فرارو- همزمان با سفر قریب الوقوعِ "جو بایدن" رئیس جمهور آمریکا به منطقه و به طور خاص سفر وی به اراضی اشغالی و سپس عربستان سعودی، شاهد اوج گیری تلاش های تنش زدایی در چهارچوب روابط عربستان و ایران با میانجی گری عراق نیز هستیم. در این راستا اخیرا "مصطفی الکاظمی" نخست وزیر عراق در جریان سفر به عربستان و ایران، رایزنی هایی را جهت تسهیل و تسریع روند تنش زدایی میان دو کشور انجام داده است. مساله‌ای که البته با استقبال تهران و ریاض نیز رو به رو شده است.
با این حال، برخی ناظران و تحلیلگران به طور خاص بر این باورند که تشدیدی رایزنی های دیپلماتیک میان تهران و ریاض در روزهای اخیر، تا حد زیادی تحت تاثیر انگیزه های مختلف دو کشور در آستانه سفر بایدن است. از یک سو، عربستان سعودی سعی دارد نوعی سیگنال و پیام خاص را به واشنگتن بفرستد و تاکید کند که بنا دارد در بحبوحه انفعال و عدم توجه موثرِ دولت آمریکا نسبت دغدغه ها و منافع ملی سعودی، رویه های مستقل تری را به ویژه در عرصه سیاست خارجی دنبال کند. رویه هایی که همچون عدم همراهی عربستان با درخواست های مکرر دولت بایدن جهت افزایش تولید نفت این کشور در بحبوحه جنگ اوکراین، لزوما در راستای منافع آمریکا نخواهند بود و حتی می توانند خسارات قابل توجهی را نیز برای این کشور به همراه داشته باشند. از این منظر، سعودی ها تشدید تلاش های تنش زدایی با ایران را به مثابه یک برگ برنده برای خود در چهارچوب روابط دوجانبه با دولت آمریکا در نظر می گیرند.
در سوی دیگر، ایران نیز جدای از تلاش های میدانی خود جهت تقویت موضع و جایگاهش در سطح منطقه، بر آن است تا در زمینه سیاسی و دیپلماتیک نیز حضوری فعال را از خود نشان دهد و با طرح های احتمالیِ جبهه مخالف با ایران که سعی در تشدید فشارها علیه این کشور در جبهه‌های مختلف دارد، مقابله کند. در این چهارچوب، تقویت تلاش های تنش زدایی با عربستان تا حد زیادی می تواند دستورکارهای مد نظر بایدن و رژیم اسرائیل علیه کشورمان در سطح منطقه را تضعیف کند.
جدای از این ها خودِ دولت بایدن نیز با توجه به کارنامه ضعیف کاریِ خود سعی دارد تا دستاوردهای قابل توجهی را در جریان سفر به خاورمیانه رقم بزند و از آن ها در آستانه انتخابات میاندوره ای کنگره آمریکا (در نوامبر 2022) و همچنین انتخابات ریاست جمهوری 2024 این کشور استفاده کند. در این راستا به طور خاص دولت بایدن سعی دارد تا خشنودی تل آویو و لابی های وابسته به آن که در عرصه سیاست داخلی آمریکا جایگاه قالب توجهی دارند را نیز کسب کند.
از این چشم انداز، سوال ها و گمانه زنی های مختلفی در مورد نیات و اهداف احتمالی سفر بایدن به عربستان و به طور خاص تاثیرات این مساله بر تلاش های تنش زدایی میان ایران و عربستان مطرح می شود. حتی برخی به این نکته اشاره می کنند که بایدن در جریان سفر خود به منطقه تا حد زیادی سعی دارد تا روند تلاش های تنش‌زدایی میان تهران و ریاض را نابود کند.
فرارو در گفتگو با "صباح زنگنه" کارشناس مسائل خاورمیانه، به بررسی برخی از مهمترین پرسش های مطرح در این رابطه پرداخته است. مشروح گفتگو با صباح زنگنه را در ادامه بخوانید
در روزهای اخیر شاهد اوج گیری تلاش های تنش زدایی میان ایران و عربستان با میانجی گری عراق بوده ایم. دراین راستا، به طور خاص مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق به تازگی در جریان سفری به ریاض و تهران، به نوعی سعی داشته تا روند تنش زدایی میان دو طرف را سرعت بخشد. در این چهارچوب، عده ای بر این باورند که اوج گیری این تلاش ها تا حد زیادی مرتبط با سفر قریب الوقوع جو بایدن رئیس جمهور آمریکا به منطقه است. آیا این تفسیر را معتبر می دانید؟
باید توجه داشته باشیم که اساسا عربستان سعودی جز اقمارِ آمریکا در منطقه خاورمیانه است. برای این کشور مهم است که دیدگاه "جو بایدن" رئیس جمهور آمریکا را در موضوعات مختلف به ویژه در رابطه با خود و البته در سطحی کلان تر در مورد منطقه خاورمیانه بداند. مساله ای که در جریان حضور شخصِ بایدن در عربستان به نحو بهتری محقق می شود.
