آخرین ماه تابستان سال خورشیدی گذشته آبستن حوادثی بود که جریان جنگ در اوکراین را به شکل قابل توجهی دستخوش تحول کرد. حملات روسیه به زیرساخت‌های پایتخت اوکراین، در اولین روز‌های این ماه باعث تعطیلی جشن‌های سالگرد استقلال این کشور از حاکمیت شوروی به دلیل نگرانی از سلسله حملات جدید شد. با این حال، سقوط غیر منتظره شهر ایزیوم، پایگاه اصلی نیرو‌های روسی و دژ مستحکم آنها در شمال غرب اوکراین بدترین شکست روسیه از زمان عقب نشینی از کی‌یف در ماه مارس در این ماه اتفاق افتاد.
آخرین ماه تابستان سال خورشیدی گذشته آبستن حوادثی بود که جریان جنگ در اوکراین را به شکل قابل توجهی دستخوش تحول کرد.
به گزارش اکوایران، سالی که گذشت، جهان روزگار پر آشوبی را از سرگذراند. از شدت گرفتن جنگ در اوکراین تا تنش بی‌سابقه در روابط دو قدرت بزرگ اقتصادی دنیا که طنین لرزه بر پایه‌های جهان تک قطبی را تداعی کرد. سیاست خارجی جمهوری اسلامی نیز که در این سال چالش‌های کم‌سابقه‌ای را از سر گذراند و تنش‌های فزاینده‌ای را با غرب تجربه کرد، در پایان سال با مدیریت بخشی از بحران‌ها توانست ورق روند‌های خطرناکی را برگرداند. اکوایران در سلسله یادداشتی مروری داشته بر حوادث ماهانه سال خورشیدی که از پشت سر گذشته شد.
آخرین ماه تابستان سال خورشیدی گذشته آبستن حوادثی بود که جریان جنگ در اوکراین را به شکل قابل توجهی دستخوش تحول کرد. حملات روسیه به زیرساخت‌های پایتخت اوکراین، در اولین روز‌های این ماه باعث تعطیلی جشن‌های سالگرد استقلال این کشور از حاکمیت شوروی به دلیل نگرانی از سلسله حملات جدید شد. با این حال، سقوط غیر منتظره شهر ایزیوم، پایگاه اصلی نیرو‌های روسی و دژ مستحکم آنها در شمال غرب اوکراین بدترین شکست روسیه از زمان عقب نشینی از کی‌یف در ماه مارس در این ماه اتفاق افتاد.
این شهر به عنوان یک پایگاه لجستیکی برای ادامه پیش‌روی‌های روسیه اهمیت زیادی داشت و آزادسازی آن یک پیروزی بزرگی برای اوکراینی‌ها تلقی می‌شد، چراکه از طریق آن توانستند غربی‌ها را تشویق کنند که به حمایت تسلیحاتی خود از اوکراین ادامه دهند. با این پیروزی، اوکراینی‌ها پیشروی خود را به سمت خرسون ادامه دادند تا مقدمات پیروزی بزرگ تری را فراهم کنند، آن هم در شرایطی که پنجره ضدحمله تابستانی رو به بسته شدن بود.
بدین ترتیب، با برگشتن ورق جنگ در اوکراین، مسکو دست به حملات کور و انتقام‌جویانه‌ای زد و زیرساخت‌های حیاتی شهر‌های اوکراین را به شکلی بی امان مورد هدف موشکی و پهپادی قرار داد، به گونه‌ای که دسترسی بخش‌های گسترده‌ای از این کشور به شبکه برق قطع شد.
در اقدامی دیگر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه با اعلام «بسیج عمومی محدود» ۳۰۰ هزار نیروی ذخیره را برای جنگ در اوکراین فراخواند و گفت اگر غرب به «باج‌خواهی هسته‌ای» خود را در این مناقشه ادامه دهد، با قدرت تمام زرادخانه عظیم خود پاسخ خواهد داد. این اولین بسیج نظامی روسیه از زمان جنگ جهانی دوم بود و نشان از تشدید جنگی در هفتمین ماه خود داشت. این مسئله واکنشی به شکست‌های نیرو‌های روسی در جبهه شمال شرق اوکراین و گرفتاری نیرو‌های روس در جنوب تلقی شد. با عملی شدن این اقدام در ماه‌های بعد، تحلیل‌گران اذعان کردند که پوتین با استفاده از تاکتیک «گوشت دم توپ» نیروهایش، تلاش داشته تا هزینه جنگ برای اوکراینی‌ها را بالاتر ببرد.
