یکی از هیئت‌های قدیمی تهران «هیئت علی پیرزن» است که ١۵٠ سال قدمت دارد. این هیئت عزاداری در کوچه معروف به خشتی در محله امامزاده یحیی (ع) راه‌اندازی شده است. بانی این هیئت عزاداری مرحوم «حاج علی قنادها» برای راه‌اندازی و ماندگاری این هیئت حسینی زحمات بسیاری کشید.
محرم که در تهران قدیم از راه می‌رسید، همه از کوچک و بزرگ و زن و مرد در تدارک عزاداری سرور و سالار شهیدان برمی‌آمدند و تکایا و هیئت‌ها مهیا می‌شدند. می‌گویند در اواخر عهد قاجار حدود ۲۰۰ هیئت عزاداری در تهران وجود داشته که برخی از آنها تا به امروز به حیات خود ادامه داده‌اند.
به گزارش همشهری آنلاین، نام برخی از این هیئت‌ها و تکایای مذهبی در نوع خودش جالب است. در گزارش پیش‌رو برخی از این هیئت‌های قدیمی و مشهور را معرفی کرده‌ایم.
«علی پیرزن» هیئت معروف محله امامزاده‌یحیی(ع)
یکی از هیئت‌های قدیمی تهران «هیئت علی پیرزن» است که ١۵٠ سال قدمت دارد. این هیئت عزاداری در کوچه معروف به خشتی در محله امامزاده یحیی (ع) راه‌اندازی شده است. بانی این هیئت عزاداری مرحوم «حاج علی قنادها» برای راه‌اندازی و ماندگاری این هیئت حسینی زحمات بسیاری کشید. این هیئت عزاداری جزء منسجم‌ترین و منظم‌ترین هیئت‌های مذهبی دوران خود بوده است. از ویژگی‌های بارز آن پوشیدن لباس مشکی یکدست عزاداران بود که باعث نظم و انضباط عزاداری‌ها می‌شد. این هیئت فقط در داخل هیئت عزاداری می‌کردند و در بیرون دسته راه نمی‌انداختند.
ماجرای جالب نامگذاری این هیئت عزاداری این است که حاج علی قنادها موهای سپید و روشنی داشت و طبق عادت روی موهایش حنا می‌گذاشت تا کمی رنگ بگیرد، اما اغلب اوقات موهایش به رنگ قرمز در می‌آمد. برای همین او به «علی پیرزن» شهرت پیدا کرد و بعدها که هیئت عزاداری حسینی در محله راه‌اندازی کرد، نام «هیئت علی پیرزن» سالیان سال بر روی آن باقی ماند و پس از فوت حاج علی قنادها، این هیئت عزاداری به جوانان سید الشهدا(ع) تغییر نام داد.
هیئت «اصغر کله‌شیر» ضرب زورخانه داشت
حدود١۵٠ سال قبل، هیئتی متشکل از پهلوانان در محله امامزاده یحیی (ع) راه‌اندازی شد و البته تنها هیئتی بود که ضرب زورخانه داشت. هنوز هم افراد قدیمی آن را به نام «هیئت اصغر کله‌شیر» می‌شناسند. قرائت دعای نادعلی توسط ورزشکاران و پهلوانان برای شفای بیماران یکی از آداب مرسوم در این هیئت است. حاج «اصغر نوری» مدیریت و تولیت این هیئت عزاداری را بر عهده داشته است.
حاج اصغر در روزگار قدیم ارتباط نزدیکی با پهلوان «خلیل عقاب» داشته و در یک مقطع زمانی به دلیل گرفتن کشتی نمادین با یکی از شیرهای تربیت شده خلیل به نام «اصغر کله‌شیر» شهرت فراوانی پیدا کرد. نام این هیئت عزاداری نیز به چهارده معصوم (ع) تغییر نام پیدا کرده است و در طول سال و شب‌های جمعه، دهه محرم، اربعین و ماه صفر در آن مراسم مختلفی از جمله ختم قرآن اجرا می‌شود.
