زلزله‌شناسان می‌گویند زمین‌لرزه‌ای که بخش پرجمعیت جنوب شرقی ترکیه را لرزاند و تا دوردست اسرائیل و قبرس احساس شد به اندازه کافی قوی و کم عمق و در مقیاسی ویرانگر کشنده بود. مقامات سوریه و ترکیه اعلام کردند که حداقل بیش از هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند و انتظار می‌رود که این تلفات افزایش یابد.
بر اساس گزارش یک آژانس آمریکایی، زلزله مرگباری به بزرگی ۸/ ۷ریشتر صبح روز دوشنبه ترکیه را لرزاند. صدها ساختمان فروریخت و میلیونها نفر در ترکیه، سوریه، لبنان و سرزمین‌های اشغالی لرزش زمین را احساس کردند. صدها کشته در ترکیه و سوریه گزارش شده است و انتظار می‌رود که تعداد آنها افزایش یابد.
به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، میلیونها نفر را در ترکیه، سوریه، لبنان و اسرائیل در اوایل روز دوشنبه پس از زلزله مرگباری که منطقه را لرزاند، ساختمان‌ها را ویران کرد، به خیابان‌ها کشاند و حالا شبح یک بحران انسانی بر فراز منطقه به پرواز درآمده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که این زلزله قدرتمند بیشتر از ۲۳۵۰ نفر را در ترکیه و سوریه به کام مرگ کشاند و انتظار می‌رود که این تعداد افزایش یابد. از این تعداد قربانی حدود ۱۵۴۱نفر متعلق به ترکیه و مابقی به سوریه اختصاص دارد. مرکز این زمین‌لرزه در نزدیکی شهر غازیانتپ در جنوب ترکیه بوده است. برخی از بازماندگان آنجا به‌رغم بارش سنگین باران از خانه‌های خود فرار کردند و در اتومبیل‌ها پناه گرفتند؛ زیرا دما نزدیک به صفر بود و میزان تخریب نیز بسیار بالا بود.
گزارش‌های محلی نشان می‌دهد که بسیاری از مجروحان به بیمارستان‌های محلی منتقل شدند. بر اساس اعلام سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده، این زمین‌لرزه به بزرگی ۸/ ۷ریشتر ساعت ۴:۱۷بامداد رخ داد. پس از آن پس لرزه‌هایی به بزرگی ۷/ ۶ریشتر رخ داد. ویدئوهای به اشتراک گذاشته‌شده در رسانه‌های اجتماعی از منطقه و آن سوی مرز در سوریه، ساختمان‌های ویران‌شده و گروه‌های نجات را نشان می‌دهد که در حال جست‌وجو در میان انبوه آوار برای بازماندگان هستند. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه اعلام کرد که تیم‌های جست‌وجو و نجات به مناطق آسیب‌دیده از زلزله اعزام شده‌اند.
این کشور همچنین به دنبال کمک بین‌المللی برای تلاش‌های نجات است. بنا به گزارش سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده، ساختمان‌های مسکونی در منطقه غازیانتپ بیشتر از آجر و بتن شکننده هستند و در برابر لرزش‌های ناشی از زلزله بسیار آسیب‌پذیر هستند. این آژانس گفت که احتمال تلفات قابل توجهی وجود دارد و ممکن است صدها نفر کشته شوند. یکی از کارکنان فرودگاه غازیانتپ گفت که در این فرودگاه فقط به هواپیماهای حامل کمک‌های اضطراری اجازه فرود داده می‌شود؛ اقدامی که بر تلاش‌ها برای ارائه کمک‌ها تاثیر می‌گذارد. همزمان گفته می‌شود که خدمات قطار در سراسر سوریه به حالت تعلیق درآمد و دولت وضعیت فوق‌العاده اعلام کرد. تیم‌های پزشکی برای کمک به مناطق شمالی این کشور اعزام می‌شوند. در شمال غربی سوریه که تحت کنترل مخالفان تحت حمایت ترکیه است، کلاه سفیدها- گروه داوطلب که مدعی دفاع مدنی در سوریه هستند- می‌گویند که این زلزله دهها کشته و زخمی برجای گذاشته است.
