ماجرا از خشکیدن درختان سر به فلک کشیده ۹۰ ساله آغاز شد. کلیپی در فضای مجازی منتشرمی‌شود که ۱۳ اصله درخت این خیابان خشک شده است. البته این ماجرا مسبوق به سابقه بوده است. کسبه برای دیده‌شدن تابلوهایشان این درختان را هرس می‌کردندیا اینکه می‌خشکاندند. برخی درختان بیمار می‌شدند و می‌مردند. اهمیت این درختان آنقدر زیاد بود تا سال ۹۶، ۷۵۰ اصله درخت از اصفهان و تبریز با بن‌های بالا آورده و به جای درختان آفت‌زده و خشکیده کاشته شد.
طاقت بسیاری داشتند تا بتوانند این روز‌ها را ببینند. کمرشان زیر بار ساختوساز خم شده و انواع سرطان‌ها، کم‌آبی‌ها، آلودگی و سروصدا را تحمل‌کردند تا سرشان بالا بماند. اما سوءمدیریت تنها یک طرف مرگ چنار‌های ولیعصر است. قاتلان این روز‌ها در صحنه جرم حاضرند و با برج‌سازی دیوانه‌وار خیابان تاریخی پایتخت را به مرگ کشانده‌اند.
به گزارش شهروند، اگر چه این داغ امروز و دیروز نیست، اما طی چند روز گذشته ماجرای خشکاندن درختان ولیعصر داغ شده است. بسازبفروش‌ها برای دیده‌شدن تابلوی تبلیغاتی‌شان یا برای ساختمان‌های میلیاردی‌شان سر چنار‌های ولیعصر را با سیمان بریدند. حالا هم جریمه‌شان را می‌دهند. جریمه‌ای میلیاردی که رقمی در برابر خطای دهشتناک‌شان نیست.
خیابان ولیعصر ۱۸ کیلومتری خیابان‌های چنار‌های سر به فلک کشیده بود که از جنوب پایتخت در میدان راه‌آهن آغاز می‌شود و تا میدان تجریش در یکی از شمالی‌ترین نقاط شهر تهران در شمیرانات امتداد دارد. در طول خیابان ولیعصر مراکز فرهنگی و تجاری، پارک‌های عمومی بزرگ، رستوران‌ها و اماکن تفریحی و گردشگری زیادی وجود دارد.
این خیابان به واسطه نهر‌ها و درختان چنار سر به فلک کشیده‌اش مورد توجه بود و به نماد پایتخت ایران تبدیل شد تا اینکه در هفتم دی‌ماه سال۱۳۹۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. اما بحث فضای سبز این خیابان همچنان مورد توجه جدی مدیران شهری بوده است.
ماجرا از خشکیدن درختان سر به فلک کشیده ۹۰ ساله آغاز شد. کلیپی در فضای مجازی منتشرمی‌شود که ۱۳ اصله درخت این خیابان خشک شده است. البته این ماجرا مسبوق به سابقه بوده است. کسبه برای دیده‌شدن تابلوهایشان این درختان را هرس می‌کردندیا اینکه می‌خشکاندند. برخی درختان بیمار می‌شدند و می‌مردند. اهمیت این درختان آنقدر زیاد بود تا سال ۹۶، ۷۵۰ اصله درخت از اصفهان و تبریز با بن‌های بالا آورده و به جای درختان آفت‌زده و خشکیده کاشته شد.
پس از خشک‌شدن این درختان در منطقه یک شهرداری تهران رئیس شورای اسلامی شهر تهران به آن اعتراض می‌کند و از دادستانی می‌خواهد براساس قانون مجازات سنگینی را برای مسببان خشکاندن درختان خیابان ولیعصر (عج) در نظر بگیرد.
همچنین حمیدرضا حاجوی، شهردار منطقه یک درخصوص خشکاندن درختان چنار توسط مالک ملک نوساز در خیابان ولیعصر (عج) تقاطع محمودیه می‌گوید که ۱۰ اصله درخت چنار در این محدوده و در سال‌های گذشته حین عملیات ساختمانی خشک‌شد. ضمن بررسی توسط کارشناس رسمی دادگستری و پیگیری اداره حقوقی منطقه، موضوع در کمیسیون ماده ۷ مطرح شده که در حال صدور رأی جریمه با بالاترین ضریب است. این ملک فاقد پایان کار بوده و تا تعیین تکلیف درختان خشک و پرداخت جرایم مربوطه، هیچ‌گونه پایان‌کاری برای آن صادر نخواهد شد.