با این همه بسیج عمومی به نوعی شکست‌های نظامی بزرگ روسیه را تائید می‌کرد. این تصمیم پوتین با واکنش قابل توجهی در روسیه مواجه شد. از سویی، بخش قابل ملاحظه‌ای از مردانی که مشمول این بسیج می‌شدند اقدام به خروج از کشور کردند به گونه‌ای که در بسیاری از ترمینال‌های مرز زمینی روسیه ترافیک شدید به وجود آمده و بلیط‌های هوایی خروج از کشور نیز به سرعت نایاب شد. هم‌چنین، در پی صدور فرمان بسیج محدود نیرو‌های ذخیره برای تقویت جنگ‌جویان روسی توسط پوتین، اعتراضات کم سابقه‌ای در سراسر روسیه کشور برانگیخته شد که منجر به دستگیری حدود ۱۲۰۰ نفر شد. در همین ایام میخائیل گورباچف هشتمین و آخرین رئیس‌جمهور اتحاد جماهیر شوروی و کسی که جنگ سرد را بدون خونریزی پایان داد، بعد از یک دوره طولانی بیماری سخت، در سن ۹۱ سالگی درگذشت.
در این ماه، رئیس جمهور چین، شی جین پینگ، پس از حدود هزار روز از آخرین سفر خارجی، برای حضور در نشست سران سازمان همکاری شانگ‌های که در سمرقند ازبکستان و دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، بالاخره از کشور خارج شد. این دیدار که اولین ملاقات این دو از زمان آغاز جنگ اوکراین بود، از نگاه مسکو به عنوان نشانه پشتیبانی چین از جنگ به عنوان وسیله‌ای برای مقابله با آمریکا تلقی شد.
در آخرین روز‌های تابستان، با گذران هفته‌هایی پرهیاهو و نفس‌گیر، سرانجام حزب محافظه‌کار بریتانیا، لیز تراس، وزیر خارجه سابق را برای کسب مقام نخست‌وزیری انتخاب کرد. تراس که در پی رقابتی فشرده توانسته بود بر ریشی سوناک غلبه کند، وعده داد که برای مقابله با بحران هزینه زندگی بریتانیا به سرعت عمل کند و ظرف یک هفته طرحی برای مقابله با افزایش قبوض انرژی و تامین منابع سوخت در آینده ارائه خواهد کرد. علی رغم آن‌که تراس اعلام کرد کابینه قدرتمندی را منصوب خواهد کرد با این همه تحلیل‌گران باور داشتند که عدم اعتماد بخش قابل توجه حزب محافظه کار به او و سیاست‌های اقتصادی پیشنهادی‌ش به زودی گریبان‌گیر او خواهد شد.
به فاصله کوتاهی پس از به قدرت رسیدن تراس، درگذشت ملکه الیزابت سیاست جزیره را متاثر از خود ساخت. او که در سن ۹۶ سالگی در اقامتگاه اسکاتلندی خود چشم بر جهان فرو بست، مسن‌ترین و با سابقه‌ترین رئیس دولت جهان بود که تلاش داشت نهاد باستانی سلطنت را با خواسته‌های دوران مدرن تطبیق دهد.
در آن سوی اقیانوس‌ها، در آمریکای لاتین هم در این ماه، چپ‌گرایان شیلیایی، با نه‌ی بزرگ مردم مواجه شدند؛ جایی که تغییرات پیشنهادی قانون اساسی از سوی آنها توانست تنها موافقت کم‌تر ۳۸ درصد رای‌دهندگان را جلب کند.
بحث‌های مربوط به قانون اساسی نزدیک به سه سال در این کشور دنبال می‌شد تغییرات پیشنهادی سقط جنین را قانونی می‌کرد، مراقبت‌های بهداشتی همگانی را الزامی می‌کرد، بر برابری جنسیتی در دولت تاکید داشت، به گروه‌های بومی خودمختاری بیش‌تر می‌داد، قدرت بیش‌تری به اتحادیه‌های کارگری می‌داد، مقررات مربوط به استخراج معدن را تقویت می‌کرد و حقوقی به طبیعت و حیوانات اعطا می‌کرد.. نتایج انتخابات دست رد قاطعانه و پایانی ناگهانی برای یک روند طولانی و گاه دردناک بود که نوید یک انقلاب سیاسی را برای این کشور ۱۹ میلیون نفری آمریکای جنوبی داده بود، اما در عوض شیلی را به شدت در مورد آینده‌اش دچار اختلاف کرد.