منابع می‌گویند که این زلزله را به جز در ترکیه، میلیونها نفر در سوریه، لبنان و سرزمین‌های اشغالی حس کردند. همچنین بخشی از مردمان عراق و اردن نیز آن را حس کردند. غازیانتپ علاوه بر جمعیت محلی خود میزبان بسیاری از میلیونها پناه‌جوی سوری در ترکیه است و محل یکی از بزرگترین پروژه‌هایی است که توسط کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل اداره می‌شود. زمین‌لرزه‌ها اغلب در ترکیه رخ می‌دهد که روی خطوط گسل فعال قرار دارد. زمین‌لرزه‌های اخیر در این منطقه باعث رانش زمین شده که منجر به مرگ‌ومیر شده است. بن هوبارد، خبرنگار نیویورک‌تایمز در استانبول می‌گوید: آژانس مدیریت اضطراری ترکیه، AFAD، اعلام کرد که ۱۸۹۸ نیروی جست‌وجو و نجات و ۱۵۰خودرو در شهر غازیانتپ مستقر شده است. فرماندهی امنیت ویژه ژاندارمری یک گروه ۱۳۰نفره را به مراکز فرماندهی سیار به شهرستان کاهرامان‌ماراش در نزدیکی کانون زلزله اعزام کرد. در مجموع ۳۰۰هزار تخته پتو به منطقه ارسال شد که در هوای زمستانی بسیار مورد نیاز است.
یکی از پیچیدگی‌های ارزیابی تعداد کشته‌ها و تلاش‌ها برای تخمین میزان تلفات در سوریه این است که دولت کنترل تمام شمال غرب، منطقه‌ای که بیشترین آسیب را دیده است، ندارد. سازمان دفاع مدنی سوریه، یک سازمان امداد و نجات در مناطق تحت کنترل شورشیان سوریه، تلفات در مناطق خود را به ۱۴۷کشته و ۳۴۰زخمی افزایش داده است. مشخص نیست که آیا ارقام منتشرشده توسط دولت دمشق با این ارقام همپوشانی دارند یا خیر؟
این زلزله به‌قدری قدرتمند بود که حتی صدها کیلومتر آن‌سوتر در سرزمین اشغالی نیز حس شد. شافاک تیمور، دیگر خبرنگار نیویورک‌تایمز نیز گزارش داد که هلال‌احمر ترکیه کمپین اهدای خون سراسری برای مناطق زلزله‌زده را آغاز کرده است. همچنین مقامات گفتند که در دو شهر استان هاتای به‌دلیل زلزله خدمات گاز و برق وجود ندارد. خدمات تلفن همراه در ۶استان مختل شده است. معاون رئیس‌جمهوری ترکیه نیز گفت: مدارس در ۱۰استان برای حداقل یک هفته تعطیل است. آژانس مقابله با بلایای طبیعی این کشور اعلام کرد، بوتاش، یک شرکت نفت و گاز طبیعی ترکیه، جریان گاز را به‌عنوان یک اقدام پیشگیرانه متوقف کرد.
گلشن هارمان نیز دیگر گزارشگر این روزنامه به نقل از علی کیدیک، مالک سایت خبری هوانوردی «Airporthaber.com» گفت که تنها باند فرودگاه «هاتای» در هم شکسته و غیرقابل استفاده رها شده است. زمین‌لرزه‌ای که مقامات ترکیه و سوریه می‌گویند حداقل بیش از هزار کشته برجای گذاشته است، مرگبارترین زمین لرزه جهان از ماه ژوئن است که زلزله ۹/ ۵ریشتری باعث کشته شدن هزار نفر در افغانستان شد. در یکی از فیلم‌هایی که بسیار وایرال شد، مربوط به فیلمی بوده که لحظه وقوع زلزله، توسط یک دوربین امنیتی در یک فروشگاه در غازیانتپ ضبط شده و در این فیلم مشخص شده است که قفسه‌ها به‌طور مداوم به مدت حداقل ۱دقیقه و ۳۰ثانیه، از حدود ساعت ۴:۲۰صبح، تکان می‌خورد.
