بیشتر گردشگران از مرز باشماق در کردستان به قصد زیارت، تفریح و درمان وارد کشور می‌شوند. ارزان بودن خدمات پزشکی در ایران نسبت به کشور‌های همسایه باعث شده تا ایران، انتخاب اول عراقی‌ها برای استفاده از خدمات درمانی و سلامت باشد؛ گردشگری سلامت یا توریسم‌درمانی نه تنها میتواند برای کشور با ارزآوری همراه باشد، بلکه راهی برای اشتغال‌زایی و رونق گردشگری برای مردم کردستان نیز هست؛ موضوعی که در کردستان به‌دست دلالان سلامت می‌چرخد.
طبق آمار وزارت بهداشت و درمان سالانه یک‌میلیون گردشگر درمانی به کشور وارد می‌شوند. ۸۰ درصد این گردشگران از کشور‌های عراق و افغانستان هستند. از سوی دیگر آمار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز نشان می‌دهد که تعداد گردشگران عراقی در سال ۹۸ قبل از شیوع کرونا به بیش از ۳ میلیون گردشگر رسید.
به گزارش همشهری، بیشتر گردشگران از مرز باشماق در کردستان به قصد زیارت، تفریح و درمان وارد کشور می‌شوند. ارزان بودن خدمات پزشکی در ایران نسبت به کشور‌های همسایه باعث شده تا ایران، انتخاب اول عراقی‌ها برای استفاده از خدمات درمانی و سلامت باشد؛ گردشگری سلامت یا توریسم‌درمانی نه تنها میتواند برای کشور با ارزآوری همراه باشد، بلکه راهی برای اشتغال‌زایی و رونق گردشگری برای مردم کردستان نیز هست؛ موضوعی که در کردستان به‌دست دلالان سلامت می‌چرخد.
افرادی که بدون داشتن تخصص کافی چه در زمینه مسائل پزشکی و چه گردشگری، اقدام به جذب مسافرانی می‌کنند که صرفا برای گردشگری نیامده اند و هدف آنها انجام امور پزشکی و سلامت است.
اشتراکات فرهنگی مردم کردستان با مسافران عراقی، میتواند پلی برای رونق گردشگری در این استان‌کم‌برخوردار باشد، اما نه در امور تخصصی گردشگری سلامت. در این گزارش چالش‌های این پدیده را بررسی کردیم.
بیشتر مسافران عراقی برای مداوای بیماری خود، راهی کشور ما می‌شوند. هر چند آنها می‌توانند خدمات درمانی موردنظر خود را از کشور‌های دیگر مثل ترکیه، امارات، قطر و عمان نیز دریافت کنند، اما ارزان و تخصصی بودن خدمات سلامت در ایران، باعث شده تا ایران را انتخاب کنند.
به‌گفته رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی روزانه حدود ۸۰۰ تا هزار نفر از گردشگران عراقی از مرزباشماق کردستان به قصد درمان به ایران می‌آیند.
یعقوب گویلیان به همشهری می‌گوید: ۳۰ تا ۵۰ نفر از مسافران عراقی که روزانه به ایران می‌آیند، از خدمات درمانی سنندج استفاده و حداقل یک شب در سنندج اقامت می‌کنند. برخی دیگر به‌ترتیب راهی تهران، اصفهان، شیراز، تبریز و مشهد می‌شوند.
مسافران بعد از دریافت خدمات درمانی از شهر‌های دیگر دوباره به کردستان برمی‌گردند و معمولا با اقامت یک شب در مریوان یا بانه و خرید کردن از بازار شهر‌های مرزی به کشور خود بازمی‌گردند. در این رفت‌وآمد اما، سهم و نصیب مردم کردستان و شهر‌های مرزی از خدمات اقامتی، هتل‌ها و موارد مرتبط به حوزه سلامت تقریبا هیچ است.
هر چند به‌گفته گویلیان سهم گردشگری سلامت کل کشور کمتر از ۲ درصد است، اما باید برای این فرصت فکری شود و با خارج شدن روند راهنمایی مراکز پزشکی و اقامت مسافران از انحصار دلالان و کارچاق‌کن‌ها، مردم بومی شهر‌های مرزی استان هم بهره‌ای ببرند.
رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کردستان یکی از اقدامات انجام شده در این حوزه را برگزاری فم‌تور (تور آشناسازی) با دعوت از نمایندگان دفاتر خدمات مسافرتی سلیمانیه عراق در مریوان و سنندج عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: برگزاری این فم‌تور در آبان‌ماه و بازدید از دفاتر خدمات مسافرتی، هتل‌ها، جاذبه‌های گردشگری، مراکز پزشکی و درمانگاهی مریوان و سنندج باعث شد تا در این مدت مراکز اقامتی سنندج، مریوان و حتی بانه در اختیار گردشگران سلامت باشد.
حالا قرار است روند برگزاری فم‌تور‌ها در دیگر شهر‌های کردستان و دعوت از نمایندگان استان‌های اربیل و سلیمانیه عراق ادامه داشته باشد.
تهیه بانک اطلاعات از مراکز درمانی کردستان و دیگر شهر‌های ایران، نوع خدمات و هزینه‌های درمانی در کنار وضعیت اقامتگاه‌ها برنامه دیگری است که به‌گفته گویلیان باید در دستور کار باشد تا توریسم درمانی در کردستان سر و شکل منسجمی پیدا کند.