هیئت قنات‌آبادی‌ها
حدود سال ١٢٩۵ شمسی بود که هیئت «نوباوگان قنات‌آباد» به همت نوجوانان ١٠ -١١ساله راه اندازی شد. در آن دوران تمام امور این هیئت عزاداری توسط خود بچه‌ها انجام می‌شد. از نوحه‌خوانی و مرثیه‌سرایی تا راه انداختن دسته سینه‌زنی در کوچه‌ها و خیابان‌ها. حاج «عزت‌الله رضایی» متولی هیئت عزاداری قنات‌آبادی‌ها بوده است. بسیاری از کودکان و نوجوانانی که پایه گذار هیئت «نوباوگان قنات‌آباد» بودند به دلیل کهولت سن به رحمت خدا رفته‌اند. در واقع این آدم‌ها در طول این سال‌ها چراغ این هیئت را روشن نگه داشتند و اکنون نیز این هیئت عزاداری با قدمت بالای صد سال همچنان با حضور نوه‌ها و نتیجه‌های بانیان به فعالیت خود ادامه می‌دهد. هر سال در دهه اول ماه محرم برنامه‌هایی همچون قرائت قرآن، نماز جماعت، مداحی، مرثیه‌سرایی و موعظه برگزار می‌شود.
هیئت «مصطفی دیوونه»
یکی دیگر از هیئت‌های مشهور تهران قدیم، هیئت «مصطفی دیوونه» بوده که به قول معروف، بیشتر جاهلان و بزن بهادرهای زمان آنجا رفت‌وآمد داشتند. مرحوم حاج مصطفی در دوره‌ای از زندگی دچار تحول اساسی می‌شود و به یکباره راه مردانگی پیش می‌گیرد. او به اهل بیت (ع) و امام حسین (ع) چنان علاقه و ارادتی پیدا کرده بود که در مراسم عزاداری سید و سالار شهیدان سر از پا نمی‌شناخت و در این محافل حسینی حالات عجیبی پیدا می‌کرد که دست خودش نبود و بعد همین دلیل به «مصطفی دیوونه» معروف شد. در واقع او عاشق و دیوانه امام حسین (ع) شده بود و به همین دلیل به این نام شهرت پیدا کرد. هیئت عزاداری «مصطفی دیوونه» سال ها در محله پاچنار، گلوبندک، بین مسجد نصیرالدین و بازارچه عباسی فعالیت داشت. مرحوم حاج مصطفی، در این دوره از زندگی به‌واسطه کارهای خیرخواهانه به چهره محبوب بین اهالی تبدیل شد. ناگفته نماند «محمد دادکان» از چهره‌های معروف فوتبال کشور فرزند اوست.
هیئت معروف «هفت کچلون» در محله مولوی
هیئت عزاداری هفت کچلون نیز جزء هیئت‌های قدیمی و شناسنامه‌دار تهران درمحله باغ فردوس مولوی است. علت نامگذاری این هیئت به نام هفت کچلون همان‌طور که از نامش پیداست به هفت برادر کچل مربوط می‌شود که طبق عادت سرشان را با تیغ می‌تراشیدند و شکل و شمایل ویژه‌ای داشتند. اکنون هیئت عزاداری هفت‌کچلون توسط فرزندان و نوه‌های این برادران اداره می‌شود. اعضای هیئت عزاداری هفت کچلون از هفته‌ها قبل از آغاز دهه محرم، اقدام به سیاهه‌زنی و نصب بیرق عزا در داخل هیئت و محوطه بیرونی آن می‌کنند. هنوز افراد ورزشکار و پیشکسوت بسیاری به این هیئت رفت‌وآمد دارند. در هیئت هفت کچلون، احترام ویژه‌ای برای ریش‌سفیدان قائلند به نحوی که جایگاهی ویژه در بالاترین نقطه هیئت برای نشستن ایشان در نظر می‌گیرند.