همدستی زمستان سخت
یک روز خاکستری و برفی در انتظار ساکنانی بود که باید هم با شرایط تخریب زلزله و هم با شرایط نزدیک به یخبندان دست و پنجه نرم می‌کردند. غازیانتپ، نزدیک‌ترین شهر به کانون زلزله، درحالی‌که بیشترین آسیب را دیده، باید شاهد روزهای سرد و توفان وحشتناک زمستانی هم باشد. در روزی که گفته می‌شود برف بارید و بادهای سرد قابل توجهی نیز می‌وزید و افق برف نیز در چشم‌انداز است. تصاویر پس از زمین‌لرزه نشان می‌دهد که برف روی آوارهای هتل افشار در شهر مالاتیا نشسته است و ساکنان از بارش چندین اینچ برف روی زمین در غازانتیپ خبر می‌دهند. تصاویر منتشرشده در رسانه‌های خبری ترکیه نشان می‌دهد که مردم پس از زلزله در خودروهای خود که در کنار جاده‌های برفی پارک شده بودند، پناه گرفته‌اند.
این زمین‌لرزه با توفان زمستانی همزمان شده که منجر به اختلالات قابل توجهی نیز در پروازها شده است. بیش از ۲۳۵پرواز برنامه‌ریزی‌شده برای یکشنبه و دوشنبه به‌دلیل شرایط بد جوی لغو شد. در بیانیه‌ای که پس از زلزله منتشر شد، سازمان غیردولتی بنیاد بین‌المللی امداد و توسعه «هلال آبی» خواستار بخاری، پتو و لباس‌های گرم شد. یک سخنگوی این سازمان در اظهاراتی گفت: «آب و هوا کار را سخت‌تر کرده است.» او افزود: «بارش شدید باران و برف با هم، زندگی کسانی را که مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند، بسیار دشوار کرده بود.»
کارن مگینیس، هواشناس، در گفتوگو با سی‌ان‌ان، خطرات توفان زمستانی را این‌گونه توصیف کرد: «صدها هزار نفر تحت تاثیر این اتفاق قرار گرفته‌اند. سرد است، هوا بارانی است و جاده‌ها ممکن است تحت تاثیر برف و باران شدید قرار بگیرند، یعنی غذای شما، معیشت شما، مراقبت از فرزندانتان، مراقبت از خانواده‌تان همه اینها تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.» او افزود: «هر چیزی که درباره محصولات کشاورزی یا هر چیزی که در این منطقه رشد می‌کند نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. پیامدهای این امر گسترده است و هفته‌ها و ماه‌ها بر این منطقه تاثیر خواهد گذاشت.»
اپیزود خطرناک پس‌لرزه‌ها
سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده، ۲۴پس لرزه را در ترکیه ثبت کرده که تقریبا در امتداد گسل شرقی آناتولی رخ داده است. آخرین پس‌لرزه حدود بیش از پنج ساعت پس از زمین‌لرزه اصلی، در جنوب مرکزی ترکیه به بزرگی ۸/ ۴ریشتر رخ داد. در این ارتباط تا لحظه تنظیم گزارش، فواد اوکتای، معاون رئیس‌جمهوری ترکیه گفت که تعداد کشته‌شدگان در ۱۰استان به صدها نفر رسیده است. وی گفت که بیش از ۲۳۰۰نفر مجروح و ۱۷۱۰ساختمان ویران شده‌اند. فرودگاه «هاتای» به روی همه پروازها بسته است؛ درحالی‌که فرودگاه‌های غازیانتپ و کاهارامان مارش فقط برای پروازهای امدادی و نجات باز هستند. فوات اوکتای با ارائه جزئیات بیشتری گفت که یک بیمارستان در اسکندرون، یکی از شهرهای استان هاتای در ترکیه، در این زمین‌لرزه ویران شد و کارکنان بهداشت و درمان و بیماران نیز داخل آن بودند.