در واقع، سعودی ها بر آن هستند که بفهمند در شرایط خاص فعلی منطقه ای و بین المللی، رئیس جمهور آمریکا روی چه موضوعاتی تاکید دارد. از سوی دیگر، اگر موضوع حل معادله برجام از سوی آمریکایی ها با رویکردی روشن تر دنبال شود و ایران و آمریکا در مجموعه پنج بعلاوه یک، به یک جمع بندی نهایی در مورد معادله مذکور برسند، آن زمان عربستان نیز تکلیف خود را بهتر می داند و با جدیت بیشتری در جریان مذاکرات دوجانبه با ایران در خاک عراق و یا هر جای دیگری وارد خواهد شد. این بدان معناست که سیاست عربستان بدون در نظر گرفتنِ مولفه آمریکا نمی تواند حرکتِ مستقل و سریعی را از خود نشان دهد.
به نظر شما تاثیر سفر بایدن به اراضی اشغالی و سپس عربستان، بر روند مذاکرات تنش زدایی میان ایران و عربستان چگونه است؟
به نظر من سفر آتی بایدن به عربستان، نمی تواند تاثیرات مثبتی را بر روند تنش زدایی میان ایران و عربستان داشته باشد. دلیل اصلی این مساله نیز همانطور که پیشتر گفتم این است که اساسا سعودی ها در موقعیتی نیستند که بخواهند موضعی جدای از موضع رسمی آمریکا و ترجیحات آن را در دستورکار خود قرار دهند. وزنِ آمریکا در معادله منطقه ای و به خصوص احیای روابط ایران و عربستان، از چشم انداز سعودی ها، بیشتر است و همین مساله می تواند تاثیر منفی را بر مذاکرات دوجانبه تهران-ریاض داشته باشد.
برخی بر این باورند که بایدن در جریان سفر آتی خود به منطقه خاورمیانه به نوعی به دنبال تقویت کارنامه کاری خود جهت ایجاد وضعیتی بهتر برای دموکرات ها در آستانه انتخابات میاندوره ای کنگره و البته انتخابات ریاست جمهوری 2024 آمریکا است. تحلیل شما در این رابطه چیست؟
آنچه در مورد سفر بایدن به عربستان حائز اهمیت است این نکته می باشد که جو بایدن هم ناگزیر است در دوره ریاست جمهوری خود کاری کرده باشد و چشم انداز مثبتی را به مردم آمریکا و رای دهندگان آمریکایی به ویژه در عرصه سیاست خارجی کشورشان و روابط با کشورهایی نظیر عربستان ارائه کند و قطعا بدون داشتن کارنامه‌ای قابل دفاع در این رابطه، راه سختی را در جریان انتخابات آتی میاندوره ای کنگره آمریکا در نوامبر سال جاری میلادی خواهد داشت.
از این رو، رئیس جمهور آمریکا تلاش خواهد داشت تا سفرش به منطقه، به یک شکست تمام عیار برای وی تبدیل نشود. از این منظر، بایدن به دنبال این است که در جریان سفر خود به خاورمیانه، در مورد مسائل گوناگون چه در رابطه با عربستان و یا حتی ایران به نحوی رفتار کند که تبعات مثبتی را برای وی و حزب متبوعش در آستانه انتخابات میاندوره ای کنگره آمریکا و حتی در سطحی کلان تر در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال 2024 آمریکا به همراه داشته باشد. از این رو، بایدن علی رغمِ انکارهایی که تاکنون انجام داده، بر مساله افزایش تولید نفت عربستان در جریان سفر آتی اش به عربستان تاکید خواهد کرد و البته سعی خواهد کرد تا اهرم های جدیدی را علیه ایران فعال سازد تا با استناد به آن ها بتواند دست برتری را برای خود در جریان معادلات سیاسی داخلی آمریکا ایجاد کند.
