بنا به تعریف یونسکو، فرونشست عبارت است از فرورریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین گفته‌می‌شود. عوامل متعددی باعث ایجاد این پدیده می‌شود. از جمله این پدیده‌ها آب شدگی یخ‌ها، حرکت آرام زمین، خروج گدازه و عملیات انسانی نظیر معدن کاری یا برداشت آب زیرزمینی و نفت است.
به گزارش فرارو؛ فرونشست در واقع عارضه‌ای است که به زبان ساده درپی کاهش سطح آب‌های زیرزمینی که مهم‌ترین دلیل آن برداشت بی‌رویه از این منابع است، رخ می‌دهد و ناشی از استفاده ناهنجار و نامناسب از منابع آبی است.
در کشور ما در اکثر استان‌ها فرونشست زمین در حال وقوع است و تنها استان گیلان از این پدیده مستثنی است و حتی در استان‌های شمالی کشور مانند مازندران و گلستان نیز شاهد فرونشست هستیم و در استان‌های جنوبی که در کنار خلیج فارس هستند نیز این فرونشست‌ها قابل مشاهده است و استان‌های خوزستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی به شدت درگیر فرونشست زمین هستند و شدت فرونشست زمین در استان‌های کرمان و یزد نیز به بالا است.
فرونشست زمین در ایران بیش از ۵ برابر میانگین جهانی است. حدود ۸ میلیون واحد مسکونی در کل کشور در پهنه‌های فرونشستی قرار دارند که در معرض خطر هستند؛ و اکنون در شرایطی هستیم که فرونشست زمین به «بیخ گوش» تهران رسیده است. فرونشست به «بمب ساعتی بی‌صدا» تشبیه شده که علاوه بر ایجاد گودال‌های بزرگ، می‌تواند موجب تخریب سازه‌ها شود و مقاومت آن‌ها را در برابر زلزله کاهش دهد.
فرونشست را «خطرناک‌ترین مخاطره طبیعی» دانسته است، زیرا «قابل مشاهده نیست و زمانی متوجه این رخداد می‌شویم که دچار آن شده‌ایم.» در تهران فرونشست زمین مناطق ۱۷.۱۸ و ۱۹ شهر را درگیر کرده است.
نمایی از آثار مشهود فرونشست زمین در تهران
مطالعات سازمان زمین‌شناسی ایران نشان می‌دهد که برخی نقاط اطراف تهران سالیانه ۲۵ سانتیمتر فرونشست دارد، اما این فرونشست در تمام نقاط اطراف تهران یکدست نیست. بر اساس همین مطالعات، فرونشست زمین در حاشیه جنوب غرب تهران در ۱۰ سال گذشته تقریبا دو تا سه برابر شده است.
دلیل فرونشست زمین در پایتخت حفر چاه‌های نیمه عمیق و عمیق برای تأمین آب مورد نیاز است و این موضوع سبب می‌شود لایه‌های زمین از آب تهی شوند و فرونشست رخ دهد.
سال‌های اخیر در تهران گسترش پهنه فرونشست رخ داده است، اما چهار تا پنج برابر نشده است و سرعت بیشینه آن نیز کاهش یافته است و طبق براورد‌های صورت گرفته تهران سالانه ۱۸ سانت فرونشست زمین را تجربه میکند البته این کاهش دو علت دارد یک آن که مدیریتی صورت گرفته باشد که جای خوشحالی دارد و دیگر آنکه سفره‌های آب زیرزمینی به طور کلی از بین رفته باشند و خاک کاملا فشرده شده باشد.
موسسه تحقیقاتی اینتل‌لب که گروه بین‌المللی مشاوره اطلاعاتی است، با انتشار چند تصویر ماهواره‌ای، فرونشست زمین در اطراف تهران را «بمب ساعتی بی‌صدا» توصیف کرده و آن را تهدیدی برای ۱۳ میلیون نفر جمعیت ساکن در این مناطق دانسته است.
سال ۹۷ نیز مجله علمی «نیچر» در گزارشی اعلام کرد که بخش‌هایی از تهران سالانه ۲۵ سانتیمتر نشست میکند که یکی از بالاترین رقم‌ها در جهان است. در حالی که علیرضا شهیدی، رئیس سازمان زمین‌شناسی، خبر داد که فرونشست زمین در تهران تا «۳۶ سانتیمتر در سال مشاهده شده است».
