در ایران بر اساس آخرین شیوع‌شناسی در دسترس، تریاک رایج‌ترین ماده مصرفی است و بیش از ۵۰ درصد مصرف مواد در کشور را شامل می‌شود.
افزایش ۶ برابری قیمت تریاک بسیاری از معتادان را به ترک مواد مخدر روی آورده است، سلامت برخی دیگر از معتادان هم با توجه به مواد مخدر نامرغوب بیش از پیس مورد لطمه قرار گرفته است.
به گزارش شهروند، «از اولِ اول که بخواهم برایتان بگویم، پیدایش گل، به سال‌های خیلی‌خیلی دور برمی‌گردد. می‌گویند چوپانی گله‌اش را به چرا برده بوده و می‌دیده یکسری از گوسفند و بز‌ها از بوته‌های خاص که تغذیه می‌کنند، یکی دو ساعت شاد و شنگول هستند. چوپان کنجکاو می‌شود و آن گیاه را مصرف می‌کند و می‌بیند چقدر حالش خوب و فکرش باز می‌شود.» امید، توزیع‌کننده و فروشنده گل است. او در استدلالش برای القای مفید بودن این مخدر گیاهی به «شهروند» می‌گوید: «طب سنتی کشور چین بر مبنای ماری‌جوانا می‌چرخد و در خیلی از کشور‌ها هم مصرف آن آزاد است. یعنی دنیا دارد به این فهم می‌رسد که این ماده فقط برای چِت کردن مغز و یکی دو ساعت رو هوا بودن نیست، بلکه فکر را باز می‌کند.»
در پارک‌های مرکز شهر یک چرخ ساده بزنیم صد تا کاسب گل هستند که کسی هم جلوی کارشان را نمی‌گیرد. برخی از دکه‌ها و مغازه‌ها هم در کنار کاسبی خود گل، حشیش و … می‌فروشند. قیمتش هم از گرمی ۳۰ هزار تومن هست تا گرمی ۲۵۰ هزار تومن. البته این قیمت عمده فروشیش بود. قیمت پک حدودا برای ۱/۷ گرم میشه ۲۰۰ تومن
مخدر گُل از مشتقات «ماری‌جوانا» و زیردسته «کانابیس‌ها» یا همان گیاه شاهدانه است که سده‌ها برای مصرف‌های صنعتی و طبی و برای اثرات روانگردان یا برانگیختگی ذهنی حاصل از آن کشت می‌شده است. گل به دلیل تشابه علایم و حالت‌هایی که برای مصرف‌کننده ایجاد می‌کند، به عنوان یک ماده توهم‌زا نیز شناخته می‌شود که تقریبا اوایل دهه ۹۰ برای اولین‌بار وارد ایران شد و رفته‌رفته در کشور تولید هم شد. این مخدر توهم‌زا را خیلی‌ها به غلط اعتیادآور نمی‌دانند. دسترسی آسان و ارزان بودن، گل را امروز به بحران مواد مخدر در ایران تبدیل کرده است؛ از طبقات متوسط جامعه تا جوانان تحصیلکرده و نوجوانان؛ مصرف‌کننده‌های گل آنقدر آشکار و عیان هستند که با گشتی کوتاه در پارک‌های پایتخت، گعده‌های نوجوانانی را می‌بینید که یک سیگار را دست به دست می‌کنند، در حالی که بویی متفاوت از سیگار همه اطراف را برداشته است.
«گلی که الان در کشور ما هست درصد «تی اچ سی» آن خیلی بالاست؛ گل‌هایی که در خارج کشت می‌کنند درصد «سی بی دی» بالاتری دارند.» این فروشنده گل می‌گوید: «گلی که تی اچ سی بالاتری دارد، گلبول‌های سفید مغز را به واکنش وامی‌دارد. سی‌بی‌دی وقتی در ترکیبات گل زیاد باشد، باعث می‌شود بیشتر بفهمید و به اصطلاح مغزتان باز شود.»
