چین از "ابراهیم رئیسی" رئیس جمهور ایران در جریان سفر اخیر او به پکن استقبال مودبانه‌ای به عمل آورد. با این وجود، اولویت‌های استراتژیک چین جای دیگری می‌باشد و پکن ایران را در اولویت استراتژیک خود قرار نداده است.
فرارو- یون سان مدیر برنامه چین در مرکز استیمسون و همکار ارشد برنامه شرق آسیا در آن اندیشکده است. تخصص او در سیاست خارجی چین، روابط ایالات متحده و چین و روابط چین با کشور‌های همسایه و رژیم‌های اقتدارگرا می‌باشد. او از سال ۲۰۱۱ تا اوایل ۲۰۱۴ میلادی در اندیشکده بروکینگز به عنوان عضو مدعو فعالیت می‌کرد و بر روی فرآیند‌های تصمیمگیری امنیت ملی چین و روابط چین و آفریقا تمرکز کرده بود. یون از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۱ میلادی تحلیلگر امور چین برای گروه بین‌المللی بحران بود.
به گزارش فرارو به نقل از آسیا تایمز، هنگامی که "ابراهیم رئیسی" رئیس جمهور ایران هفته گذشته سفری سه روزه به پکن داشت اکثر تیتر‌های رسانه‌ها متمرکز بر چشم انداز احیای برجام و یا میزان نفتی بود که چین ممکن است از تهران خریداری کند.
با این وجود، بررسی دقیق سفر رئیسی به پکن تصویری حساس‌تر و محدودتر از روابط چین و ایران را به نمایش می‌گذارد. در سال ۲۰۲۱ میلادی چین با سرمایه گذاری ۴۰۰ میلیارد دلاری طی ۲۵ سال برای حمایت از توسعه ایران موافقت کرد. طبق گزارش‌ها این توافق سال گذشته در جریان سفر "حسین امیرعبداللهیان" وزیر امور خارجه ایران به چین فعال شد. این تحول باعث شد تا بسیاری گمان کنند که سفر رئیسی به چین شامل جزئیات اجرایی بیش‌تر درباره توافق ۲۵ ساله خواهد بود.
با این وجود، سفر رئیسی ناظران را ناامید ساخت. علیرغم آن که فهرست بلندبالایی از موضوعات مورد توافق دو طرف از جمله در عرصه حاکمیت و حکمرانی، برجام و امور منطقه‌ای مطرح شده بود در عمل توافق اقتصادی‌ای حاصل نشد. حتی اشاره به بخش انرژی یا افزایش واردات چین از نفت و گاز ایران و تعهد ۴۰۰ میلیارد دلاری چین صورت نگرفت. تنها مورد اقتصادی قابل توجه مطرح شده در جریان سفر رئیسی به پکن توافق دو طرف بر سر همکاری در زمینه فناوری‌های کشاورزی بود.
از زمانی که رئیسی در آگوست ۲۰۲۱ میلادی رئیس جمهور ایران شد آن کشور ۵.۹۵ میلیارد دلار سرمایه مستقیم خارجی جذب کرده که نزدیک به نیمی از آن از روسیه بوده که ۲.۷ میلیارد دلار است. حضور چین محدود به پروژه‌های کوچک و متوسط به ارزش ۱۸۵ میلیون دلار است. تصویری که چین در سال ۲۰۲۱ میلادی برای ایران ترسیم کرد هنوز محقق نشده است. چین منتظر چه چیزی است؟
برای آغاز بررسی باید اشاره کنم چین از زمان آغاز جنگ در اوکراین به دلیل روابط اقتصادی خود با روسیه تحت فشار بین المللی فوق العاده‌ای قرار داشته است. سرمایه گذاری هنگفت در ایران در حال حاضر تنها باعث حساسیت بیش‌تر و بررسی دقیق‌تر از سوی امریکا می‌شود و امکان وضع دور تازه تحریم‌ها از سوی واشنگتن را فراهم می‌سازد. علت اصلی عدم سرمایه گذاری هنگفت چین در افغانستان نیز ارزیابی و محاسبه مشابهی بوده است.
نکته دوم آن که ناظران باور دارند که چین با خودداری از سرمایه گذاری بیش‌تر در ایران به دنبال بازگرداندن تعادل و توازن قوا در خاورمیانه است.