نمایی از آثار فرونشست زمین در بافت فرسوده تهران
نواحی جنوب غربی تهران سالانه از ۵ تا حتی ۳۰ سانتیمتر فرونشست گزارش شده است. پدیده فرونشست پدیده بحران‌زایی است که تأثیر عمده آن بر موضوع کشاورزی، فضای سبز و محیط زیست دشت تهران دارد.
مهدی زارع، پژوهشگر زلزله گفت: «فرونشست زمین در حاشیه بوستان ولایت ایجاد شده که آثار خود را به صورت ایجاد ترک گسترده نشان می‌دهد و هرچه به سمت جنوب بوستان ولایت می‌رویم، فرونشست بیشتر می‌شود.» به گفته آقای زارع، «شهرری کاندیدای اول فرونشست زمین است و به تدریج میدان بهارستان، امام خمینی و محور این خیابان کاندیدای فرونشست هستند.»
محمد آقامیری، نایب رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران همچنین گفت: اگر فکری نکنیم، تا ۱۰ سال دیگر بسیاری از مناطق تهران قابل سکونت نخواهد بود.
بحران فرونشست زمین در پایتخت ایران خطری جدی است که پیش از این نیز کارشناسان بین‌المللی و ملی نسبت به آن هشدار داده‌اند.
بحث گرمایش جهانی مشکل کمبود آب را برای کل دنیا به وجود آورده است و کشور ما نیز بر روی کمربند خشک و نیمه خشک جهان قرار دارد و از این پدیده مستثنی نیست و از طرف دیگر رشد جمعیت در جهان منجر به گسترش کشاورزی شده است و کشور ما نیز به سمت گسترش کشاورزی پیش رفته است که به معنا تقاضا بیشتر برای آب در شرایطی است که بارندگی‌ها کاهش پیدا کرده است وبا بحران آبی مواجه هستیم.
فرونشست زمین به دلیل برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی رخ می‌دهد، بنابراین سطح زمین شکاف عمیقی پیدا میکند، البته فرونشست زمین ممکن است به دلیل حوادث طبیعی مانند زمین لرزه، فرسایش و تشکیل گودال نیز ایجاد می‌شود.
برداشت بی رویه از آب‌های زیرزمینی کشور در ایران باعث شده تا بیش از یک میلیون هکتار از زمین‌های مناطق مختلف فرونشست کند.
از مهم‌ترین ضرر‌هایی که فرونشست زمین و فشرده‌سازی خاک می‌تواند ایجاد کند این است که آبخوان‌ها را از بین خواهد برد و سفره‌های آب‌های زیر زمینی ما که منابع بی‌نظیر تجدید ناپذیرهستند نیز از میان خواهند رفت و بزرگترین ضربه به صنعت کشاورزی یک منطقه خواهد خورد.
در مناطق شهری فرونشست زمین منجربه آسیب دیدگی ساختمان ها، پل‌ها و خطوط حمل و نقل خواهد شد و در حال حاضر نیز شرکت راه آهن بسیار پیگیر بحث فرونشست زمین است چراکه فرونشست زمین آسیب‌هایی به خطوط ریلی خواهد زد و به عنوان مثال راه آهن تهران_مشهد و در اطراف ورامین فرونشستی رخ داده است که مسئولان قطار هنگام عبور از آن منطقه سرعت خود را کاهش می‌دهند و خیلی از خطوط ریلی ما نیز از مناطق فرونشست زمین می‌گذرند و این فرونشست زمین منجر به شکستگی خطوط ریلی می‌شود و ممکن است منجر به واژگونی قطار و فجایع انسانی شود.
در خطوط آب رسانی، گاز و فاضلاب نیز فرونشست زمین می‌تواند مشکل آفرین باشد و وقوع زلزله‌هایی با ریشتر کم در مناطقی که دچار فرونشست هستند از آنجا که پی ساختمان در فرونشست قرار گرفته است می‌تواند خرابی خیلی بیشتری ایجاد کند.
