نگاهی به ابعاد سیاسی، حقوقی و بین‌المللی فرود اضطراری خانواده یک قهرمان ملی
هم‌میهن نوشت: دوشنبه‌شب خبری تحت این عنوان منتشر شد که هواپیمای ماهان که از تهران به‌سمت دوبی در حال حرکت بود به‌دلیل حضور همسر و دختر علی دایی فرود اضطراری در جزیره کیش داشت تا اعضای خانواده دایی از هواپیما پیاده شوند. طی ماه‌های اخیر و طبق گفته‌ی علی دایی، او و خانواده‌اش تحت شدیدترین فشار‌های ممکن از سوی برخی جریان‌ها قرار داشته‌اند. ضبط پاسپورت دایی، پلمب مغازه‌های او و حالا فرود اضطراری یک هواپیما به‌دلیل پیاده کردن همسر و دخترش، کاپیتان و سرمربی سابق تیم ملی ایران را با چالش جدیدی روبهرو کرده است که نشان می‌دهد اتفاقات سریالی ظاهرا تمام‌شدنی نیست.
چرا فرود اضطراری؟
بعد از انتشار وسیع خبر فرود اضطراری هواپیمای ماهان برای پیاده کردن همسر و دختر علی دایی، اخبار ضد‌ونقیضی در این‌باره منتشر شد. سایت مشرق در این‌باره با دادن کد‌هایی که مشخصا منظورشان علی دایی بود نوشت: «یکی از بستگان نزدیک به چهره‌های مشهور و تحریک‌کننده جوانان در اغتشاشات در مسیر سفر به آمریکا از طریق امارات برای شرکت در جشن‌های کریسمس، ممنوع‌الخروج شده و از خروج او از کشور ممانعت به‌عمل آمد.» این درحالی است که علی دایی در گفتگو با تابناک خبر سایت مشرق‌نیوز را از اساس کذب عنوان کرد. علی دایی برای تایید صحت صحبت‌هایش عکس بلیت رفت‌وبرگشت همسر و دخترش را نیز منتشر کرد. برخی عقیده دارند اتفاقی که از سوی حمید فرخ‌نژاد و مهاجرت او و مصاحبه با شبکه‌های لندنی رخ داد باعث شد تا فضا بیش‌ازپیش از سوی دولت، رادیکال و برخورد‌ها عجیب‌تر شود. عباس عبدی، تحلیلگر سیاسی در همین خصوص می‌گوید: «ماجرای آقای فرخ‌نژاد طبعا بدبینی و واکنش‌های حاکمیت را در زمینه برخورد با سلبریتی‌ها تشدید کرده است. ولی نباید یک موضوع مهم دیگر را فراموش کنیم و آن این است که قضیه آقای فرخ‌نژاد هم به یکباره رخ نداده است. به عقیده بنده سیستم سیاسی ایران روابط خودش را با سلبریتی‌ها به شکل نادرستی تعریف کرده بود. به عبارت دیگر تصور حاکمیت این بود که، چون سلبریتی‌ها در این سیستم رشد کرده، ارتزاق می‌کنند و به شهرت رسیده‌اند پس باید مدیون نظام باشند و در هر زمینه‌ای تابع تصمیمات و رویکرد‌های رسمی باشند و حق ندارند نقطه نظر دیگری داشته باشند. درحالی‌که سلبریتی‌ها ذاتا با ارزش‌های ساختار رسمی اشتراک فرهنگی اندکی داشته‌اند و تا پیش از جریان اخیر به شکل تاکتیکی با سیستم کنار آمده بودند. حالا که قضیه «درگذشت مهسا امینی» رخ داده، هماهنگی تاکتیکی گذشته میان سیستم و سلبریتی‌ها را با چالش روبهرو کرده است. به‌همین دلیل باید به این موضوع اشاره کرد که رفتار امثال فرخ‌نژاد مساله جدید و عجیبی نیست و اگر سلبریتی‌ها پیشتر با حاکمیت رفتاری همسو داشته‌اند به‌دلیل منافع تاکتیکی میان این‌دو بوده است. اصولا سیستم نمی‌بایست بنیان و روابط خودش با جامعه را بر اساس رویکرد منفعتی تعریف کند و آنان را از این طریق وادار به سکوت کند. به عقیده من این اشتباهی است که سیستم مرتکب شده است. اغلب آنان در پشت صحنه عمومی به گونه‌ای بودند و در روی صحنه خود را مطابق میل حکومت نشان می‌دادند. اتفاقا آقای دایی از این نظر خیلی بهتر از دیگران بود. چون نیازی هم به حمایت رسمی نداشت.»
