کنفرانس امنیتی مونیخ ۲۰۲۳ در شرایطی برگزار شد که جنگ اوکراین و موضوعاتی مربوط به ایران از جمله موضوعات مهم مطرح شده در نشست بودند
اعتماد نوشت: درحالی که موضوعات مربوط به ایران شامل اعتراضات ماه‌های اخیر، توافق هسته‌ای، روابط تهران و مسکو و سرنوشت گفتگو‌های دیپلماتیک با عربستان ازجمله موضوعات مورد بحث در کنفرانس امنیتی مونیخ بودند، مقام‌های ایرانی فرصت حضور در این کنفرانس را پیدا نکردند.
کنفرانس امنیتی مونیخ روز جمعه ۱۷ فوریه در شرایطی کار خود را آغاز کرد که برخلاف رسم هر ساله مقام‌های دو کشور روسیه و ایران برای حضور در مونیخ دعوت نشده بودند. هر چند برخی مقام‌ها و کارشناسان غربی هم از این مساله انتقاد می‌کنند و معتقدند که عدم حضور ایران باعث می‌شود فرصت مغتنمی که برای گفتگو با ایران وجود داشت از دست برود، اما از نگاه منافع ملی ایران هم این عدم حضور -هرچند که انتخاب طرف ایرانی نبود، اما نمی‌توان ضعف سیاست خارجی را در بروز چنین وضعیتی بی‌تاثیر دانست- تاثیرات منفی زیادی داشت.
دوازده سال قبل، زمانی که ایالات متحده و روسیه رسما برای امضای «نیو استارت» - یکی از آخرین توافق‌های کنترل تسلیحات در دوره پس از جنگ سرد - به توافق رسیدند، به‌طور نمادین تصمیم گرفتند تا در کنفرانس امنیتی مونیخ از این توافق کلیدی رونمایی کنند.
از کنفرانس مونیخ به عنوان «داوس دفاعی» نام برده می‌شود؛ زمانی که در سال ۱۹۶۳ این کنفرانس تاسیس شد، رهبران غربی از آن برای گفتگو درباره تهدید‌ها و موضوعات حیاتی در یک فضای غیررسمی استفاده می‌کردند. تا زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در ابتدای دهه ۹۰ میلادی، بیشتر موضوعاتی که در کنفرانس امنیتی مونیخ مورد بحث و بررسی قرار می‌گرفت درباره تحولات جنگ سرد بود.
در طول دهه‌های اخیر به مرور زمان بر تعداد و تنوع بازیگران حاضر در این نشست بین‌المللی افزوده شده و این روند همچنان هم در حال گسترده‌تر شدن است. یورونیوز می‌نویسد: به گفته برگزارکنندگان این کنفرانس، هر چند همیشه هسته اصلی کنفرانس فراآتلانتیکی باقی خواهد ماند، اما نمایندگان قدرت‌های در حال رشدی، چون چین، برزیل و هند هم حالا دیگر به این مجمع می‌آیند. همچنین در سال‌های اخیر بحث‌ها درخصوص برنامه هسته‌ای ایران و نیز مناقشات کشور‌های عربی باعث شده تا رهبران منطقه خاورمیانه هم در اجلاس مونیخ حضور یابند و به بحث و تبادل نظر در خصوص مسائل و موضوعات امنیتی روز منطقه بپردازند.
علاوه بر این در سال‌های اخیر مدیران عامل شرکت‌های بزرگ، فعالان حقوق بشر و محیط‌زیست و همچنین برخی نمایندگان جامعه مدنی جهانی نیز برای بحث و تبادل نظر درخصوص موضوعات مرتبط به مونیخ می‌آیند تا در نشست‌های هتل بایریشرهوف حضور یابند.
(Bayerischer Hof) برگزار می‌شود. هتل مجلل ۵ ستاره‌ای که ۴۰ سالن کنفرانس و ۳۴۰ اتاق دارد و همواره میزبان کنفرانس‌های بین‌المللی مختلفی است. با وجود تغییرات ایجاد شده در حاضران و حتی گسترده شدن مباحث مطروحه در این نشست، برگزارکنندگان کنفرانس مونیخ می‌گویند که وجود آن منسوخ نشده و با توجه به پیچیده‌تر شدن مسائل امنیتی طی دهه‌های اخیر، مدیریت این موضوعات نیز پیچیده‌تر شده و لزوم حضور گسترده‌تر شخصیت‌ها و کشور‌ها در این کنفرانس بیش از گذشته احساس می‌شود.
