در اینجا تصاویر و توضیحات جالبی را دربارۀ عجیب‌ترین چشم‌ها در قلمرو حیوانات ملاحظه خواهید کرد.
دو چشم رو به جلو برای ما انسان‌ها کارایی بالایی دارد، اما نه برای دیدن همه چیز! حیواناتی وجود دارند که شکل و جایگاه قرار گرفتن چشم‌هایشان حتما با آن تصوری که ما از «چشم» در ذهنمان داریم بسیار متفاوت است. این چشم‌های عجیب به این جانوران کمک می‌کنند که دید متفاوتی نسبت به محیط اطرافشان داشته باشند و خطرات یا غذا‌ها را به خوبی شناسایی کنند.
به گزارش فرادید؛ در اینجا با هشت نوع از این جانوران و چشم‌های عجیب و شگفت‌انگیزشان آشنا خواهیم شد.
به نظر می‌رسد که عنکبوت‌ها اعداد فرد را دوست ندارند. دو بخش بدن، هشت پا، یک تا چهار جفت اندام تارساز و همیشه یک شمار مساوی چشم. بیشتر عنکبوت‌ها مانند این عنکبوت سرگردان پر نقش و نگار، هشت چشم ساده دارند، اما برخی از آنها شش یا دو چشم دارند. روشی که عنکبوت غذایش را می‌گیرد روی روش قرار گرفتن چشم‌هایش تاثیر قوی دارد. برای مثال، عنکبوت‌های تارساز چشمان کوچکتری دارند که با هم فاصله‌ی مساوی دارند، اما چشمان شکارچیان بصری که بیشتر در مرکز قرار دارد، مانند چشمان عنکبوت‌های سرگردان معمولاً بزرگ است و براحتی می‌توان با کمک آنها به یک لقمه‌ی خوشمزه نگاه کرد!
چشمان اصلی (جفت پایینی در عکس) و چشمان فرعی (باقی چشم‌ها) از نظر ساختار و کاربرد با هم تفاوت دارند. چشمان اصلی بینایی قوی دارند، شبکیه‌ی آنها میتواند در پشت لنز‌های ثابت‌شان حرکت کرده و به عنکبوت در ردیابی طعمه کمک کند. چشمان فرعی با هم کار می‌کنند تا میدان دید وسیع‌تری را فراهم کرده و اشیاء و جنب‌و‌جوش‌های طعمه‌هایشان را شناسایی کنند.
قورباغه‌ی درختی چشم قرمز دوست دارد در روز با آویزان شدن زیر یک برگ گرمسیری چرت بزند. برای اینکه از نظر‌ها پنهان بماند، نوار‌های کناری آبی و زرد رنگارنگش را با اعضای تاشده‌اش می‌پوشاند و پا‌های نارنجی روشنش را زیر شکمش تا می‌کند. پلک‌های پایینی شفاف معروف به غشای پلکی روی چشمان او را می‌گیرد تا آن را استتار کند و آن را مرطوب نگه دارد. اگر یک پرنده یا مار گرسنه به او نزدیک شود، این غشا نور کافی را وارد چشم این دورزیست می‌کند تا او را باخبر کند. سپس وقت نمایش می‌رسد! چشم‌ها باز می‌شوند، نوار‌های روی تنش آشکار می‌شوند، پای نارنجی مستقیم به هدف می‌خورد: قورباغه نهایت تلاشش را می‌کند تا شکارچی را خیره کند.
این یک حرکت دلیرانه است، چون این قورباغه نه سمی است نه مبارز. چشمان او یک ترفند انقلابی برای ترساندن شکارچی‌هاست و امید او این است که با این حرکت، مهاجم به قدری وحشت‌زده شود که عقب برود تا قورباغه بتواند با پریدن صحنه را ترک کند.
چرا مثل انسان‌ها به سه نوع گیرنده‌ی نور اکتفا کنید وقتی می‌توانید مثل میگوی طاووسی دوجین از آنها را داشته باشید؟! این فقط یکی از خصلت‌های عجیب سیستم بینایی این سخت‌پوست است. چشمان مرکب او در حالت کمین، به طور مدام در حرکت هستند و جدا از هم می‌چرخند. این چشمان قادر به دیدن رنگ‌ها و همینطور نور‌های ماوراءبنفش و مادون قرمز هستند. این سخت‌پوستان با حرکت دادن چشمان‌شان به سمت بالا و پایین و همزمان بررسی یک چشم‌انداز از پهلو، یک تصویر از محیط پیرامون می‌سازند. عملکرد آن شبیه اسکنری است که عکس می‌گیرد، فقط با سرعت و قابلیت اعتماد بیشتر!
حشره‌های یک‌روزه‌ی نر نسبت به همتایان ماده‌شان، چشمان بزرگتری دارند که به کمک آنها می‌توانند در وسط دسته‌ی زیادی از رقبا، جفت‌شان را پیدا کنند. هر یک از چشمان مرکب این حشره متشکل از هزاران لنز است که همگی به جهت‌های نسبتاً متفاوتی اشاره می‌کنند.
چشمان این حشره میتواند حرکت و رنگ را شناسایی کند. دکتر لوک جاکوبوس، کارشناس حشرات آب شیرین از دانشگاه ایندیانا می‌گوید: «این چشم‌ها برای دیدن آسمان مهم است. همچنین به حشره کمک می‌کند برای بیرون آمدن از آب هنگام پوست‌اندازی از مرحله‌ی شفیره به مرحله‌ی بعدی، سوگیری کنند.» علاوه بر این، حشرات یک‌روزه سه چشم بسیار کوچکتر دارند: یکی در وسط و دو تا در هر طرف صورت. این حشرات معروف به اوسِلی (Ocelli) نور و تاریکی و احتمالاً روز و شب را شناسایی می‌کنند.
