کودکان از حدود ۲ سالگی تمایل دارند برخی امورشان را به تنهایی انجام دهند، قطعاً نباید با این تمایل مخالفت کرد هرچند که شاید در برخی موارد نیازمند مراقبت والدین باشند، اما از همین سن و با تشویق و ترغیب آنها آهسته آهسته می‌توان همین روند را تا سنین بالاتر ادامه داد.
سپردن مسئولیت‌های کوچک به کودکان، آنها را برای پذیرش مسئولیت‌های اجتماعی و بزرگ‌تر آماده می‌کند.
به گزارش همشهری، یکی از مهم‌ترین مواردی که باید در تربیت فرزندان مورد توجه قرار داد، آموزش مسئولیت‌پذیری به آنهاست؛ موضوع بسیار مهمی که نقشی اساسی در دوران بزرگسالی کودکان داشته و نوع و کیفیت تعاملات شخصی، خانوادگی و اجتماعی‌شان را رقم می‌زند. از همان سنین پایین باید مسئولیت‌های کوچک و البته متناسب با توانایی کودکان به آنها سپرد تا برای سنین بالاتر به آن عادت کنند و خودشان را موظف به انجام دادن آن بدانند. آموزش مسئولیت، از همان امور شخصی و مشارکت در فعالیت‌های خانه آغاز می‌شود.
کودکان از حدود ۲ سالگی تمایل دارند برخی امورشان را به تنهایی انجام دهند، قطعاً نباید با این تمایل مخالفت کرد هرچند که شاید در برخی موارد نیازمند مراقبت والدین باشند، اما از همین سن و با تشویق و ترغیب آنها آهسته آهسته می‌توان همین روند را تا سنین بالاتر ادامه داد. مسئولیت جمع‌آوری وسایل و مرتب کردن اتاق، آب دادن به گلدان‌ها، چیدن سفره غذا، جمع‌آوری لباس و ظروف شسته‌شده و حتی مشارکت در آشپزی از جمله مواردی است که می‌توان به مرور به فرزندان سپرد و اجرای به‌موقع را از آنها مطالبه کرد. آنچه در آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان و مطالبه‌گری والدین در انجام امور خانه مهم است توجه به این موضوع است که مسئولیت‌های کوچک امروز و در چارچوب خانه و خانواده، فرزندان را برای مسئولیت‌پذیری در جامعه، زندگی زناشویی، محیط شغلی و... تربیت کرده و آنها را متعهد به انجام مسئولیت بار خواهد آورد.
نحوه سپردن مسئولیت به فرزندان، موضوع مهمی در این مسیر است. از آنجا که پذیرش مسئولیت، سختی و انجام دادن کار را به‌دنبال دارد، بسیار مهم است که والدین از دوران کودکی چطور و با چه ادبیات و آهنگ کلامی، کودکان خود را به پذیرفتن مسئولیت و انجام امور مختلف دعوت کنند. این آهنگ کلام و نوع ادبیات والدین است که منجر به مقاومت یا عدم‌مقاومت فرزندان در برابر پذیرش مسئولیت می‌شود
فرحناز کیان ارثی، روانشناس تربیتی و عضو آکادمی روانشناسی کانادا معتقد است: «هنگامی که پدر و مادر‌ها با تحکم، نامهربانی و تندخویی درخواست خود را مطرح و مسئولیتی را متوجه فرزندانشان می‌کنند؛ بچه‌ها بیش از آنکه بخواهند آن کار را انجام دهند، سعی در قرار گرفتن مقابل والدین و به نوعی مخالفت با آنها خواهند داشت. در واقع موضوع جلب همکاری، موضوع بسیار مهمی است. چون نمی‌توان هیچ مسئولیتی را به زور به کودک واگذار کرد؛ مگر آنکه از طریق جلب همکاری و مشارکت صورت پذیرد.» در واقع مادر و پدر‌ها باید بتوانند به فرزند خود انگیزه لازم را بدهند و شوق و اشتیاق لازم را در او ایجاد کنند. نحوه ادبیات و احترام والدین و همچنین انعطاف‌پذیری آنها می‌تواند دراین خصوص بسیار تأثیرگذار باشد.
به‌گفته این روانشناس، نکته مهم دیگر آن است که توجه داشته باشیم هر کودکی برای گرفتن مسئولیت به شیوه خود عمل می‌کند. مسئولیت‌پذیری هم چیزی نیست که آسان باشد و همه آن را دوست داشته باشند، چون معمولاً زحمتی را متوجه فرد خواهد کرد. اما معمولاً وقتی بچه‌ها برای پذیرش مسئولیت مخالفت می‌کنند و شانه از انجام آن خالی می‌کنند بسیاری از پدر و مادر‌ها سعی می‌کنند با رویکرد‌های تنبیهی نادرستی مانند سرزنش یا مقایسه فرزند خود را ترغیب کنند که حتماً آن کار را انجام دهد. درصورتی که پدر و مادر‌ها باید آگاهی داشته باشند اگر فرزندشان با رعایت موارد و مراحل لازم باز هم از انجام مسئولیت خود سر باز زند چه کار‌هایی باید انجام دهند و چگونه باید رفتار کنند که بتوانند فرزندشان را به همکاری جلب کنند.