سوریه نیز شدید حس کرد
صبح روز دوشنبه، مردم سوریه در شمال ویران‌شده از جنگ با صحنه‌هایی آشنا مواجه شدند: ساختمان‌های فروریخته و بیرون کشیدن مردم از زیر آوار. به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، زمین لرزه ۸/ ۷ریشتری که مرکز آن در جنوب شرقی ترکیه بود، در اسرائیل و قبرس نیز احساس شد؛ اما برای سوریه شدیدتر حس شد و خاطرات دردناک اخیر را از جنگ داخلی سوریه زنده کرد. بخش اعظم سوریه هنوز زخم‌های جنگ را روی تن خود دارد که از اوایل سال۲۰۲۰ در آتش‌بس شکننده‌ای قرار گرفته است. در مواجهه با تحریم‌ها، هیچ کمکی برای بازسازی از سوی کمک‌کنندگان بین‌المللی نشده و اگر هم کاری صورت گرفته، بازسازیِ تکه‌تکه و محدود بوده است. تلفات جنگ - ویرانی عظیم، یک بحران اقتصادی حاد، یک ارز در حال سقوط - واکنش به زلزله را برای همه طرف‌ها دشوارتر خواهد کرد.
به گفته وزارت بهداشت سوریه، دست‌کم ۳۵۰سوری در حلب، حماه، لاذقیه و طرطوس کشته و ۶۳۹ نفر زخمی شدند. حلب، بزرگترین شهر این کشور که سایه‌ای از گذشته خود دارد، بر اثر قطعی برق، بحران سوخت، بسیار تحت تاثیر این زمین‌لرزه قرار گرفته است. ارقام دولت شامل منطقه‌ای از شمال غربی سوریه که تحت کنترل مخالفان تحت حمایت ترکیه است، نمی‌شود. در آنجا که کلاه‌سفیدها، در مناطق خارج از کنترل دولت فعالیت می‌کنند، دهها کشته را گزارش و وضعیت اضطراری اعلام کردند. این منطقه حدود ۲/ ۴میلیون نفر را در خود جای داده است که بیش از نیمی از آنها در طول جنگ از مناطق دیگر کشور آواره شده‌اند و بسیاری در کمپ‌های بزرگ چادری زندگی می‌کنند. کلاه‌سفیدها بامداد دوشنبه در بیانیه‌ای اعلام کردند: «این سازمان از جامعه بین‌المللی می‌خواهد که در برابر این فاجعه مسوولیت بپذیرد و اقدامات اضطراری برای جلوگیری از بدتر شدن اوضاع اتخاذ کند.
همچنین از جامعه بین‌المللی می‌خواهد که از نجات غیرنظامیان در سوریه حمایت کند و بر دولت اسد و متحدش روسیه فشار بیاورد تا اطمینان حاصل شود که بمبارانی در مناطق آسیب‌دیده صورت نخواهد گرفت.» در سال‌های اولیه درگیری، اعضای کلاه سفیدها برای عملیات نجات توسط خدمه امداد ترکیه آموزش دیدند که بخشی از این آموزش‌ها مربوط به زلزله است. کلاه‌سفیدها از این دانش برای نجات سوری‌هایی که در داخل ساختمان‌های به‌دلیل حملات هوایی گرفتارشده استفاده کردند. در استان ادلب، در مجاورت حلب، یک بیمارستان تحت حمایت جامعه پزشکی سوریه-آمریکا آسیب دید و مجبور به تخلیه شد. دولت اسد در سال‌های اخیر به قدری در تنگنای نقدینگی قرار داشته که تاجران ثروتمند را مجبور کرده است به تامین مالی حقوق و خدمات دولت کمک کنند.
