کند این گرد و خاک آسمان تهران و خراسان را نیز درگیر می‌کند.
به گفته او اگر وزش باد در عراق و عربستان تند و در مناطق استان‌های غربی و خوزستان کند باشد، گرد و غبار در بین دره‌ها و کوهستان‌ها ته‌نشین می‌شود که با وزش باد این گرد و غبار از دره‌ها و کوهستان‌ها بر آسمان مناطق روستایی و شهری پدیدار می‌شود و به همین دلیل در برخی مواقع ایرانی‌ها افزون بر فصل بهار در تابستان و حتی پاییز نیز با پدیده گرد و غبار مواجه هستند.
بحران گرد و غبار به گونه‌ای است که دید واقعی را به کمتر از ۱۰۰ متر می‌رساند و ذرات معلق در جو، چنان زیاد است که تنفس را دشوار و زندگی روزمره را با مشکل مواجه می‌سازد؛ این را محمد طالب حیدری برای آگاهی شهروندان تشریح می‌کند که در این ایام از باز کردن پنجره‌ها و روشن شدن کولر در خوزستان خودداری شود.
این فارغ‌التحصیل ژئوفیزیک دانشگاه تهران معتقد است که دولت باید با نگاه بین‌المللی در نشست با کشور‌های کانون غبار برای همیشه به پدیده گرد و غبار پایان دهد، چون این مساله هر سال در بهار بحثش در رسانه‌ها داغ می‌شود و بعد از آن به فراموشی سپرده می‌شود.
طالب حیدری به صراحت می‌گوید: سیاست دولت‌ها در بحث کنترل گرد و غبار در ایران اشتباه است و هر ساله اعتبارات ویژه‌ای را در کشور برای مراکز تحقیقاتی اختصاص می‌دهند که هیچ تاثیری در حل این مشکل ندارد و باید مشکل گرد و غبار را وزارت امور خارجه ایران در نشست جهانی با کشور‌های اردن، عراق، سوریه و عربستان حل و فصل کند.
به گفته این کارشناس ارشد هواشناسی، دولت در سال ۹۱ و ۹۲، میلیارد‌ها تومان برای خرید دستگاه یونیزاسیون اتمسفر در خوزستان تحت عنوان «سپریونی» هزینه کرد که به لحاظ علمی هیچ تاثیری بر کنترل پدیده گرد و غبار نداشت، بلکه حتی تاثیرات منفی هم بر محیط زیست و جریانات جوی داشت.
به گفته حیدری، در همان سال‌ها، شماری از مسئولان سازمان هواشناسی کشور در نشستی بکارگیری سیستم سپریونی در مبارزه با کاهش گرد و غبار در کشور را بدون مطالعه و امکان‌سنجی دانستند و به صراحت اعلام کردند که بکارگیری این سیستم برخلاف ادعای مجریان آن، نه تنها باعث کاهش گرد و غبار نشده بلکه امکان تاثیرات منفی بر محیط‌زیست و جریانات جوی را دارد؛ اما متاسفانه کسی گوش نداد و میلیارد‌ها تومان به هدر رفت.
مدیر کل سابق هواشناسی استان‌های کردستان و کرمانشاه به روش استفاده از دستگاه یونیزاسیون اشاره و اظهار کرد: ایران در کمربند خشکی قرار گرفته به گونه‌ای که وضعیت کشور به نفع بارش و بارندگی نیست؛ لذا روش‌های اتخاذشده باید مبتنی بر شرایط جوی کشور و متناسب با اقلیم منطقه باشد.
به اعتقاد این فارغ‌التحصیل رشته ژئوفیزیک در دانشگاه تهران، روش‌های مختلفی برای کنترل گرد و غبار‌ها وجود دارد که اکنون یک روش مبتنی بر میدان الکتریکی زمین و پوسته زمین پیشنهاد شده که پیشنهاددهندگان معتقدند از طریق این میدان الکتریکی می‌توان میزان گرد و غبار را کنترل کرد، اما هنوز این نظریه نیز به اثبات نرسیده است و در مرحله آزمون و خطاست.
حیدری با تاکید بر اینکه روش‌های مورد توجه باید حتما بصورت کارشناسی و با مطالعه انجام شود، تصریح کرد: اکنون شاهد به‌هم خوردن تناسب اقلیمی در کشور عراق هستیم و برای رفع معضل پدیده گرد و غبار، باید سهم آب دجله و فرات احیا شود و نقش این رودخانه‌ها در اقلیم کنونی عراق و کشور‌های کانون‌خیز گرد و خاک زنده شود.
سرپرست حفاظت محیط‌زیست کردستان نیز پدیده گرد و غبار را ناشی از سدسازی بی‌رویه کشور ترکیه می‌داند و می‌گوید: پدیده گرد و غبار به مناسبات بین‌المللی و اقلیم جغرافیایی کشور‌های کانون گرد و غبار برمی‌گردد و شهروندان باید بدانند که این پدیده با تصمیم‌گیری محلی و منطقه‌ای حل نمی‌شود.
خیرالله مرادی با تاکید بر تحلیل‌های عمقی کارشناسان از شهروندان خواست که با نگاه جهانی و علمی به پدیده گرد و غبار نگاه کنند و مدیران استانی و منطقه‌ای را در بروز این پدیده که هیچ ارتباطی به کشور ایران ندارد، مقصر جلوه ندهند.
او با بیان اینکه به صورت آنلاین وضعیت آلودگی هوا در شهر‌های سنندج، سقز، بانه، قروه، بیجار و دیواندره پایش می‌شود، افزود: از مجموع ۱۰ شهرستان استان تنها این شش شهر پرجمعیت کردستان مجهز به دستگاه‌های سنجش آلودگی هواست.
مرادی، معیار‌های سنجش میزان آلودگی در هوا را تشریح کرد و گفت: اگر در فرآیند سنجش هوا، شاخص آلودگی از مقیاس صفر تا۵۰ (پی اس آی) تجاوز نکند هوا پاک، ۵۰ تا۱۰۰ سالم، ۱۰۰ تا۲۰۰ ناسالم و۲۰۰ تا۳۰۰ بسیار ناسالم و از ۳۰۰ (پی اس آی) بیشتر خطرناک برآورد می‌شود.
به گفته وی از یکم تا ۲۴ فروردین امسال، شهروندان کردستان ۸ روز هوای ناسالم با شاخصه‌های ناسالم حساس، ناسالم عموم، بسیار ناسالم و خطرناک تنفس کرده‌اند و در مجموع تنها ۵ روز هوای پاک و ۱۱ روز هوای قابل قبول در استان کردستان ثبت و گزارش شده است.
او از تداوم بیماری کرونا ابراز ناخرسندی کرد، اما گفت خوشبختانه امروزه شهروندان به واسطه بیماری کرونا ماسک می‌زنند که زدن ماسک در زمان گرد و غبار توصیه حفاظت محیط‌زیست در سال‌های قبل از کرونا بود که شهروندان گوش نمی‌دادند.
سرپرست حفاظت محیط‌زیست کردستان، به شهروندان درگیر با پدیده گرد و غبار در کشور توصیه کرد که با توجه به ذرات معلق گرد و خاک در هوا از ماسک N ۹۱ استفاده کنند.
