لغو سفر وزیر خارجه امریکا به چین در پی رویت یک بالن جاسوسی‌چینی در حریم هوایی امریکا نشان داد روابط این دو ابرقدرت تا چه اندازه شکننده است.
در حالی که به نظر می‌رسید ایالات متحده و چین در مسیر کاهش تنش‌ها گام برداشته‌اند و دیدار رهبران دو کشور در نوامبر ۲۰۲۲ نوید روز‌های بهتر در روابط واشنگتن و پکن را می‌داد، پدیدار شدن یک بالن چینی بر فراز آسمان امریکا نشان داد روابط این دو ابرقدرت تا چه اندازه شکننده است و یک اتفاق چگونه می‌تواند سال‌ها تلاش دیپلماتیک برای بهبود فضا را تحت تاثیر قرار دهد.
به گزارش اعتماد، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده روز جمعه در واکنش به دیده شدن یک بالن چینی که پنتاگون آن را ابزاری برای جاسوسی می‌داند، اعلام کرد این سفر را لغو خواهد کرد. بلینکن همچنین اقدام چین در ارسال این بالن را «غیرمسوولانه» و «نقض آشکار حاکمیت ایالات متحده و قوانین بین‌المللی» خواند. این تصمیم در شرایطی گرفته شد که تنها چند ساعت تا آغاز سفر وزیر خارجه ایالات متحده به مقصد چین باقی مانده بود. مقام‌های وزارت دفاع ایالات متحده می‌گویند فکر نمی‌کنند که این بالن قادر به جمع‌آوری اطلاعاتی کلیدی باشد که از راه‌های دیگر، نظیر ماهواره‌های جاسوسی قابل جمع‌آوری نیست. با این وجود، زمانی که خبرنگاران در نشست خبری از مقام‌های وزارت خارجه ایالات متحده سوال کردند چرا با وجود اینکه این بالن نمی‌تواند اطلاعاتی کلیدی را جمع‌آوری کند سفر بلینکن به چین لغو شده، یکی از مقام‌های وزارت خارجه پاسخ داد این اقدام دولت چین «به‌طور قابل‌توجهی برنامه و دستورکار سفر را تحت تاثیر قرار می‌داد.»
نیویورک تایمز در تحلیل آنچه در موضوع بالن و لغو سفر بلینکن رخ داد می‌نویسد: «کشف بالن بر فراز آسمان امریکا و لغو سفر بلینکن، شکنندگی روابط بین دو قدرت مهم در جهان را آشکار ساخت و نشان داد که چه رقابت تنش‌آلودی در حوزه‌های نظامی، ژئوپلیتیکی و تکنولوژیکی میان این دو وجود دارد.»
به نوشته این روزنامه، اقدام چین خشمی دو حزبی را در ایالات متحده برانگیخت و واکنش‌های تند از سوی مقام‌های ارشد هر دو حزب از جمله درخواست برای سرنگون کردن بالن باعث شد دولت بایدن فضای کمی برای مانور داشته باشد. وزارت امور خارجه چین روز شنبه ضمن ابراز تاسف از تصمیم وزیر خارجه امریکا برای لغو سفر، در بیانیه‌ای اعلام کرد که حضور بالن چینی در حریم هوایی ایالات متحده «کاملا اتفاقی» بوده و این اتفاق به دلیل باد‌های غربی قدرتمندی که بالن را از مسیر خود منحرف کردند، رخ داده است. بر اساس این بیانیه، مقام‌های چینی ادعا کرده‌اند که بالن مذکور کارکرد تحقیقاتی داشته و به جمع‌آوری داده در خصوص آب و هوا می‌پردازد. وزارت خارجه چین همچنین «برخی سیاستمداران و رسانه‌های امریکایی» را متهم کرده است که از فرصت پدید آمده استفاده کرده‌اند تا چین را بی‌اعتبار کنند.