برگزارکنندگان کنفرانس مونیخ، در بخش «ماموریت ما» هدف خود را از برگزاری این نشست، ایجاد اعتماد و کمک به حل مسالمت‌آمیز درگیری‌ها از طریق حفظ گفت‌وگوی مستمر، نظارت شده و غیررسمی در جامعه امنیتی بین‌الملل معرفی کرده‌اند. در ادامه تاکید شده که این نشست مکانی برای طرح ابتکارات دیپلماتیک در جهت حل مبرم‌ترین نگرانی‌های امنیتی در جهان است.
در واقع کنفرانس امنیتی مونیخ، نشست‌های خود را نوعی «بازار ایده‌ها» می‌داند که در آن ابتکارات و راه‌حل‌ها توسعه می‌یابد و نظرات میان طرفین تبادل می‌شود. در حاشیه این کنفرانس، همچنین تحت نظارت برگزارکنندگان، فضای حفاظت شده‌ای برای جلسات غیررسمی بین مقام‌های کشور‌های مختلف و همچنین گروه‌ها و نهاد‌های مختلف ارایه می‌شود. در این کنفرانس گزارش امنیتی مونیخ نیز منتشر می‌شود که در آن خلاصه سالانه هزینه‌ها، برنامه‌ها و تحقیقات مربوطه در مورد چالش‌های امنیتی حیاتی مورد اشاره قرار می‌گیرد.
کریستوف هویسگن، برگزارکننده کنفرانس مونیخ در سال ۲۰۲۳ چندی قبل اعلام کرد که تصمیم گرفته از کشور‌هایی مانند روسیه و ایران برای حضور در این کنفرانس دعوت نکند. او همچنین از برخی چهره‌های مخالف حکومت ایران از جمله رضا پهلوی، مسیح علی‌نژاد و نازنین بنیادی برای حضور در کنفرانس مونیخ دعوت کرد.
او چندی قبل درباره دلایل اتخاذ این تصمیم گفته بود: «ایران همواره یک چالش بود، چون موجودیت اسراییل را نفی و با قدم برداشتن در مسیر سلاح هسته‌ای حقوق بین‌الملل را نقض می‌کرد. در زمان مذاکرات اتمی، تصمیم سلفِ من این بود که آنها را دعوت کند، اما بعد از نقض حقوق بین‌الملل ما از ایران دعوت نکردیم.»
پیش‌تر در اوایل جنگ داخلی سوریه، رویکرد مشابهی از سوی کنفرانس امنیتی مونیخ درباره دولت دمشق اتخاذ شده بود و از گروه‌های مخالف بشار اسد برای حضور در کنفرانس دعوت می‌شد.
ولفگانگ ایشینگر، برگزارکننده پیشین کنفرانس امنیتی مونیخ که در فاصله سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۲۲ این مسوولیت را برعهده داشت، این تصمیم را صحیح نمی‌داند: «واقعا حیف است که چنین اتفاقی می‌افتد. از نظر من این کنفرانس همیشه فرصتی بود تا بتوانیم با سرسخت‌ترین دشمنان‌مان در یک محیط غیررسمی گفتگو کنیم.»
یک دیپلمات آلمانی در این باره به فایننشال تایمز می‌گوید: «این کنفرانس نمی‌تواند تنها جایی برای بازتاب یافتن صدای خودمان باشد.» او معتقد است چنین وضعیتی باعث می‌شود هویت کنفرانس امنیتی مونیخ خیلی زود تحت تاثیر قرار بگیرد.
باربارا اسلاوین، تحلیلگر اندیشکده استیمسون هم معتقد است این رویکرد نه تنها اشتباه است، بلکه باعث می‌شود ایران احساس کند با یک «تهدید وجودی» روبه‌رو است.
او می‌نویسد: «در گذشته کنفرانس امنیتی مونیخ جایی بود که از سوی ایالات متحده و مقام‌های غربی برای گفتگو‌های حاشیه‌ای با ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت. با این حال، این بار مقام‌های کنفرانس مونیخ تصمیم گرفته‌اند مخالفان ایرانی خارج از ایران را برای گفتگو دعوت کنند.» اسلاوین باور دارد هرچند این اقدام رهبران غربی می‌تواند ایرانیان خارج از کشور را راضی کند، اما کاملا محتمل است که مقام‌های ایرانی را قانع کند که با یک «تهدید وجودی» مواجه هستند و آنها را به سوی رابطه نظامی قوی‌تر با روسیه و یک رابطه اقتصادی مستحکم‌تر با چین سوق دهد.