آن چیزی که در مورد گل من می‌بینم مثلا جوانی بعد از ۱۰ سال مصرف گل به مطب من مراجعه می‌کند، افسرده است و توهم دارد، هزیان‌گویی و اختلال شخصیت دارد. این آدم نمی‌تواند زندگی را مدیریت کند، نمی‌توان بچه یا نوزاد را به او سپرد و آدمی که چند سال گل کشیده در رانندگی مشکل پیدا می‌کند. شخصیتی که این مشکلات را دارد چه آینده‌ای برایش متصور می‌شویم؟
امید علاوه بر توضیح درباره ترکیبات این ماده مخدر از تاثیراتش هم می‌گوید: «بعضی از گل‌ها مصرف‌کننده را به کره‌خوری می‌اندازد و مغز را سنگین می‌کند. بیشتر توی خودت هستی و گیج و منگ. نوع دیگر، اما اصطلاحش بین گل‌باز‌ها این است که می‌گویند تیکت باز شده. سرحال و شاداب می‌شوی با ذهنی سراسر پر از ایده‌های نو.» گل‌ها به اندازه موی سر انسان نژاد دارند. «بهترینش اوجی است. مثل بنز در ماشین‌ها. البته گل هم مثل نوشیدنی‌های الکلی می‌ماند؛ باید به بدنت بسازد. هر چقدر از ویژگی‌های خوبش بگوییم، اگر به بدن طرف نسازد، برایش بدترین چیز دنیا می‌شود.»
واحد شمارش آن پیپر یا همان کاغذ است؛ یعنی همان وسیله‌ای که برای مصرف استفاده می‌شود. «از ۱۰-۱۵ هزار تومان شروع می‌شود تا ۱۵۰-۲۰۰ هزار تومان. در هر بار استفاده هم حداقل ۱۰-۱۲ پک می‌طلبد. هر یک پیپر را می‌توانید در یک روز مصرف کنید. هرچه جنس مرغوب‌تر باشد، قیمت گران‌تر می‌شود.»
مصرفش هم به شکل سیگار است و هم جویز. جویز همان چپق قدیمی‌هاست. بعضی‌ها با گل کیک درست می‌کنند. این توزیع‌کننده گل می‌گوید: «گیاه را داخل مواد کیک می‌ریزند و بعد از پخت کیک، همان حالت‌هایی که با مصرف مواد پیش می‌آید، تجربه می‌شود و بعضی‌ها هم روغنش را می‌گیرند. الان در دنیا خیلی‌ها که می‌خواهند تجربه‌های جدید ریلکسشن داشته باشند، سراغ گل می‌روند. گل می‌کشند که ریلکس شوند و هپی.»
الناز ارشد کامپیوتر می‌خواند؛ یکی دو سالی است که مصرف‌کننده گل محسوب می‌شود. او می‌گوید گل برایش آرامش‌بخش است: «دو مدل گل که در ایران بیشترین مصرف را دارد، همان indoor و outdoor هستند که فاز‌های مختلفی دارند. یکی اصطلاحا برای آرام شدن و لش کردن است و دیگری برای انرژی مثبت و‌های شدن.»
«در گوشه و کنار همه پارک‌ها هستند» از او درباره دسترسی مخدر گل می‌پرسیم. «مثلا در پارک‌های مرکز شهر یک چرخ ساده بزنیم صد تا کاسب گل هستند که کسی هم جلوی کارشان را نمی‌گیرد. برخی از دکه‌ها و مغازه‌ها هم در کنار کاسبی خود گل، حشیش و … می‌فروشند. قیمتش هم از گرمی ۳۰ هزار تومن هست تا گرمی ۲۵۰ هزار تومن. البته این قیمت عمده‌فروشیش بود. قیمت پک حدودا برای ۱/۷ گرم میشه ۲۰۰ تومن»
در ایران بر اساس آخرین شیوع‌شناسی در دسترس، تریاک رایج‌ترین ماده مصرفی است و بیش از ۵۰ درصد مصرف مواد در کشور را شامل می‌شود. فرزانه سهرابی، پژوهشگر حوزه اعتیاد در این‌باره می‌گوید: «دومین ماده پرمصرف به ویژه میان نسل جوان در حال حاضر گل است و شیشه سومین ماده مصرفی در کشور است، اما در مورد مصرف تریاک باید به این نکته مهم نیز اشاره کرد که این ماده، چون به صورت سنتی و از زمان‌های دور مصرفش رایج بوده، می‌توان گفت بیشتر افرادی که تریاک مصرف می‌کنند، در رنج سنی ۴۰ تا ۶۰ سال هستند.» به گفته این پژوهشگر حوزه اعتیاد، در این میان مقبولیت ماده‌ای در جامعه به نحوه مصرف آن نیز برمی‌گردد، چون شیوه مصرف تریاک سخت است، یعنی نیاز به این است که فرد در مکانی مشخص و با ابزاری ویژه مصرف کند، گرایش جوانان به آن را کمتر کرده، در مقابل از آنجا که مصرف موادی مانند گل و شیشه راحت‌تر است، میان جوانان رایج‌تر است و گروه‌های سنی جوان را بیشتر در معرض تهدید قرار می‌دهد.