کیان‌ارثی می‌گوید: «مهم‌ترین کار برای پیدا کردن علت مقاومت کودکان در برابر انجام وظایف‌شان آن است که توجه داشته باشیم وقتی بچه‌ها مسئولیت انجام وظایف خود را برعهده نمی‌گیرند والدین باید با افزایش میزان آگاهی خود بتوانند علت آن را تشخیص دهند. البته بخشی از آن هم به روابط والدین و فرزندان برمی‌گردد. یعنی وقتی والدین با فرزندان خود تعامل خوب و همچنین اوقات مشترکی ندارند، مشغله‌شان خیلی زیاد است و زمان زیادی برای آنها نمی‌گذارند بچه‌ها هم توجهی به درخواست والدین خود ندارند؛ بنابراین نداشتن تعامل مثبت والدین با فرزندانشان به هر دلیلی که باشد باعث دلسردی بچه‌ها می‌شود و به این ترتیب نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم مسئولیت‌پذیر باشند. عوامل محیطی و آموزشی هم در شکل‌گیری مسئولیت‌پذیری کودکان مؤثر است.»
به‌عبارت دیگر اجتناب از سهل انگاری، داشتن اطلاعات و آگاهی‌های لازم و همچنین نوع فرزندپروری والدین نقش زیادی در چگونگی شکل‌گیری احساس مسئولیت در کودکان دارد.
با توجه به موارد گفته شده، والدین فرزندانی که زیر بار مسئولیت نمی‌روند نباید تصور کنند فرزندشان تنبل و بی‌خیال است یا موضوع مسئولیت‌پذیری امری ذاتی است. در واقع این والدین نیازمند اصلاح نگرش بوده و باید خودشان برای ایجاد حس مسئولیت‌پذیری در فرزندشان اقدامی انجام دهند. البته به‌گفته کیان‌ارثی باید ضمن آگاهی از موارد تأثیرگذار در ایجاد این حس این را هم بدانند که در دوره‌های سنی مختلف فرزندشان، چه انتظاراتی می‌توانند از آنها داشته باشند؛ بنابراین شناخت توانایی‌های کودکان و همچنین زمان و موقع دادن مسئولیت به آنها موضوع بسیار مهمی است که باید به‌تدریج از کودکی آغاز و به مرور نیز بیشتر شود. کیان‌ارثی می‌گوید: «بعضی والدین گمان می‌کنند بهتر است در کودکی به فرزند خود مسئولیت ندهند تا به دوران نوجوانی برسد. درصورتی که وقتی آنها اینگونه عمل می‌کنند نمی‌توانند انتظار داشته باشند فرزندشان مسئولیت‌پذیر بار بیاید.»
۱- سپردن مسئولیت به کودکان را از کار‌های کوچک و ساده و البته متناسب با سن‌شان آغاز کنید. انجام این امور حس خوشایند توانمندی را در آنها ایجاد کرده و به مرور برای کار‌های پیچیده‌تر آماده می‌شوند.
۲- بعد از انجام مسئولیت، نسبت به سن و سالش او را تشویق کنید. پاداش‌های کلامی تأثیر بسیاری در ترغیب او دارند.
۳- بر نحوه بیان و ادبیات خود برای مشارکت خواستن و دادن مسئولیتی به فرزندتان دقت کنید. ادبیات و لحن تند و نامناسب، او را به لاک دفاعی فرو برده و مسئولیتی به‌عهده نخواهد گرفت.
۴- برای فرزند خود وقت گذاشته و تعامل مثبت و سازنده با او داشته باشید، چنین والدینی فرزندان مسئولیت‌پذیر بیشتری دارند.
۵- متوجه سپردن عواقب زودهنگام مسئولیت به فرزندتان باشید. برخی والدین بدون توجه به سن و سال و توانایی فرزندشان از آنها انتظار دارند. این مسئله موجب بروز اضطراب در کودکان خواهد شد و مشکلات عدیده‌ای را ایجاد خواهد کرد.
۶- راه‌های مسئولیت‌گریزی فرزندتان را هوشمندانه ببندید. «بلد نیستم» جمله متداولی برای گریز از به‌عهده گرفتن مسئولیت است. با آموزش دادن این امور یکی از راه‌های رایج گریز از مسئولیت را مسدود کرده‌اید.
۷- سپردن برخی مسئولیت‌ها به فرزندان مرحله‌ای است. آنها را باید طی این مراحل همراهی کرد تا به‌خوبی کار را یاد گرفته و از پس آن برآیند.
۸- به فرزندتان یادآور شوید که مسئول انجام دادن یا ندادن وظیفه سپرده شده، است. او باید بیاموزد مسئولیت رفتارهایش را به‌عهده گرفته و آن را جبران کند. به‌عنوان مثال باید حواسش را جمع کند و خود را مسئول به همراه بردن وسایل مورد نیازش به مدرسه باشد. شما قرار نیست این مسئولیت را به‌عهده بگیرید. اگر یک مرتبه بابت جا گذاشتن وسیله‌اش مورد بازخواست قرار گرفت، می‌آموزد که به خوبی مسئولیت آن را بپذیرد.
۹- فرزندتان را برای انجام ندادن مسئولیت محوله، سرزنش یا مقایسه نکرده و با تندی با او رفتار نکنید. باید با او آرام گفتگو کرد و البته تنبیه متناسبی مانند محروم کردن موقت از یک علاقه‌مندی برایش درنظر گرفت.