بر اساس گزارش بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی سوریه بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ بیش از نصف کاهش یافته است. سوریه در سال۲۰۱۸ به‌دلیل کاهش شدید درآمد ناخالص ملی، به‌عنوان یک کشور کم‌درآمد طبقه‌بندی شد. سپس همه‌گیری ویروس کرونا در سال۲۰۲۰ آغاز شد و درد اقتصادی بیشتری ایجاد کرد و سیستم بهداشت و درمان کشور را تحت فشار قرار داد. این سیستم درمان هم‌اینک برای کمک به زلزله‌زدگان دچار مشکل است. در این زمینه بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه روز دوشنبه در یک نشست اضطراری برنامه اقدامات اضطراری شامل بسیج دفاع مدنی، حضور آتش‌نشانان در مناطق زلزله‌زده و تیم‌های جست‌وجویاب ساختمانی در استان‌های حلب، حماه و لاذقیه را اعلام کرد. فراهم کردن سرپناه همزمان با یک توفان زمستانی در منطقه و تامین سوخت برای عملیات اضطراری از جمله دیگر اقداماتی است که دستور آن توسط رئیس‌جمهوری سوریه صادر شده است.
معنای زلزله ۸/ ۷ریشتری چیست؟
زلزله‌شناسان می‌گویند زمین‌لرزه‌ای که بخش پرجمعیت جنوب شرقی ترکیه را لرزاند و تا دوردست اسرائیل و قبرس احساس شد به اندازه کافی قوی و کم عمق و در مقیاسی ویرانگر کشنده بود. مقامات سوریه و ترکیه اعلام کردند که حداقل بیش از هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند و انتظار می‌رود که این تلفات افزایش یابد. به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، این زمین‌لرزه که در ساعت ۴:۱۷بامداد به وقوع پیوست، به گفته سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده، قدرت آن ۸/ ۷ریشتر بود. به گفته کارشناسان، زلزله‌ها می‌توانند بسیار قوی‌تر باشند؛ اما آنچه بیش از بزرگی عددی اهمیت دارد، قدرت نسبی همراه با موقعیت مکانی است؛ اینکه آیا افراد زیادی در نزدیکی زندگی می‌کنند و عمق آن چقدر بوده است، زلزله کم‌عمق است و منطقه وسیعی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟ در گزارشی که حدود ۳۰دقیقه پس از زلزله منتشر شد، کارشناسان سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده اعلام کردند که ۳۴درصد احتمال مرگ بین ۱۰۰ تا ۱۰۰۰نفر و ۳۱درصد احتمال تلفات بین ۱۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ نفر وجود دارد.
در این گزارش آمده است: «خسارات گسترده محتمل است و فاجعه احتمالا گسترده است. زیان اقتصادی آن را تا یک‌درصد از تولید ناخالص داخلی ترکیه می‌توان تخمین زد.» جانوکا آتانایاک، زلزله‌شناس دانشگاه ملبورن استرالیا گفت: «انرژی آزادشده از این زمین‌لرزه برابر با ۳۲ پتاژول بوده که برای تامین انرژی شهر نیویورک برای بیش از چهار روز کافی است.» وی با اشاره به زلزله ملبورن استرالیا در سال۲۰۲۱ که در آن خسارات جزئی به این شهر وارد شد، گفت: «از نظر انرژی ۸/ ۷ریشتر ۷۰۸ برابر قوی‌تر از ۹/ ۵ [دقیقا برابر با زلزله خوی]ریشتر است.» قدرت زمین‌لرزه‌ها در مقیاسی به نام «مقیاس بزرگی محلی» اندازه گیری می‌شود. نسخه قبلی به مقیاس ریشتر معروف بود. این یک مقیاس لگاریتمی است: «به ازای هر عدد کامل که افزایش می‌یابد، مقدار انرژی آزادشده توسط یک زلزله حدود ۳۲برابر افزایش می‌یابد.»