به‌رغم عدم حضور ایران، گفتگو‌های زیادی با موضوع ایران در مونیخ شکل گرفت. چهره‌های اپوزیسیون تمام تلاش خود را معطوف به «تشدید فشار حداکثری» و «تحریم بیشتر» علیه ایران کردند. آنها همچنین مدعی شدند که رفع تحریم‌ها پس از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ «فایده‌ای برای مردم ایران نداشت». باب منندز، سناتور ارشد امریکایی از حزب دموکرات هم که در نشستی با موضوع ایران حضور یافته بود، خواستار حمایت از مخالفان جمهوری اسلامی ایران شد.
یوآو گالانت، وزیر دفاع رژیم اسراییل روز جمعه تلاش کرد تا با تکیه بر موضوع صادرات پهپاد، ایران را تهدیدی برای صلح جهانی نشان دهد. او مدعی شد: «در سال گذشته ایران به صادر‌کننده جهانی تسلیحات کشنده تبدیل شده و با ۵۰ کشور جهان برای فروش سلاح به آنها در تماس است.» این مقام اسراییلی در ادامه با این ادعا که تهدید ایران در قاره‌ها و علیه ملت‌ها رو به افزایش است، گفت: «ایران پهپاد‌هایی با برد ۱۰۰۰ کیلومتر به کشور‌هایی در شرق اروپا از جمله بلاروس می‌فرستد و در گذشته نیز در امریکای جنوبی همین کار را کرده است.» او افزود: «جامعه بین‌المللی باید متحد شود و گام‌های فوری و سریع برای توقف این معاملات تسلیحاتی و ایجاد یک مکانیسم مجازات موثر برای آن بردارد.»
وزارت امور خارجه امریکا با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه امریکا در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ با کاترین کولونا، وزیر امور خارجه فرانسه، آنالنا بربوک، وزیر امور خارجه آلمان و جیمز کلورلی، وزیر امور خارجه انگلیس دیدار کرد. آنها بر نگرانی‌شان درباره تنش‌زایی برنامه هسته‌ای ایران و عدم همکاری آن با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکید کرده و خواستار تغییر رویه ایران شدند. در این بیانیه آمده است: آنها همچنین درباره نگرانی‌های‌شان در زمینه همکاری‌های دوسویه نظامی میان ایران و روسیه که در حال عمیق‌تر شدن است و تاثیر آن بر امنیت و ثبات منطقه و فراتر از آن رایزنی کردند.
وزارت امور خارجه امریکا مطرح کرد: وزرای امور خارجه این کشور‌ها بر همبستگی‌شان با ملت ایران با توجه به نقض فاحش حقوق بشر توسط ایران تاکید کرده و با هماهنگی دقیق رویکردشان نسبت به فعالیت‌های ثبات‌زدای حکومت ایران موافقت کردند.
در یک اقدام نمادین دیگر، وزرای خارجه زن تعدادی از کشور‌های حاضر در کنفرانس امنیتی مونیخ بیانیه‌ای علیه ایران و حکومت طالبان در افغانستان صادر کردند. در این بیانیه که از سوی وزرای امورخارجه آلمان، فرانسه و تعدادی دیگر از کشور‌ها مورد حمایت قرار گرفت، آنها خواستار رفع محدودیت‌ها علیه زنان شدند.
شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق نیز در مصاحبه‌ای که در کنفرانس برلین داشت، اعلام کرد: «ما در تلاش هستیم تا گفتگو‌ها میان ایران و عربستان سعودی ادامه پیدا کند.»
در این میان، دستگاه دیپلماسی ایران تنها به دیداری که میان امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه و مسیح علی‌نژاد اتفاق افتاد، واکنش نشان داد و ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه در توییتی نوشت: «آنانی که ۴۴ سال حضور بی‌نظیر اکثریت قریب به اتفاق ایرانیان در حمایت از کشور، انقلاب و رهبری خود را نادیده می‌گیرند و سراغ چند دلقک بی‌هویت می‌روند، نه به دموکراسی اعتقاد دارند و نه انقلاب و ملت ایران را می‌شناسند. به زودی در مقابل استقامت، قدرت و عظمت ملت ایران زانو خواهید زد.»