دنی راسل، دیپلمات امریکایی سابق و معاون موسسه Asia Society درباره لغو این سفر معتقد است: «اگر از دید امریکا به ماجرا نگاه کنیم، قضیه این است که دستور کار سفر به کلی تحت تاثیر قرار گرفته، فرصت برای گفتگو در خصوص مسائل استراتژیک از بین رفته و البته در صورت انجام سفر، پوشش رسانه‌ای به کلی زیر سایه ماجرای بالن قرار می‌گرفت.» به گفته او، از سوی دیگر هر دو طرف یعنی ایالات متحده و چین به دنبال یافتن راه‌هایی برای تثبیت وضعیت فعلی در روابط و همچنین کاهش خطر ناشی از تشدید تنش‌ها هستند؛ در نتیجه سفر در چنین شرایطی نمی‌تواند آنها را به اهداف‌شان برساند.
مقامات امریکا هیچ اطلاعاتی درباره مسیر حرکت بالن منتشر نکرده‌اند، اما به‌گفته رسانه‌های این کشور بالن در جزایر آلیوتی واقع در اقیانوس آرام مشاهده شده و پس از گذر از کانادا وارد امریکا شده است. رسانه‌های امریکا می‌گویند که این بالن در حال حاضر بر فراز ایالت مونتانا حرکت می‌کند. این رسانه‌ها ادعا می‌کنند که بالن با ابعادی معادل ۳ اتوبوس در ارتفاعی بالاتر از ارتفاع معمول پرواز هواپیما‌ها قرار دارد.
کارشناسان امریکایی بر این باورند که مسیر حرکت بالن نشان می‌دهد که به احتمال زیاد هدف آن جمع‌آوری اطلاعات امنیتی بوده است، چرا که بر فراز سایت‌ها و مراکز حساس مشاهده و عبور کرده است. ایالت مونتانای امریکا از جمله مهم‌ترین مناطقی است که در آن سلاح‌های هسته‌ای نگهداری می‌شود. به گفته یک مقام عالیرتبه نظامی وزارت دفاع امریکا در سال‌های اخیر چین بار‌ها اقدام به چنین کاری کرده و بالن‌های خود را بر فراز ایالات متحده به پرواز درآورده است. اما وی می‌افزاید که برای نخستین‌بار است که یک بالن چینی مدتی طولانی در آسمان امریکا مانده است.
به باور رسانه‌ها و تحلیلگران غربی ظاهر شدن بالن در حریم هوایی ایالات متحده قابل اجتناب بوده، اما برخی کارشناسان معتقدند این مساله برخلاف منافع چین بوده و پکن مایل به رخ دادن این اتفاق نبود.
ژائو مینگائو، استاد موسسه مطالعات بین‌المللی دانشگاه فودان در شانگ‌های می‌گوید: «از نگاه رهبران چین، آنها هرگز نمی‌خواستند که موضوعی در این ابعاد به مانعی بر سر کاهش تنش‌ها و بهبود نسبی روابط چین و ایالات متحده تبدیل شود، چرا که امسال سال بسیار مهمی برای اقتصاد چین است و آنها می‌خواستند که با کاهش تنش و بهبود نسبی روابط شاهد رشد اقتصادی بیشتری باشند.» او تاکید دارد: «هیچ دلیل منطقی برای تخریب این روند بهبود روابط از سوی چین وجود ندارد.»
با این حال، مقام‌های امریکایی معتقدند ردیابی مسیر بالن در خاک امریکا حاکی از برنامه‌ریزی شده بودن مسیر این بالن است. گروه راستی‌آزمایی وب‌سایت انگلیسی بی‌بی‌سی در یک گزارش تحقیقی به بررسی مسیر احتمالی سفر این بالن پرداخته است. بی‌بی‌سی نوشته است: «با قطعیت نمی‌توان مسیر آن را ردگیری کرد. برای مثال در مورد بالن مثل هواپیما‌های تجاری اطلاعات پرواز قابل ردگیری نداریم. به‌همین دلیل ناچار باید از منابع دیگر اطلاعات استفاده کنیم. یکی از روش‌های برآورد مسیر اجزا یا اشیا در ارتفاع بالا استفاده از مدل بر مبنای جهت و سرعت باد است.»
بر اساس این داده‌ها بالن مسیر خود را از چین آغاز کرده و پس از طی مسیر از اقیانوس آرام، ابتدا وارد حریم هوایی کانادا و سپس وارد حریم هوایی ایالات متحده شده است. مارینا میرون، پژوهشگر تحقیقات دفاعی در کینگز‌کالج لندن می‌گوید ماجرای بالن باید پیچیده‌تر از آن چیزی باشد که چین ادعا می‌کند.