اما خسارات احتمالی یک زلزله بسیار بیشتر از «بزرگی» آن بستگی دارد؛ زیرا تراکم جمعیت در یک منطقه معین و همچنین کم‌عمق بودن مرکز زمین‌لرزه هر دو در سطح ویرانی نقش دارند. با یک زلزله کم‌عمق‌تر، احتمال آسیب بیشتر وجود دارد. عمق این زلزله در ۱۶کیلومتری بوده است. عامل مهم دیگر کیفیت ساخت‌و‌ساز ساختمان‌ها در منطقه است. گزارش سازمان زلزله‌شناسی آمریکا خاطرنشان کرد: «جمعیت این منطقه در سازه‌هایی زندگی می‌کنند که به‌شدت در برابر زلزله آسیب‌پذیر هستند، اگرچه برخی سازه‌های مقاوم نیز وجود دارد.» سوزان هاف، زلزله‌شناس از سازمان زلزله‌شناسی آمریکا در پستی در توییترش نوشت: «این زمین‌لرزه، اگرچه از قوی‌ترین زمین لرزه‌هایی بوده که جهان در دهه‌های اخیر دیده است، اما به دلیل موقعیت مکانی و عمق کم، خطرناک‌تر شده است.»
ترکیه روی خطوط گسل اصلی قرار دارد و اغلب تحت تاثیر زلزله قرار می‌گیرد. در اینجا خلاصه‌ای سریع از بدترین زمین‌لرزه‌های ترکیه در ۲۵سال گذشته آمده است:
اوت 1999
زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 6/ 7ریشتر مرمره، منطقه‌ای پرجمعیت در جنوب استانبول، بزرگترین شهر ترکیه را به مدت 45ثانیه لرزاند. در عرض چند روز، تعداد رسمی کشته‌شدگان به 17 هزار و 500 تن رسید.
نوامبر 1999
زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 2/ 7ریشتر شهر دوزچه در شرق ترکیه را لرزاند و حداقل 845کشته بر جای گذاشت.
مه 2003
زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 4/ 6ریشتر استان بینگول در شرق این کشور را لرزاند و یک خوابگاه مدرسه را ویران کرد. دست کم 167نفر از جمله 83کودک کشته شدند.
مارس 2010
در پی زمین‌لرزه 1/ 6 ریشتری استان الازیغ در شرق این کشور دست‌کم 42نفر کشته شدند.
اکتبر 2011
دو زمین‌لرزه شهر وان در شرق ترکیه را لرزاند. اولی (2/ 7ریشتر) در 23 اکتبر و دومی (6/ 5ریشتر) در 9نوامبر رخ داد و در مجموع 644 قربانی گرفت.
ژانویه 2020
زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 8/ 6ریشتر الازیگ را لرزاند و دست‌کم 22کشته و بیش از 1000زخمی بر جای گذاشت. در سوریه، گرجستان و ارمنستان نیز این زلزله احساس شد.
اکتبر 2020
زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 7ریشتر در 30اکتبر ساختمان‌هایی را در شرق یونان و غرب ترکیه با خاک یکسان کرد و دست‌کم 24کشته و نزدیک به 800زخمی برجای گذاشت. بسیاری از خسارات در ترکیه در شهر تفریحی ازمیر و اطراف دریای اژه رخ داده است.
فوریه 2023
زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 8/ 7ریشتر جنوب شرق ترکیه و شمال غرب سوریه را لرزاند. حداقل 912نفر در ترکیه کشته و بیش از 5000 نفرزخمی شده‌اند. رسانه‌های دولتی سوریه که پیش از این توسط بیش از 11سال جنگ داخلی ویران شده است، اعلام کردند که دست کم 371نفر کشته و بیش از 1000نفر زخمی شدند که بیشتر آنها در استان‌های حماه، حلب و لاذقیه بودند. در منطقه تحت کنترل شورشیان در شمال غرب سوریه، امدادگران گفتند 350 نفر کشته شده‌اند.