مهم‌ترین سوالی که مطرح است، این است که چرا درست در زمانی که بیشترین هجمه‌ها علیه ایران در جریان است و گروهی تمام تلاش خود را برای منزوی‌تر ساختن ایران و تشدید فشار تحریم‌ها علیه ایران به کار بسته‌اند، وزارت امور خارجه ایران هیچ ابتکار عملی برای تغییر فضا ندارد و صرفا به واکنش نشان دادن به اقدامات طرف مقابل و محکوم کردن آنها اکتفا می‌کند؟ آیا خطری که در پی تشدید تحریم‌ها و گسترش صدا‌های جنگ‌طلبانه در میان افکار عمومی غرب به وجود می‌آید از دید آنها پنهان است؟
در کنفرانس امنیتی مونیخ ۲۰۲۳ همه چیز تحت‌الشعاع جنگ اوکراین بود. پیش‌تر در سال ۲۰۲۲، نزدیک به یک هفته پیش از آغاز حمله روسیه، ولودیمیر زلنسکی رییس‌جمهور اوکراین به مونیخ رفت و درباره تهدید‌هایی که از جانب روسیه علیه اوکراین مطرح است به بحث و تبادل‌نظر پرداخت.
این بار، اما ولودیمیر زلنسکی به‌طور مجازی در کنفرانس مونیخ حضور یافت و در سخنرانی خود خواستار حمایت‌های بیشتر از سوی کشور‌های غربی شد.
رییس‌جمهوری اوکراین در این سخنرانی اظهار کرد: «مساله فقط این نیست که اوکراین باید ببرد. مساله این است که جالوت باید ببازد و هیچ جایگزینی جز پیروزی اوکراین در این جنگ وجود ندارد.» جالوت، نام شخصیتی منفور است که در جنگ با قوم طالوت، به دست داوود پیامبر کشته شد. زلنسکی تاکید کرد: «ما باید عجله کنیم. ما به افزایش سرعت در توافق‌ها و تحویل تجهیزات نیاز داریم تا جلوی روسیه را بگیریم.»
اولاف شولتس، صدراعظم آلمان نیز در سخنان خود که پس از زلنسکی ایراد شد، از کشور‌هایی که می‌توانند به اوکراین تانک تحویل دهند، خواست «واقعا این کار را انجام دهند.» شولتس وعده داد که یک «کارزار فشرده» را برای ترغیب متحدان غربی جهت اقدام در این باره هدایت کند. صدراعظم آلمان افزود: چشم‌انداز جنگ در اوکراین به گونه‌ای است که این نزاع «می‌تواند برای مدت طولانی ادامه یابد.» شولتس همچنین گفت: حمله روسیه به اوکراین، در واقع اولین‌بار در تاریخ است که یک قدرت هسته‌ای «یک جنگ تجاوزکارانه امپریالیستی در خاک اروپا به راه می‌اندازد.»
امانوئل مکرون، رییس‌جمهوری فرانسه، روز جمعه در کنفرانس امنیتی مونیخ گفت: غرب «قطعا» باید کمک‌های نظامی خود به اوکراین را افزایش دهد و موضع محکم‌تری در برابر روسیه اتخاذ کند. به گفته او، اکنون زمان مناسبی برای مذاکره با کرملین نیست و باید تهاجم روسیه به اوکراین شکست بخورد. مکرون گفت: «قطعا باید پشتیبانی‌مان... از مقاومت مردم اوکراین و ارتش [این کشور]را تشدید کنیم.» به گفته رییس‌جمهوری فرانسه، حمایت از اوکراینی‌ها تنها راه بازگرداندن روسیه به میز مذاکره و ایجاد صلح پایدار است.
کاملا هریس، معاون رییس‌جمهور ایالات متحده هم در سخنرانی خود در روز شنبه در کنفرانس امنیتی مونیخ بار دیگر بر ادامه پشتیبانی از اوکراین تاکید کرد و گفت که ناتو قوی‌تر از همیشه است.
وانگ یی، مدیر دفتر کمیسیون امور خارجی کمیته مرکزی حزب کمونیست چین نیز گفت: «ما از مذاکرات در اوکراین و احترام به اصول منشور سازمان ملل متحد حمایت می‌کنیم. جنگ در اوکراین نباید ادامه پیدا کند و ما همه برای برقراری صلح تلاش می‌کنیم.»
روزنامه نیویورک‌تایمز در تحلیل مواضع کشور‌های غربی پیرامون مساله اوکراین می‌نویسد: «پیام اصلی طرف‌های غربی در این کنفرانس نمایش اتحاد است و این پیام منتقل خواهد شد، اما مساله این است که جنگ ادامه خواهد یافت و ادامه جنگ آزمایشی برای اتحاد خواهد بود. سوال اصلی این است که جنگ چگونه باید پایان یابد. آیا پس گرفتن تمامیت ارضی اوکراین به‌طور کامل امکان‌پذیر است؟ اگر نه، آیا مذاکره‌ای در کار خواهد بود؟ آیا پوتین اساسا علاقه‌ای به مذاکره دارد؟»