او می‌افزاید: «بالن را افرادی از روی زمین با دستگاه کنترل از راه دور می‌توانند هدایت کنند. می‌توانند ارتفاع آن را تعیین کنند به‌نحوی که بتواند در جریان باد‌های گوناگون قرار بگیرد و در مسیر‌های مختلفی حرکت کند و شاید بخواهند بر‌فراز یک منطقه بماند تا اطلاعات گرد‌آوری کند. این کاری است که بالن می‌تواند انجام دهد، اما ماهواره امکان انجام آن را ندارد.»
ریچارد آلدوس، استاد «بارد کالج» و نویسنده کتاب «مک میلان، آیزنهاور و جنگ سرد» معتقد است این اتفاق بازتابی از حوادث جنگ سردی است. او می‌نویسد: تحولات دیپلماتیک ناشی از حضور بالن در حریم هوایی امریکا از جمله کنسل شدن سفر آنتونی بلینکن به چین یادآور بحران U-۲ در سال ۱۹۶۰ است. در آن زمان، سقوط یک هواپیمای جاسوسی امریکا در خاک شوروی باعث تشکیل نشست پاریس با حضور دوایت آیزنهاور رییس‌جمهور وقت امریکا و نیکیتا خروشچف، رهبر وقت شوروی شد. درس‌های آن بحران به ما دو نکته اساسی را می‌آموزد؛ اول اینکه حوادث غیرمنتظره می‌تواند سال‌ها تلاش دیپلماتیک را نابود کند و دوم اینکه واکنش امروز چین برای توجیه سریع این اتفاقات نوعی واکنش عصبی و تلاشی برای بیان یک روایت ثابت از حادثه است.
ایالات متحده در سال ۱۹۶۰ همچنان به اعزام هواپیما‌های جاسوسی U-۲ برای جاسوسی از خاک اتحاد جماهیر شوروی ادامه می‌داد. امریکایی‌ها این کار را از اواسط دهه ۱۹۵۰ میلادی آغاز کرده بودند و تصور می‌کردند با توجه به وزن سبک هواپیما و ارتفاع پروازی آن، هر شلیکی به سوی هواپیما می‌تواند موجب نابودی کامل آن شود. زمانی که در ۱۹۶۰، شوروی یک فروند U-۲ را ساقط کرد همه در ایالات متحده باورشان این بود که هواپیما به کلی نابود شده و خلبان جان خود را از دست داده است. از همین رو ناسا در بیانیه‌ای اعلام کرد این هواپیما برای تحقیقات آب‌وهوایی بوده و بر اثر یک حادثه سقوط کرده است. با این حال، زمانی که شوروی در رژه نظامی خود قطعات بازمانده از این هواپیما و جزییات عملیات آن را منتشر کرد، بازی برای امریکایی‌ها تمام شد.
به نوشته این استاد دانشگاه، در اجلاس پاریس که دو سال بعد از حادثه و با حضور رهبران دو کشور تشکیل شد، خروشچف از آیزنهاور خواست که به دلیل وقوع این اتفاق عذرخواهی کند و رییس‌جمهور امریکا که احساس می‌کرد تحقیر شده است از عذرخواهی اجتناب کرد. این مساله به تمام تلاش‌هایی که برای فروکاستن از تنش‌ها اتفاق افتاده بود، پایان داد. این‌بار، اما بلینکن تصمیم گرفت در این شرایط از رویارویی مستقیم با همتای چینی خود اجتناب کند تا چنین حادثه‌ای رخ ندهد.
او تاکید کرده واکنش چین به مساله بالن «کپی برابر اصل» واکنش امریکا و بیانیه ناسا در ماجرای U-۲ بود.
همزمان با این تحولات، پنتاگون شامگاه جمعه سوم فوریه اعلام کرد شیء متحرکی که طی روز‌های گذشته حضورش بر فراز امریکای لاتین گزارش شده نیز یک بالن جاسوسی چینی است. وزارت دفاع ایالات متحده در بیانیه‌ای که در این خصوص منتشر کرد، نوشته است: «ما گزارش‌هایی را در خصوص حرکت یک بالن در آسمان امریکای لاتین دریافت کرده‌ایم که بررسی‌های بیشتر نشان می‌دهد این بالن نیز یک بالن جاسوسی چینی دیگر است.»