سفر به امریکا جرم نیست
در ادامه اخبار ضدونقیض درباره خانواده علی دایی، خبرگزاری تسنیم نیز گزارش مشابهی با «مشرق» روی خروجی خودش منتشر کرد با این مضمون که «همسر علی دایی به‌دلیل همراهی با اعتصابات ۲۴ تا ۲۶ آبان، ممنوع‌الخروج بوده، اما او با یک اقدام غیرقانونی ممنوع‌الخروجی خود را رفع کرده و به همین دلیل وارد پرواز امروز تهران به دوبی شده بود. امّا با اطلاع متولیان امر، قبل از خروج وی از کشور، با حکم قضایی و مصوبه شورای امنیت کشور از سفر او به دوبی ممانعت شد.» علی دایی همچنین موضوع ممنوع‌الخروجی همسرش را رد و می‌گوید تمام مراحل خروج همسرش از گیت فرودگاه طبق روال اداری و به‌صورت قانونی انجام شده است. کامبیز نوروزی، وکیل پایه یک دادگستری در گفتگو با هم‌میهن معتقد است حتی اگر فرض را بر این بگذاریم که همسر و دختر علی دایی قصد سفر به امریکا را داشته‌اند، چنین سفری بر اساس هیچ قانونی جرم نیست و نمی‌توانند به این شکل و بدون دستور قضایی از حقوق افراد ممانعت کنند. فرود اضطراری هواپیما به این شکل قانونی نیست و همسر علی دایی و سایر مسافران می‌توانند شکایت کنند و نسبت به تضییع حق‌شان مطالبه داشته باشند.»
بررسی حقوقی ماجرا
فرود اضطراری هواپیمای ماهان به‌دلیل پیاده کردن همسر و دختر علی دایی طبعا در حقوق سایر مسافران خلل ایجاد کرده است. همچنین سوال این است که بر اساس کدام قانون، یک ارگان یا نهادی می‌تواند مسیر هواپیمایی را آن هم به‌خاطر افرادی که ممنوع‌الخروج نیستند تغییر داده و آن‌ها را پیاده کند؟ کامبیز نوروزی در این خصوص می‌گوید: «مگر چه اتفاق حادی رخ داده که باید هواپیمای مسافربری به مقصد کشور امارات را در جزیره کیش متوقف کنند؟ در هر صورت این‌دو نفر ممنوع‌الخروج نبوده‌اند که توانسته‌اند از گیت عبوری رد و سوار هواپیما شوند. بنیان حقوق بر ایجاد یک موازنه رفتاری شکل گرفته است. رفتار‌ها طبعا باید یک حدودی از عقلانیت و توازن را داشته باشند. مساله‌ای که برای من سوال‌برانگیز است اینکه مگر شما با یک گروه چریک و تروریست طرف بود‌ید که هواپیما با چندده مسافر را در میانه راه به زمین نشاندید؟ چنین شیوه‌های رفتاری عملا اقتدار دستگاه‌های اجرایی را کاهش می‌دهد و به‌هیچ‌عنوان نشان‌دهنده اقتدار نیست.»