نکته سوم آن که برجام یک شمشیر دولبه برای چین است. بدون از سرگیری توافق هسته‌ای تعامل اقتصادی چین با ایران با خطر مجازات‌های مالی مواجه است. با این وجود، اگر برجام واقعا احیا شود ایران می‌تواند سرمایه گذاران "دوست" بیش‌تری را از میان کشور‌های اروپایی در اولویت قرار دهد و چین را به طور کلی دور بزند. علیرغم آن که پکن به صورت علنی خواستار از سرگیری برجام شده، اما نمی‌توان سایه عدم اطمینانی که احیای برجام بر تعامل اقتصادی چین با ایران ایجاد خواهد کرد را نادیده گرفت.
واضح است که چین ایران را رها نخواهد کرد همان طور که ایران روسیه را رها نکرده است. پکن تا زمانی که کشور‌ها برنامه مشترکی داشته باشند از جمله برای مقابله و تضعیف سلطه آمریکا تهران را به عنوان یک شریک مفید در منطقه‌ای حساس و منبعی دارای ظرفیت بالقوه برای همکاری‌های آینده خواهد دید. سفر رئیسی بازتاب دهنده این باور سیاسی است همان گونه که "شی جین پینگ" رئیس جمهور چین نیز وعده همکاری‌های بیش‌تر را داد.
با این وجود، چین در عوض افزایش همکاری با ایران به دنبال بهبود روابط خود با ایالات متحده است. در خاورمیانه توسعه روابط نزدیک‌تر چین با کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس در صدر اولویت‌های پکن قرار دارد.
چین به دلایل عملی و اقتصادی باید روابط خود را با شورای همکاری خلیج فارس و با ایران حفظ کند. به همین دلیل است که سفر "شی جین پینگ" به منطقه در سال ۲۰۱۶ میلادی توقف او در ایران وعربستان سعودی را شامل شده بود و به همین خاطر است که "وانگ یی" وزیر خارجه وقت چین در سال ۲۰۲۱ میلادی در عربستان سعودی، ایران، ترکیه، امارات متحده عربی، بحرین و عمان توقف داشت.
با توجه به اینکه شی در ماه دسامبر سفری به عربستان سعودی داشت منطقی است که پکن قصد داشت آن سفر را با دعوت از رئیسی متعادل سازد. با این وجود، نمادگرایی صورتحساب‌ها را پرداخت نمی‌کند.
بر اساس سرمایه گذاری چینی‌ها در منطقه واضح است که پکن از ایران در مقابل شورای همکاری خلیج فارس حمایت نمی‌کند. در سال ۲۰۲۱ میلادی حجم کل تجارت چین با عربستان سعودی امارات، عمان و عراق بالغ بر ۲۳۰ میلیارد دلار و تنها تجارت آن کشور با عربستان سعودی بالغ بر ۸۲.۴ میلیارد دلار بوده است. در مقایسه با آن، تجارت چین با ایران در سال ۲۰۲۱ میلادی به ارزش ۱۴.۷ میلیارد دلار بود که در سال ۲۰۲۲ میلادی به ۱۵.۸ میلیارد دلار افزایش یافت. ایران حتی در زمره ۱۰ کشور تامین کننده برتر نفت خام چین نیز قرار ندارد.
قرارداد‌هایی که چین با کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس امضا کرده جامع هستند و طیف وسیعی از صنایع از جمله صنایع فعال در حوزه‌های انرژی سبز، فناوری‌های دیجیتال، حمل و نقل و زیرساخت‌ها را پوشش می‌دهد. هم چنین، این قرارداد‌ها برنامه‌هایی اجرایی را شامل می‌شوند که اساسا متفاوت از توافق ۲۵ ساله چین با ایران می‌باشد توافقی که تعهدی است که روی کاغذ عالی به نظر می‌رسد، اما پشتوانه چندانی ندارد.
در حالی که این بدان معنا نیست که چین هرگز اقدامی نخواهد کرد، اما بدان معناست که عدم اقدام چین در حال حاضر کمکی به ایران در سخت‌ترین روز‌هایی که در آن قرار دارد نخواهد کرد.
رئیسی در دومین روز از سفر خود به چین از دانشگاه پکن بازدید به عمل آورد و در آنجا عنوان "دکترای افتخاری" به وی اعطا شد. آن مراسم رسمی بود و احساسات گرم فراوانی را به همراه داشت، اما فاقد هرگونه فایده‌ای برای پیشبرد هدف رئیسی از سفر بود هدفی که همانا تضمین سرمایه گذاری‌های چین در ایران و بازگرداندن اعتماد به اقتصاد در حال رشد ایران می‌باشد.