یکی از دستورکارهای اصلی و اساسی که جریان های سیاسی و رسانه ای غربی به طور خاص تاکید داشته اند که بایدن در جریان سفر خاورمیانه ای خود آن را دنبال خواهد کرد، پیشبرد طرح موسوم به ایجاد "سپر دفاع هوایی منطقه ای" در خاورمیانه است که هدفِ اصلی آن نیز معطوف به ایران و علیه این کشور است. شانش موفقیت این دستورکار را چه میزان می دانید؟
این قبیل سپرها تاکنون بارها و بارها و در قالب های مختالف مطرح شده اند. در این راستا، انواع سیستم های تسلیحاتی، بازاریابی و تبلیغ شده است و حتی بسیاری از آن ها با شکست نیز همراه بوده اند. با این همه، باز هم آمریکایی ها با ایجاد ترس و نگرانی در سطح منطقه و در دلِ کشورهای آن، امید دارند که بتوانند سلاح ها و تجهیزات بیشتری را به این قبیل کشورها بفروشند. از این رو، هیچ رئیس جمهوری در آمریکا نمی تواند بی خیالِ مساله فروش تسلیحات آمریکایی به کشورهای عرب منطقه شود. موضوعی که البته جدای از سطح سیاسی در آمریکا، تا حد زیادی بیانگر نفوذ قابل توجهِ لابی های شرکت های تسلیحاتی آمریکا در رده های بالای حکومتی این کشور نیز است و نوعی قید و محدودیت را برای رهبران آمریکایی ایجاد کرده است.
برخی تحلیلگران به این نکته اشاره می کنند که بایدن در جریان سفر خود به منطقه سعی دارد تا جای ممکن زمینه را جهت عادی سازی روابط عربستان با اسرائیل نیز فراهم کند و از این طریق، هم ایران را بیش از گذشته تحت فشار قرار دهد و هم از مرگ توافقِ ابراهیم که مدت هاست مسکوت مانده و کشور دیگری به روندِ آن نپیوسته جلوگیری کند و البته یک دستاورد قابل اتکا را هم برای خود در آستانه انتخابات آتی آمریکا ایجاد کند. نظر شما در این رابطه چیست؟
البته که تلاش جهت عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان پیشتر توسط سلفِ بایدن یعنی "دونالد ترامپ" رئیس جمهور سابق آمریکا نیز انجام گرفته است. با این حال، وضعیت عربستان با کشورهایی نظیر امارات و بحرین کاملا متفاوت است. در این راستا باید توجه داشت که همچنان دامادِ رئیس جمهور سابق آمریکا (یعنی "جرارد کوشنر") نیز در منطقه خاورمیانه فعال است و ارتباطات وی با رهبران منطقه به ویژه در کشورهای عربی پابرجاست. از این رو، وی جای پایِ اقتصادی محکمی در منطقه دارد. از چشم اندزی کلان، وی به نوعی در حال دوشیدن کشورهای منطقه است (بر اساس تعبیری که خودِ ترامپ در مورد این قبیل کشورها به کار برد).
از این منظر، بحث عادی سازی روابط اسرائیل با کشورهایی نظیر عربستان و آنچه ایجاد امنیت برای اسرائیل در منطقه خوانده می شود، دستورکار مهم روسای جمهور آمریکا بوده با این حال، دموکرات ها شاید کمتر در این زمینه فعال بوده اند. با این همه، عرصه انتخابات آتی آمریکا (چه انتخابات کنگره و چه ریاست جمهوری این کشور) برای بایدن و احزاب دموکرات و جمهرویخواه کاملا مهم است. در این چهارچوب، اسرائیلی ها و لابی های وابسته به آن ها نیز در عرصه سیاست داخلی آمریکا، نفوذ قابل توجهی دارند و همین مساله موجب می شود که اکنون شاهدیم فردی نظیر جو بایدن برای خوشامدِ اسرائیلی ها، رویه هایی را نظیر پیشبرد دستورکار عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان و یا ارائه ابتکارهایی که هدف اصلی آن ها تحت فشار قرار دادنِ ایران است را به پیش می برد.
در این نقطه، همانطور که گفتم بایدن با این محاسبه راهبردی که در صورت در پیش گرفتن سیاست های مذکور می تواند حمایت های سیاسی زیادی را به سمت خود و حزبش از سوی لابی های اسرائیلی در آستانه انتخابات مهم آمریکا (انتخابات میاندوره ای نوامبر 2022 آمریکا) جلب کند، رویکردهای خاصی را از خود نشان می دهد و عملا از اتحاذ رویه های سازنده و مبتنی بر واقعیات میدانی دور می شود.