اما این واقعه آنقدر تلخ است که علی القاصی، رئیس‌کل دادگستری استان تهران به دادستان تهران ماموریت داد تا ضمن تشکیل کارگروهی تخصصی، علل وقوع این حادثه را احصا کند و در صورت احراز وقوع تخلف یا جرم اقدامات لازم در چارچوب قوانین و مقررات صورت گیرد.
احتمالا این اتفاق تنها حادثه درختان خیابان ولیعصر نباشد و این موهبت طبیعی پایتخت دستخوش تغییرات بسیاری شده است. محمد حقانی، رئیس کمیته محیط‌زیست شورای چهارم شهر تهران از وضعیت خیابان ولیعصر طی سالیان گذشته می‌گوید.
«دوران گذشته چهارراه به چهارراه درختان ولیعصر را شمارش کردیم، قریب به اتفاق این درختان برای ۹۰ سال پیش هستند، ولی در بازه‌های زمانی درختانی که خشک شدند، جای‌گذاری انجام شد. ۶۰ هزار اصله درخت در دو طرف خیابان ولیعصر وجود داشته و به مرور و تحت هر شرایطی مانند سن بالا، آفت و بیماری، دخالت انسانی و… از بین رفته است. در بازه‌های مختلف شهرداری اقدام به جای‌گذاری کرده و سن آنها را می‌توان به چهار قسمت تقسیم کرد. قسمت اول جدیدترین درختانی است که دو سال پیش کاشته شده‌اند و قدیمی‌ترین آنها مربوط به ۹۰ سال قبل است.»
حقانی معتقد است شهرداری‌ها در ۴۰ سال اخیر اجازه قطع درختان ولیعصر را نمی‌دهند: «به طریق مختلف افراد سودجو و ذی‌نفع درختان را خشک‌کردند یا شاخه‌های پایینی درختان را زده‌اند. به‌خصوص کسبه متخلفی که در مسیر قرار داشته و علاقه‌مند بودند تابلوی مغازه‌شان دیده شود، اقدام به قطع شاخه‌های پایینی درختان کردند.»
او با بیان اینکه آمار میدانی از تعداد درختان ولیعصر در دوره چهارم داشته است، می‌گوید: «از ۶۰هزار درخت اولیه فقط حدود ۸هزار اصله درخت باقی مانده است.»
معاون اسبق خدمات شهری شهرداری تهران بزرگترین مشکل درختان ولیعصر را برمی‌شمرد و معتقد است که «در سال‌های اخیر ساخت‌وساز‌هایی در دو طرف خیابان و جوار این درختان انجام شده است. ساختمان‌های مرتفع ساخته شد و خاکبرداری ۳۰ متری و بیشتر در حاشیه خیابان صورت گرفت. ریشه‌های درخت چنار عمیق و متفرق است، وقتی خاکبرداری می‌کنند، از طرفی ریشه‌ها قطع می‌شوند و از سوی دیگر نهلینگ که انجام می‌دادند با فرستادن میلگرد یا سیمان زیر درختان آنها را یا خشک کرده‌اند یا تاثیر بر شادابی و نمو آنها داشته‌اند.»
حقانی به سایر عواملی که سبب خشک‌شدن درختان ولیعصر می‌شود، اشاره می‌کند و می‌گوید: «آلودگی هوا از دیگر مواردی است که میتواند روی درختان ولیعصر اثر بگذارد. درخت چنار پهن برگ است و سطح بسیار بالایی برای جذب آلودگی و گرفتن گاز کربن و دادن اکسیژن دارد. اکثر درختان خیابان ولیعصر بر اثر آلودگی هوا از حالت طبیعی خود خارج شده‌اند. درختی که باعث رفع آلودگی هوا می‌شود، بر اثر آلودگی امکان تنفس برای خودش سخت می‌شود. روان‌آب‌ها هم مسأله دیگر است. روان‌آب‌ها که از دامنه کوه‌های البرز و از میدان تجریش تا میدان راه‌آهن می‌آید و درختان ولیعصر از آن استفاده می‌کردند که متاسفانه آب آلوده و فاضلاب رها شده در مسیر باعث خشکیدن و از بین رفتن این درختان شده است.»