در عراق، جایی که کشور از بن‌بست سیاسی و آشوب‌های سیاسی اخیرش به شدت رنج می‌برد، حامیان مقتدی صدر، برای جلوگیری از روند قانونی شدن نخست‌وزیر محمد شیاع السودانی در برابر شورای عالی قضایی در منطقه سبز بغداد دست به تحصن زده و خواستار تعلیق این روند شدند، هر چند فایق زیدان، رئیس شورای عالی قضایی، به طور قاطع این مسئله را رد کرد. بدین ترتیب با بالا گرفتن تنش‌ها، عراق در آستانه یک جنگ داخلی تمام عیار قرار گرفت.
به فاصله کوتاهی رسانه‌ها تصاویری را منتشر کردند که هوادارن صدر به کاخ ریاست جمهوری عراق هجوم آوردند و دولت مرکزی را تا آستانه سقوط پیش بردند. با اعلام حکومت نظامی در بغداد به نظر می‌رسید بحران در آستانه رسیدن به نقطه اوج است، اما در اتفاقی غیرمنتظره، مقتدی صدر، با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که به «طور قطعی» از سیاست کناره‌گیری می‌کند و تمام موسسات وابسته به خود را تعطیل می‌کند - تصمیمی که به نظر می‌رسید به بی‌ثباتی سیاسی موجود در این کشور بحران‌زده دامن بزند. پس از آن هم صدر با انتقاد شدید از هواداران خود به آنان دستور داد که ظرف یک ساعت از منطقه سبز بغداد عقب نشینی و به تحصن خود پایان دهند. وی گفت صرف نظر از اینکه چه کسی را فتنه را آغاز کرد، با سر فروافتاده از ملت عراق که تنها آسیب‌دیده این حوادث است عذر می‌خواهد و قاتل و مقتول را درآتش می‌داند و در این باره فرقی ندارد چه کسی خونریزی را آغاز کرده است.
با این همه بحران سیاسی عراق به مرز‌های این کشور محدود نماند و به تعویق دور ششم مذاکرات ایران و عربستان منجر شد که قرار بود پیشتر در بغداد برگزار شود.
در روز‌های آخر تابستان، درگیری شدید مرزی میان میان آذربایجان و ارمنستان به وقوع پیوست که مرگبارترین درگیری از زمان جنگ سال ۲۰۲۰ میانآن‌ها محسوب می‌شد و طی آن نزدیک به ۵۰ سرباز از هر دوطرف در مرز بین این دو کشور کشته شدند. اگر چه بلافاصله رسانه‌ها از توافق ایروان و باکو برای برقراری آتش‌بس خبر دادند، با این حال این حادثه دلالت بر آتش زیر خاکستر بودن شدت اختلافات میان طرفین داشت، به گونه‌ای که امکان بروز جنگ در هر لحظه را میان آنها ممکن می‌کند.
هم چنین در این ماه دولت آلبانی اعلام کرد روابط دیپلماتیک خود با تهران را قطع کرده است. ادی راما، نخست‌وزیر این کشور ادعا کرد این تصمیم در پی حمله سایبری در ماه جولای علیه کشورش بوده و کشورش برای خروج دیپلمات‌ها و کارکنان سفارت ایران در این کشور مهلتی ۲۴ ساعته تعیین کرده است. آلبانی در سال ۱۳۹۷ نیز سفیر ایران در این کشور را با اتهام «به خطر انداختن امنیت کشور» اخراج کرده بود و از آن زمان سفارت ایران در آلبانی در سطح کاردار اداره می‌شد. در پی تخلیه سفارت ایران در تیرانا هم تصاویری منتشر شد که دلالت بر ورود پلیس ضدتروریسم آلبانی به ساختمان سفارتخانه داشت. در همین رابطه، کارین ژان پی‌یر، سخنگوی کاخ سفید هم در پاسخ به اینکه آیا پس از حملات [ادعایی]سایبری به آلبانی، احتمال استفاده از ماده پنج پیمان ناتو علیه ایران وجود دارد، گفت که این مسئله نیاز به «فرایند‌های متعدد» دارد. او گفت: «تصمیم‌گیری کشور‌های عضو ناتو در مورد استناد به این ماده و اقدام جمعی اعضای ناتو علیه ایران، با هر یک از کشور‌های عضو خواهد بود». او تاکید کرد: «هر یک از اعضای ناتو باید بصورت مستقل در مورد چگونگی پاسخ به حملات سایبری تصمیم بگیرند».