ابعاد بین‌المللی فرود اضطراری
شهریور سال گذشته اتفاقی تقریبا مشابه برای هواپیمایی کشور بلاروس رخ داد؛ با این توضیح که یک هواپیمای مسافربری که از یونان به سمت لیتوانی در حال پرواز بود، با دستور مستقیم دولت بلاروس در پایتخت این کشور فرود اضطراری داشت. پرواز «رایان‌ایر» با هماهنگی دولت بلاروس در فرودگاه پایتخت این کشور نشست تا دولت بلاروس، روزنامه‌نگاری به اسم «رومن پروتاسویچ» را دستگیر کند. دولت جو بایدن به‌همین دلیل علاوه بر تحریم‌های هوایی بلاروس، ۴۶ مقام این کشور را نیز به‌دلیل دست داشتن در بازداشت این خبرنگار، در لیست تحریم‌ها قرار داد. بسیاری از فعالان آن‌سوی مرز‌ها نیز درصدد هستند تا سیستم هوایی ایران با تحریم‌هایی روبهرو شود. یوسف مولایی، حقوقدان درباره ابعاد بین‌المللی این ماجرا و اینکه آیا تشابهی میان این‌دو اتفاق وجود دارد یا خیر گفت: «ایکائو نهادی است که صالح بر اظهارنظر در مسائل هوایی است که با داشتن یک کمیته حقوقی می‌توانند بررسی کنند که آیا مقررات هوانوردی نقض شده یا خیر. همچنین آن‌ها حقوق مسافران را نیز بررسی و تحلیل می‌کنند. اتفاقی که دوشنبه رخ داد خارج از عرف بین‌المللی و عرف هوانوردی است. واقعا نمی‌دانم دولت ایران درخصوص تعهداتی که در سطح بین‌المللی دارد چطور می‌خواهد این مسأله را توجیه کند؟ البته ممکن است توجیه دولت این باشد که فرود اضطراری به لحاظ امنیتی رخ داده است؛ در غیر این صورت احتمال تذکر و اخطار از سوی ایکائو خواهد بود. من نمونه مشابهی را به یاد ندارم و باید ابعاد ماجرا روشن‌تر شود تا ببینیم کدام بند از قوانین هوایی نقض شده است. مسافرانی هم که حقوق‌شان تضییع شده می‌توانند شکایت کنند و پیگیر احقاق حقوق خود باشند.» خبرگزاری برنا وابسته به وزارت ورزش اعلام کرد در کنار اتفاقی که برای همسر و دختر علی دایی رخ داد؛ بسیاری از ورزشکاران و هنرمندان دیگر نیز که طی یکی‌دو روز اخیر قصد سفر به دوبی و امریکا را داشتند متوجه شدند ممنوع‌الخروج هستند و نمی‌توانند از کشور خارج شوند. عباس عبدی درخصوص تشدید فشار و برخورد با سلبریتی‌ها و خانواده‌های افرادی، چون علی دایی می‌گوید: «زمانی که اتفاقی در این سطح رخ می‌دهد نشان‌دهنده بحرانی بزرگ میان دو طرف ماجرا یعنی حاکمیت و بخشی از جامعه است؛ اهمیت بیشتر، اما زمانی است که نه کسی بازداشت می‌شود و نه بازخواست؛ پس معلوم است اصل ماجرا چیز مهمی حتی در حد نقض قانون هم نبوده، ولی اقدام برای بازگرداندن دو نفر در حد یک تروریست یا مفسد اعظم در حال فرار است. چنین رفتاری از سوی حاکمیت مبین این است که، چون توانایی حل بحران را ندارند، به‌شدت نگران هر اتفاقی هستند. زیرا می‌دانند که شکاف میان مجموعه‌ی سلبریتی‌های منتقد اعم از هنرمند و ورزشکار با سیستم حاکمیت به‌صورت بازگشت‌ناپذیری افزایش یافته است.»