او ادامه می‌دهد: «کار‌های بسیار بد و فیزیکی شهرداری در طول زمان انجام‌شده، یعنی در طوقه درختان جدول‌گذاری صورت گرفته و عرض انهار کم شده تا به عرض خیابان برای تردد خودرو اضافه کنند. محیط‌زیست فدای خودرو شده است. از سوی دیگر در برخی فضا‌ها دو طرف ولیعصر را سنگفرش کرده‌اند که سبب عدم نفوذ آب به داخل خاک و تضعیف درختان و کوتاه‌شدن عمر آنها می‌شود. همچنین آب بی‌رویه برداشت می‌شود که باعث شده سفره آب زیرزمینی به پایین‌ترین سطح خود برسد. مخازن آب زیرزمینی یا آبخوان‌ها از بین می‌روند و آبی که زمانی پای این درختان جاری بوده است، دیگر موجود نیست. سطح آب زیرزمینی نیز به‌گونه‌ای است که دیگر ریشه درختان نمی‌توانند خود را به این آب برسانند.»
رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر چهارم معتقد است که «جریان آب متاسفانه در جا‌های مختلف قطع شده و مقدار دبی آب که در دو طرف خیابان ولیعصر جاری بود، کمتر شد. در مقطعی شهرداری اقدام به آبیاری قطره‌ای کرده است که برای درختان چنار ولیعصر مانند آب‌دادن شتر با ملاقه است. در حالی که این درختان با آب جاری و غرقابی باید آبیاری شوند.»
او در رابطه با وظیفه مدیریت شهری گفت: «شهرداری به تدریج باید این کار را انجام دهد. این درختان توسط ماشین آب‌پاش باید به صورت دائم شست‌وشو شوند، این درختان باید حفظ شود. خیابان ولیعصر از نظر نوع درخت نماد محیط‌زیست شهر تهران است. باید درختان را شست‌وشو و با نظر کارشناسی سم‌پاشی کنند تا آفات و بیماری از بین برود. عوامل فیزیکی پای درخت مانند جدول‌گذاری بی‌رویه و سنگ‌کاری کف خیابان را نیز باید برداشته شود. باید برخورد شدید شهرداری و قوه قضائیه با متخلفانی که باعث خشک یا تضعیف درخت می‌شوند، صورت گیرد. برخی شاخه‌های پایینی را حذف می‌کنند. اخیرا هم ۱۳ اصله درخت در خیابان ولیعصر خشک شده که هیچ چیز را نشان نمی‌دهد جز اینکه ساختمان جدیدی که احداث شده و می‌خواسته نمایش از شمال به جنوب داشته باشد. دادستانی باید به هر شکل ورود کرده و با متخلفان برابر قانون حفظ و گسترش فضای سبز نه با جریمه بلکه با زندان برخورد کند.»
سیدآرش حسینی میلانی، رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران در دوره پنجم به «شهروند» می‌گوید: «خیابان ولیعصر را اگر به سه قسمت تقسیم کنیم، می‌توان بیان کرد در قسمت اول یعنی میدان راه‌آهن تا حوالی چهارراه ولیعصر ترکیب درختان تغییر جدی کرده، درصد گونه‌های چنار خیلی کاهش یافته و گونه‌های دیگر جایگزین شده بود، جای‌گذاری هم کمتر انجام شده است.»
عضو شورای شهر سابق عنوان می‌کند که «در ناحیه میانی یعنی از چهارراه ولیعصر تا پل پارک‌وی؛ بیشتر واکاوی‌ها در این نقاط صورت گرفته است و بیشترین تراکم چنار‌ها از پارک‌وی به بالاتر است. از سال ۱۴۰۰ تا الان حتما تغییراتی صورت گرفته است. در ناحیه سوم با بحث خشک‌شدن درخت مواجه شده‌ایم. قسمت شمالی خیابان ولیعصر آخرین قسمتی است که خصوصیات اولیه خود را حفظ کرده است.»
او همچنین از آمار خشک شدن درختان در سال‌های گذشته پرده بر می‌دارد: «بر اساس آمار سال ۹۷ حدود ۸هزار و ۶۰۰ چنار در این خیابان وجود دارد. در منطقه یک، وضعیت ترکیب چنار‌ها نسبت به بقیه مناطق بهتر است و ۹۵درصد چنار وجود دارد، ولی هر چه به سمت جنوب خیابان ولیعصر می‌رویم، به دلیل آنکه شرایط زیستی سخت‌تر شده و مداخلات افزایش پیدا کرده، ترکیب چنار‌ها در مجموعه درختان کمتر شده است. برای مثال در منطقه ۱۱ حدود ۵۲درصد درختان، درخت چنار هستند. سال ۹۶ و ۹۷ بیش از ۱۸۰۰ اصله چنار کاشته شد.»