در شهریور ماه، علی‌رغم ادامه چانه زنی‌ها بر سر متن پیشنهادی اروپا برای احیای برجام، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا، که پیش از این پاسخ ایران به پیشنهاد مذکور را «معقولانه» توصیف کرده بود، با ابراز خوش‌بینی نسبت به روند مذاکرات اظهار داشت: «ما به لحظه حساسی رسیده‌ایم. من خوشبین هستم، این آخرین میلی‌متر‌ها [برای رسیدن به توافق]است». با این حال او متذکر شد طرفین قبلاً در مورد «بخش بسیار مهم» برای بازگشت به برجام توافق کرده‌اند، اما مسائل باقی‌مانده می‌تواند توافق نهایی را از بین ببرد. او هم‌چنین هشدار داد به رغم آن‌که قصد ندارد ضرب‌الاجلی تعیین کند، اما برای احیای برجام تنها چند روز برای احیای برجام فرصت وجود دارد و پس از تابستان مذاکره سخت می‌شود.
در همین شرایط، در حالی که در این زمان بیش از هر وقت دیگری دستیابی به توافق هسته‌ای امکان پذیر به نظر می‌آمد، جمهوری اسلامی اولین مورد از سه آبشار سانتریفیوژ‌های پیشرفته IR-۶ که اخیراً در تاسیسات زیرزمینی غنی‌سازی در نطنز نصب شده‌اند، راه‌اندازی شد. تا این زمان، IR-۶ پیشرفته‌ترین مدل سانتریفیوژ بودکه ایران آن را به کار برده و بسیار کارآمدتر از نسل اول IR-۱ است. در همین شرایط، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی اعلام کرد، در صورت بسته نشدن پرونده پادمانی، حتی در صورت توافق، «روز بازاجرا» -مرحله نهایی روند پیشنهادی اروپا برای بازگشت به برجام- وجود نخواهد داشت.
بدین ترتیب، به نظر می‌رسید خوش‌بینی‌های اولیه نسبت به موفقیت متن بورل در حال رنگ باختن بود. بورل در چرخشی قابل توجه اظهار کرد: «آخرین تعامل‌ها نشانی از همگرایی ندارد و برعکس، به اختلافات دامن می‌زند؛ این رویکرد سبب نزدیک شدن مواضع به یکدیگر نمی‌شود. این بسیار نگران کننده است: اگر مواضع به هم نزدیک نشود کل روند به خطر می‌افتد.» یک رسانه اسرائیلی، هم برای اولین بار ادعا کرد آمریکا به تل‌آویو اعلام کرده که توافق هسته‌ای با ایران به زودی انجام نمی‌شود و فعلا از روی میز کاخ سفید کنار رفته است.
این اتفاقات در آستانه برگزاری نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به وقوع پیوست و این شائبه را به وجود آورد که قطعنامه جدیدی علیه تهران صادر شود. بر اساس گزارش جدید آژانس به شورا حکام، در این زمان ذخایر اورانیوم غنی شده ایران تا ۶۰ درصد، از آخرین گزارش فصلی که در ۳۰ می‌منتشر شد، از ۱۲.۵ کیلوگرم به ۵۵.۶ کیلوگرم رسیده بود. رافائل گروسی هم در روز افتتاحیه نشست شورای حکام اظهار داشت که پیشرفتی در پرونده پادمانی ایران حاصل نشد. با این حال دولت‌های غربی، برای بسته نشدن باب دیپلماسی با ایران، نسبت به صدور قطعنامه علیه ایران خودداری نموده و به انتشار بیانیه‌لی انتقادی اکتفا کردند. با این حال بلینکن پاسخ ایران به پیشنهاد اروپا را «گام به عقب» توصیف کرد و بورل هم اذعان کرد دیگر پیشنهادی برای خروج از بن بست برجام ندارد.