مسافران عراقی بیشتر برای درمان بیماری‌های چشم و نیز خدمات زیبایی مثل جراحی بینی و لاغری راهی ایران و بی‌واسطه مترجم با دلالان وارد گفتگو می‌شوند. گفتگو به زبان مادری اعتمادی را رقم می‌زند که در پی آن تبدیل ارز، محل اقامت و حتی مرکز درمانی معرفی شده را هم به‌دنبال دارد.
دلالان هم به فکر سود خود هستند؛ نه جایگاه صنعت گردشگری برایشان مهم است و نه اعتبار و آبروی حوزه درمانی و پزشکی کشور در عرصه بین‌المللی. مسافران عراقی از طریق آشنایان و معرفان خود با این سودجویانان به ظاهر راهنما آشنا می‌شوند. گویلیان نظارت سیستمی را راه چاره می‌داند و می‌گوید: باید سیستمی به شکل یک اپلیکیشن طراحی شود که از بدو ورود گردشگر روند اقامت و درمان او چه در کردستان و چه در شهر‌های دیگر ایران پیگیری شود.
بهره‌مندی مردم کردستان از بستر این اتفاق و همسایگی با کشور عراق میتواند به شکل ورود بخش خصوصی و راه‌اندازی اقامتگاه‌ها و مراکز درمانی در کردستان باشد. گردشگران جویای خدمات سلامت معمولا شهر‌های استان کردستان را به شکل گذرگاهی برای رسیدن به کلانشهر‌های ایران و دریافت خدمات درمانی می‌بینند.
گویلیان از راه‌اندازی یک مرکز چشم‌پزشکی با تخصص جراحی شبکیه چشم نیز خبر می‌دهد و می‌گوید: راه‌اندازی یک مرکز پوست و زیبایی در سنندج و یک مرکز تفریحی و آب درمانی نشان داده که راه‌اندازی مراکز سلامت، پزشکی و زیبایی در کردستان، نه‌تن‌ها باعث اشتغال‌زایی مردم بومی است، بلکه میتواند زمینه‌ساز ورود گردشگران بیشتری از عراق به کردستان باشد.
طی شدن روند درمانی گردشگران سلامت از عراق به کردستان از مسیر‌های غیررسمی، یکی از بزرگترین مشکلاتی است که گردشگری سلامت با آن روبه‌روست؛ موضوعی که دبیر شورای راهبری گردشگری سلامت و رئیس میز سلامت وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گردشگری درباره آن به همشهری می‌گوید: ۷۰ درصد گردشگران سلامت از سمت کردستان عراق و جنوب عراق ازسوی دلالان هدایت می‌شوند؛ اتفاقی که نه به نفع گردشگری کشور است و نه پزشکی.
دیاکو عباسی، راه‌اندازی سیستم نظارتی را برای کوتاه کردن دست سودجویان راه چاره می‌داند و معتقد است رشد جایگاه دلالان برای معرفی مراکز پزشکی و اقامتی در کردستان به‌دلیل نبود نظارت سیستمی بر عملکرد صنعت گردشگری در این بخش است. خلأ نظارتی که به نفع کشور‌های رقیب تمام می‌شود، قرار است با راه‌اندازی پلتفرم شتاب‌گر سلامت جبران شود.
عباسی در پاسخ به این پرسش که مردم کردستان تا کی باید چشم‌انتظار راهبرد جدید این حوزه برای رونق گردشگری در استان خود باشند، می‌گوید: یقین داریم در ۲ سال آینده در رونق گردشگری سلامت تحولی ایجاد خواهد شد. کردستانی‌ها هم از همسایگی با کشور عراق و ورود گردشگران سلامت به شکل تقویت آژانس‌های مسافرتی، آموزش و توانمندسازی آنان در برخورد با گردشگران خارجی و تقویت نهاد‌های خدمات‌رسان برخوردار خواهند شد.
گردشگران سلامت که از عراق برای دریافت خدمات پزشکی وارد ایران می‌شوند، نخست به شهر‌های مرزی کردستان پا می‌گذارند. ارزش‌ها، فرهنگ و گاه زبان مشترک بین آنان و مردم کردستان، میتواند نقطه قوتی برای رونق گردشگری سلامت در کردستان باشد و این استان پایلوت گردشگران سلامت شود.
درحالی‌که نظارت سیستمی در این حوزه هنوز پا نگرفته، سودجویان یا به‌عبارتی دلالان سلامت که نه از حوزه درمان و نه از الفبای تعامل با گردشگران خارجی چیزی می‌دانند، عرصه را به‌دست گرفته‌اند.
مسئولان گردشگری سلامت امیدوارند با تدوین سازوکار نظارتی در این حوزه و تهیه پلتفرم شتاب‌گر سلامت تا ۲ سال آینده، گردشگری سلامت با رونق اشتغال و پویایی در کسب‌وکار‌های مرتبط گردشگری سلامت برای کردستانی‌ها همراه باشد.
همچنین برنامه‌ریزی جامع، ساخت بیمارستانی که همراه‌سرا داشته‌باشد، راه‌اندازی فرودگاه سقز، همکاری با پزشکان پروازی برای حضور یک روزه در مراکز درمانی کردستان، ورود بخش خصوصی و مواردی از این دست میتواند در حوزه توریسم درمانی علاوه بر ارزآوری در کل کشور به اشتغال‌زایی و رونق شهر‌های مرزی کردستان منجر شود.