نظارت‌ها در حوزه توزیع مواد مخدر ضعیف است. ستاد مبارزه با مواد مخدر در کشور ما قدمت چندین ساله دارد و چند دستگاه مهم هم عضو و تصمیم‌گیرنده در آن هستند. با این حال چرا مصرف مواد مخدر خطرناکی مثل گل که اثرات روانی زیادی دارد و تاثیرات بلندمدت آن می‌تواند نسل آینده را به خطر بیندازد، این‌قدر در ایران زیاد شده است؟ سهرابی می‌گوید: «نظارت اصلی بر دوش معلمان و والدین است. معلمان و والدین باید از حالات چهره و تمرکز بچه‌ها، مصرف مواد اعتیادآور را تشخیص دهند.»
بی‌قراری، اضطراب، افسردگی، افت تحصیلی، بی‌نظمی، بی‌حوصلگی و تندخویی از جمله نشانه‌های مصرف مواد اعتیادآور در نوجوانان است. کرمان‌پور، مشاور تحصیلی در دبیرستان‌های شمال شهر تهران است. او با این توضیحات می‌گوید: «معلم‌ها و مسئولین مدرسه به خوبی می‌توانند بفهمند کدام دانش‌آموزان وضعیت عادی ندارند و موضوع را با خانواده‌ها در میان بگذارند. اینکه دانش‌آموزی در طول ساعت‌های کلاس مضطرب و تندخو می‌شود و مکررا به سرویس بهداشتی می‌رود و با حالی کاملا متغیر بیرون می‌آید، مشخصا نشان می‌دهد که گل یا حشیش مصرف می‌کند.» او معتقد است مصرف مواد مخدر توهم‌زا در نوجوانان بیشتر از روی کنجکاوی است و بعضی‌ها هم برای سرخوش شدن این مواد را مصرف و یکدیگر را به مصرف آن ترغیب و تشویق می‌کنند.
تجربه ۱۰ ساله به محققان حوزه اعتیاد می‌گوید روند مصرف مخدر گل در ایران زیاد شده و عموما نوجوان‌ها و جوان‌ها هستند که برای شروع اعتیاد ابتدا به سراغ یک ماده روانگردان و سبک مثل گل می‌روند و بعد از چند سال مصرف، تازه به سمت مواد دیگر مثل تریاک سوق پیدا می‌کنند. تریاک همیشه بعد از گل قرار دارد. «سن مصرف گل در ایران پایین آمده؛ البته سن مصرف این ماده مخدر در همه جای دنیا پایین است، اما اینکه در ایران هم سن مصرف پایین آمده باید زنگ خطری برای خانواده‌ها و مسئولین باشد.» رنج سنی مصرف‌کنندگان گل در ایران به گفته سعید صفاتیان، کارشناس اعتیاد از ۱۴ تا ۲۱ سال است: «ماده تی اچ سی در گُل از موادی همچون حشیش بیشتر است. به همین دلیل عوارض شدیدتری در بدن افراد ایجاد می‌کند. میزان مصرف ماده گُل در کشور‌های مختلف متفاوت است و در ایران هم تقریبا بعد از مخدر تریاک، بالاترین مصرف را به خود اختصاص داده و به ویژه در گروه نوجوانان مصرف بیشتری دارد؛ یعنی گُل اولین ماده مصرفی آنهاست.»
این محقق حوزه اعتیاد می‌گوید: «متاسفانه ما تحقیقات علمی زیادی درباره آمار مصرف مواد مخدری مثل گل در کشور نداریم. مرجع این تحقیقات ستاد مبارزه با مواد مخدر است؛ بهزیستی و آموزش و پرورش هم اعضای همین ستاد هستند که در تصمیم‌گیری‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر هم دخیل هستند.»
صفاتیان می‌گوید: «ستاد مبارزه با مواد مخدر تحقیقاتی انجام داده است که می‌گوید حدود ۱۵ درصد افراد بالای ۱۵ سال به نوعی تمایل به مصرف مواد مخدر در ایران دارند. همین آمار بحرانی بودن موضوع را نشان می‌دهد و اهمیت پرداختن به آن از سوی همه دستگاه‌های نظارتی و حمایتی را بیشتر می‌کند. ولی اینکه اساسا چرا نوجوان‌ها سراغ مخدری مثل گل می‌روند، صرف نظر از عوامل شخصیتی و خانوادگی و فشار‌های روانی و محیطی، در وهله اول به دلیل کنجکاوی نوجوان است. بچه‌ها در سنین ۱۴-۱۵ سالگی بیشتر از روی کنجکاوی این کار را می‌کنند که ببینند چه هست که می‌گویند اگر مصرف کنی تفکرت عوض می‌شود و حالت بهتر.»