صدف شیک (elegant conch) در آب‌های گرمسیری کم‌عمق و پرنور هند-آرام غربی زندگی می‌کند. این جانور نرم‌تن گیاه‌خوار چشمان بزرگ و دید عالی دارد. آلیسون ایروین از موزه‌ی تاریخ طبیعی می‌گوید: «دید صدف برابر با دید زنبوران کارگر است که از چشمان‌شان برای پرواز‌های پیچیده استفاده می‌کنند.»
چشمان این موجود در کمین است و این حالت میدان دید او را تقویت می‌کند. شبکیه‌ی چشم آنها حاوی شش نوع سلول مختلف است و این مقدار بیش از مقدار یافت‌شده در شکم‌پایان است. این حیوانات به کوچک‌ترین خطرات واکنش شدید نشان میدهند.
آنها مانند لاک‌پشت و خرچنگ از شکارچیان با فرار دور می‌شوند و این کار را با انجام حرکات تشنجی انجام میدهند، اما این کار مستلزم صرف انرژی زیادی است. منطقی به نظر می‌رسد که توانایی دیدن جزئیات ظریف در آنها تکامل یافته باشد تا آنها بتوانند خطر را از دور شناسایی کنند و در واکنش به هشدار‌های اشتباه، منابع‌شان را به هدر ندهند.
سوال: چطور می‌توانید بگویید یک گیتارماهی میتواند دنیا را رنگی ببیند؟ پاسخ: با آموزش دادن این ماهی‌ها برای انتخاب بین کارت‌های رنگی در ازای دریافت یک میگوی له‌شده به عنوان پاداش. برخلاف کوسه‌ها که به ظاهر کاملاً کوررنگ به نظر می‌رسند، گیتارماهی به ظاهر قادر به دیدن رنگ است. این ماهی دورنگ‌بین است، بنابراین دنیا را کمی مانند انسانی می‌بیند که کوررنگی قرمز-سبز دارد.
بخش نقره‌ای چشم این جانور، عنبیه است که یک پلک سه‌لبه مردمک سیاهِ آن را تاحدی می‌پوشاند. این پلک میتواند جمع یا باز شود تا میزان ورود نور به چشم را تغییر دهد. تصور می‌شود شکل مبهم آن به استتار گیتارماهی کمک می‌کند. رنگ چشم این ماهی ساکن عمق آب با رنگ سنگریزه‌های کف اقیانوس به خوبی می‌آمیزد.
پنهان کردن مردمک شناسایی گیتارماهی را دشوار می‌کند، در حالی که عنبیه‌ی رنگین‌کمانی او مانند آینه عمل می‌کند و کمک می‌کند ماهی بطور مدام با محیط پیرامون همرنگ شود.
گوش‌ماهی صد‌ها چشم ریز دارد که روی لبه‌ی دو صدف او صف کشیده‌اند. هر چشم حاوی مردمک و لنز است، نه یکی بلکه دو شبکیه و یک آینه کروی مقعر از جنس گریستال‌های گوانین. این ترتیب با سیستم‌های دیداری تلسکوپ‌های پیشرفته مقایسه شده است. بینایی گوش‌ماهی خیلی بد است. این نرم‌تن دوکفه‌ای متحرک دریایی قادر به تشخیص اشیاء نیست، اما دست‌کم میتواند تفاوت میان نور و تاریکی را حس کند. بنابراین، اگر یک اختاپوس درنده در حال نزدیک شدن به او باشد، میتواند صدف‌هایش را با صدای تق‌تق باز کند و درست مثل یک جفت دندان مصنوعی آن را بهم بزند و به شکل خنده‌داری فرار کند.
برخی گوش‌ماهی‌ها قادر به شناسایی اندازه و سرعت ذراتی هستند که از کنار آنها در آب عبور می‌کنند. گوش‌ماهی‌ها پالیده‌خوار هستند، بنابراین این خصلت آنها را قادر می‌سازد با تماشای آب به دنبال فرصت‌های تغذیه باشند و سپس در لحظه‌ی درست دهانشان را باز کنند.
در قلمروی حیوانات، اعجاب‌آمیزترین چشم‌ها متعلق به این حیوان است. چشمان این حیوان در دو برجک مخروطی در هر دو سوی سرش قرار دارند. پلک بالایی و پایینی بهم متصل هستند و فقط یک سوراخ کوچک برای ورود نور دارند. زیر پلک‌ها، چشم‌ها قادر به چرخیدن و تمرکز به صورت جداگانه هستند و به این خزنده دید ۳۶۰ درجه و توانایی نگاه کردن به اشیاء مختلف در دو سوی متفاوت سرش را میدهند.
وقتی یک حشره‌ی آبدار شناسایی می‌شود، این خزنده میتواند دید تک‌چشمی‌اش را به دید دوچشمی تغییر دهد و سرش را بچرخاند تا هر دو چشم بتوانند روی غذا تمرکز کنند. این حرکتی است که درک عمیق را تقویت می‌کند و ظرف کمتر از یک-صدم ثانیه، یک زبان چسبنده بیرون آمده و طعمه را قاپ زده و می‌بلعد. دید این حیوان در قیاس با خزندگان دیگر نسبتاً تیز است. آفتاب‌پرست میتواند از فاصله‌ی ۱۰ متری حشرات کوچک را شناسایی کند.