حسینی میلانی درباره اهمیت حفظ درختان چنار ولیعصر تاکید می‌کند و می‌گوید: «در مورد بحث درختان ولیعصر باید ضوابط خاصی در نظر گرفت. ولیعصر خیابان میراثی برای تهران است و قطع یک درخت و جریمه آن نباید مشابه سایر مناطق باشد. باید برخورد قضائی صورت گیرد و به حدی قوی باشد که از تکرار آن جلوگیری شود. میزان سرمایه‌گذاری در آن ناحیه به‌صورتی است که طبیعتا پرداخت جریمه برای آنها مشکلی ایجاد نمی‌کند، ولی درختی که با قدمت ۸۰ سال در محور فرهنگی از بین می‌رود، خسارت جبران‌ناپذیر است.»
رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر پنجم معتقد است که «باید با هزینه‌کردن و سرمایه‌گذاری چنار‌ها را حفظ کنیم، چراکه شرایط محیطی در جهت حفظ درختان نیست، بلکه از نظر دمایی و تامین آب مشکلاتی وجود دارد و نمی‌توان پذیرفت درختانی را عامدانه خشک کنند. ضوابط ساختوساز در مجاورت این چنار‌ها هم باید تغییر کند و سختگیرانه‌تر باشد. غربال‌های بیشتری برای آنجا باید صورت گیرد.»
در این رابطه این سوال پیش می‌آید فردی که برای اهداف تجاری درختان میراثی ولیعصر را خشکانده، چه میزان ضرر کرده است؟
مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران با اشاره به اینکه این موضوع و خشکاندن درختان مربوط به سال‌های گذشته است، می‌گوید که «بررسی کارشناسی توسط کارشناس رسمی دادگستری و پیگیری اداره حقوقی منطقه یک، موجب رأی کمیسیون ماده ۷ شده است. براساس رأی این کمیسیون، رأی جریمه با بالاترین ضریب صادر شده و لازم‌الاجراست و دریافت پایان کار منوط به تعیین تکلیف درختان خشک شده است. شهرداری تهران موظف به حفظ درختان شهر است و نمی‌توان از قطع و خشک‌کردن درختان خیابان ولیعصر چشم‌پوشی کرد.» او با بیان این جمله می‌گوید: «از سال گذشته سامانه‌ای درست شده است که درختان را در آن بارگذاری کرده‌اند و مشخص می‌شود که چه تعداد درخت قطع یا خشک شده است. درختان ملک شخصی هم در آن سامانه ثبت نشده است.
پیرهادی در رابطه با هزینه این درختان عنوان می‌کند: «درختانی با بن ۱۵ سانتی‌متر بیشتر شامل جریمه می‌شود. هزینه این درختان متفاوت است. قیمت درختان خیابان ولیعصر، داخل کوچه و… با یکدیگر متفاوت است. بن درخت هم در قیمت‌گذاری برای جریمه موثر است. نوع درخت در میزان جریمه موثر است و هر یک فرمول مشخصی دارد. ظاهرا هر یک از درختان خیابان ولیعصر که خشک شده، بیش از یک میلیارد تومان قیمت دارد و ۱۲ اصله این درختان بیش از ۱۳ میلیارد تومان جریمه را شامل می‌شود که کسی که آنها را خشک کرده باید بپردازد.»
ساختوساز در حاشیه خیابان ولیعصر خود به یکی از عوامل حذف درختان میراثی تبدیل شده است. علی اعطا، عضو کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر پنجم و متخصص حوزه شهرسازی در رابطه با وضعیت ساختوساز در حاشیه خیابان ولیعصر به «شهروند» می‌گوید: «وقتی عکس‌های قدیمی‌تر را نگاه می‌کنیم، عمدتا متوجه می‌شویم این درختان کمتر شده و تعدادی قطع یا خشک شده‌اند که دلایل مختلفی دارد. یک دلیل به ساخت‌وساز‌ها بازمی‌گردد. معمولا زیرزمین‌های عمیقی دارند مه مسیر قنات‌ها را مسدود می‌کند و مسیر آب‌های زیرزمینی خیابان ولیعصر که تعدادشان هم کم نیست، حالت سابق خود را از دست می‌دهند. موضوع قنات‌ها مختص ولیعصر نیست و در همه جای تهران این اتفاق افتاده و در ساختوساز شهری به قنات‌ها توجه نشده است.»