دلیل دیگر که نوجوانان و جوانان را به سمت موادی مثل گل سوق می‌دهد، دسترسی آسان و قیمت پایین است: «دسترسی به گل خیلی آسان است، از فضای مجازی تا دکه‌های سطح شهر و فروشنده‌هایی که در پارک‌ها می‌پلکند. به علاوه قیمت این ماده مخدر هم تأمینش را برای نوجوانی که پول توجیبی‌اش را از پدر و مادر می‌گیرد، سخت نیست.»
معلم‌ها و مسئولین مدرسه به خوبی می‌توانند بفهمند کدام دانش‌آموزان وضعیت عادی ندارند و موضوع را با خانواده‌ها در میان بگذارند. اینکه دانش‌آموزی در طول ساعت‌های کلاس مضطرب و تندخو می‌شود و مکررا به سرویس بهداشتی می‌رود و با حالی کاملا متغیر بیرون می‌آید، مشخصا نشان می‌دهد که گل یا حشیش مصرف می‌کند. او معتقد است مصرف مواد مخدر توهم‌زا در نوجوانان بیشتر از روی کنجکاوی است و بعضی‌ها هم برای سرخوش شدن این مواد را مصرف و یکدیگر را به استفاده از آن ترغیب و تشویق می‌کنند.
عامل روانی مهم دیگری که صفاتیان به آن اشاره می‌کند ناامیدی است: «بسیاری از نوجوان‌های امروز جامعه ما از آینده ناامید هستند؛ وضعیت اقتصادی بد، خانواده‌های از هم پاشیده و فشار‌های اجتماعی و استرس نوجوان را از آینده ناامید می‌کند و او به دنبال چاره‌ای برای رسیدن به آرامش است.»
به گفته این پژوهشگر حوزه اعتیاد، بیشترین مراجعه به مراکز ترک اعتیاد به واسطه مصرف تریاک است و اعتیاد به گل درمان دارویی جایگزین ندارد. «گل جزو مواد روانگردان محسوب می‌شود و درمان دارویی ندارد و تاثیراتش هم بیشتر بر اعصاب و روان و توهم‌زایی است. مخدر‌ها مثل تریاک و هروئین درمان دارویی جایگزین دارند، اما شیشه و گل نه. «روند ترک گل و شیشه، روان‌درمانی چند ماهه است که ممکن است تا یک سال هم طول بکشد، اما عموما مصرف‌کنندگان گل به دنبال درمان نمی‌روند، زیرا درمانش زمانبر و سخت است.»
چه راهکاری می‌توان برای کاهش مصرف مواد مخدری مثل گل ارائه داد؛ صفاتیان معتقد است: «صرف نظر از محدود کردن عرضه و توزیع این مواد در سطح شهر و فرهنگ‌سازی برای خانواده‌ها و جوانان، همت جدی از سوی مسئولین است که متاسفانه کارایی چندانی نداشته و هر دوره هر مدیری می‌آید یکسری طرح و پژوهش می‌دهد که نیمه‌کاره رها می‌شود. از طرفی سیستم نظارتی که برای مدیران و روسای سازمان‌ها وجود دارد، درست کار نمی‌کند. باید در هر دوره از مدیران و مسئولان گزارش کار بخواهند. در این حوزه برنامه‌ای قطعی و تاثیرگذار است که کارشناسان تحصصی حوزه در آن ورود و آن را تایید کنند و البته پیگیری و الزام اجرایی داشته باشد. با این حال مدیران حوزه مواد مخدر کارشناس و صاحب نظر نیستند و اجازه نمی‌دهند کارشناسان وارد دفتر کارشان شوند. وقتی این ارتباطات وجود ندارد دیگر نباید انتظار معجره داشته باشیم.»
این محقق حوزه مواد مخدر با اشاره به تاثیرات بلندمدت این مواد بر روان مصرف‌کنندگان می‌گوید: «آن چیزی که در مورد گل من می‌بینم مثلا جوانی بعد از ۱۰ سال مصرف گل به مطب من مراجعه می‌کند، افسرده است و توهم دارد، هزیان‌گویی و اختلال شخصیت دارد. این آدم نمی‌تواند زندگی را مدیریت کند، نمی‌توان بچه یا نوزاد را به او سپرد و آدمی که چند سال گل کشیده در رانندگی مشکل پیدا می‌کند. شخصیتی که این مشکلات را دارد چه آینده‌ای برایش متصور می‌شویم؟»