هیئت یک‌دستی‌ها؛ یادگار حاج یحیایی بزرگ
«هیئت یک‌دستی‌ها» در ایام محرم، سبک خاصی در عزاداری و مرثیه‌سرایی دارند. پایه و اساس شکل‌گیری این هیئت عزاداری نوحه‌خوانی به شکل تصنیف بوده و استفاده از اشعار و سروده‌های عارف قزوینی است. طبق اسناد و مدارک موجود، قدمت این هیئت عزاداری به ١٣٢ سال می‌رسد. هیئت یک‌دستی‌ها توسط بزرگان یحیایی‌ها، حاج یحیایی بزرگ در مسجد کوچکی در بین‌الحرمین، واقع در خیابان ١۵ خرداد، پله‌های شیرازی (نوروزخان)، چهارراه مسجد جامع، راه‌اندازی شده و سال‌های سال محفلی برای عزاداری ایام محرم و شهادت سید و سالار شهیدان کربلا بوده است. عزاداری در این هیئت به سبک زمینه‌خوانی و نوحه‌خوانی تصنیفی است. عزاداران حسینی رخت سیاه به تن می‌کنند و در دو ردیف روبه روی هم می‌نشینند و با یک دست شروع به سینه زنی می‌کنند. علت نامگذاری این هیئت به نام یک‌دستی‌ها نیز به همین دلیل است.
هیئت آهن‌کوبان بازار؛ یادگار حاج صدرالعلما
در روزگار قدیم که اصناف مختلف بازار برای خودشان سازوکار ویژه‌ای داشتند، راه اندازی تکیه و هیئت‌های عزاداری به نام صنف مورد نظرشان امری رایج و متداول بود. مانند «هیئت آهن‌کوبان بازار تهران» که آن دوران، در حرفه ساخت سقف‌های شیروانی خانه‌ها مشغول به کار بودند و در ایام ماه محرم و مناسبت‌های خاص از جمله شهادت و رحلت ائمه اطهار (ع) دست از کار می‌کشیدند و به عزاداری و سوگواری مشغول می‌شدند. اینطور که کسبه قدیمی بازار عنوان می‌کنند، بانی راه‌اندازی و شکل‌گیری هیئت عزاداری آهن‌کوبان بازار تهران، در محدوده بین الحرمین، فردی به نام حاج آقا «صدرالعلما» بوده که در دوران حیاتش این حسینیه را وقف مراسم عزای امام حسین (ع) و اهل بیت عصمت و طهارت (ع) کرده است. ساختمان حسینیه و هیئت آهن‌کوبان معماری سنتی و قدیمی دارد و هنوز هم در ایام محرم مورد استفاده کسبه و بازاریان قرار می‌گیرد.
هیئت طیب با ۱۰۰ دیگ مسی و ۶۰۰ سماور زغالی
در روزگار قدیم، در محله دروازه غار، هیئت‌ها و دسته‌های عزاداری مختلفی وجود داشت که از معروف‌ترین آنها هیئت و دسته عزاداری طیب بود. حاجی رضایی، سال‌ها در خیابان شهید معروفخانی محله دروازه غارسکونت داشت. «احمد مسجد جامعی» در کتاب نگاهی به دروازه غار به نقل از «بیژن حاجی رضایی» نوشته است:«دسته طیب حوالی سال ١٣٢٧ هجری شمسی تاسیس و راه اندازی شده است. مکان اصلی و قدیمی این هیئت عزاداری، در خیابان انبار گندم، بنگاه پنبه مرحوم «حاج علی نوری» بوده که اکنون به فضای سبز تبدیل شده است. اینطور که می‌گویند بنیانگذار اولیه این هیئت عزاداری فردی به نام «اصغر شاطررضا» بوده که در دوران جوانی از دنیا رفته وآن زمان به بعد طیب حاجی رضایی اداره این هیئت و دسته عزاداری را بر عهده گرفته و آن را به محله انبار گندم انتقال داده است. استفاده از ۱۰۰ دیگ مسی، حدود ۶۰۰ سماور زغالی، ۵۰ پاتیل خورشت، ۴۰ هزار استکان و نعلبکی قجری در مراسم عزاداری دسته طیب از نکات جالب در سبک خدمت‌رسانی به عزاداران حسینی است.»