اعطا با اشاره به اینکه برخی گودبرداری‌ها به ریشه درختان لطمه زده و برایشان مشکل ایجاد کرده است، بیان می‌کند: «گاهی وقتی ساخت‌وسازی انجام می‌شود، چند سال زمینی کارگاه ساختمانی است، مواد و مصالح ساختمانی پای این درختان می‌ریزد که اثر منفی روی محیط‌زیست دارد. ساختمان‌های بلندی که ساخته شده، سایه‌ای که ایجاد کرده، باعث شده درختان اکثرا به سمت مرکز خیابان خم شوند، از پارک‌وی تا تجریش این نمونه دیده می‌شود، زیرا درختان می‌خواهند جذب نور داشته باشند.»
او عنوان می‌کند: «میراث طبیعی در خیابان ولیعصر اهمیت دارد و دغدغه ایجاد می‌شد که ساختوساز بلند مرتبه در آنجا ایجاد نشود. خیابان ارزش تاریخی و فرهنگی دارد، به خصوص وقتی برای ثبت جهانی مطرح است، باید از آن حفاظت کرد. در دوره گذشته پیگیری کردیم طرح تفصیلی اصلاح شود تا امکان ساختوساز بلند نداشته باشد که اواخر دوره این اتفاق رخ داد و ساختوساز آن با محدودیت پنج طبقه روی همکف اصلاح شد.»
اعطا به قسمت‌هایی از پایتخت که تحت تاثیر این چنار‌ها قرار دارد اشاره می‌کند: «بخش‌های پایین خیابان ولیعصر یعنی منطقه ۱۱، چون بافت تاریخی است، تعداد طبقات کمتر از پنج تاست و محدودیت بافت تاریخی دارد. ولیعصر دو خطر تهدیدش می‌کند؛ یکی اینکه طرح تفصیلی دوباره تغییر نکند. ممکن است استدلال و توجیهی بیاورند که طرح تفصیلی باید دست را بازتر کند که تعداد طبقات را بالاتر ببرد. نگرانی دوم این است که برخی پلاک‌ها را در کمیسیون ماده ۵ ضوابط جداگانه بگذارند و به ساختمان ۱۰ طبقه تبدیل نشود.»
این متخصص حوزه معماری و شهرسازی از ساختوساز حاشیه ولیعصر ابراز نگرانی می‌کند: «همه این‌ها مربوط به پلاک‌های بر خیابان است و اصلاح طرح تفصیلی درخصوص لایه اول است، ولی پلاک دوم و سوم به فاصله از خیابان ضوابطش تغییر نکرد و فرصت نشد درخصوص لایه‌های دوم و سوم بازنگری انجام دهیم. چون آنها هم در محدوده ولیعصر هستند و روی خیابان بی‌تاثیر نیست. خیابان ولیعصر به عنوان میراث طبیعی فرهنگی تهران موضوع مهمی است که باید نسبت به آن حساسیت داشت تا بیش از این لطمه نبیند. زیرا در یکی دو دهه گذشته لطمه دیده و ساختمان‌های حجیمی را تشکیل داده است.»
انتشار کلیپی از خشک‌کردن درختان ولیعصر برای سوداگری ساختوساز میتواند زنگ خطری برای سایر چنار‌های پرخاطره این خیابان میراثی باشد. طرح تفصیلی اجازه ساختوساز تا پنج طبقه در لایه اصلی کنار خیابان و بیش از آن در لایه دوم و سوم خیابان ولیعصر را می‌دهد. همانگونه که عنوان شد ساختوساز یکی از عوامل قتل‌عام درختان ولیعصر بوده است.
این در حالی است که جریمه خشکاندن یا قطع این درختان خیلی کمتر از سوداگری زمین و ملک در منطقه یک پایتخت و حاشیه ولیعصر است. مالک یک برج حاضر است یک‌میلیارد برای قطع درخت ۸۰ ساله بدهد، اما با ساختن ساختمانی بلندمرتبه و بیش از آنچه عنوان شده است، سود چند صد میلیاردی را نصیب خود کند.
خون‌بهای درختان ولیعصر جریمه نیست، بلکه قصاص قاتلان طبق قانون میتواند زندان باشد تا مالکان زمین اجازه دست‌درازی به دارایی این مرز و بوم را ندهند و با قصاص مالی سر چنار‌های ولیعصر را زیر آب نکنند.
لازمه