گلوکوم یا آب سیاه چشم چیست؟

فرارو- گلوکوم یا بیماری آب سیاه یک بیماری چشمی است که طی آن فشار مایع داخل چشم افزایش می‌یابد و در صورتی که بیماری درمان نشود، این احتمال وجود دارد که بیمار بینایی خود را از دست بدهد و حتی نابینا شود. 

به گزارش فرارو، آب سیاه یک مشکل نسبتا شایع به‌خصوص در میان افراد بزرگ‌سال است و در صورت درمان می‌تواند موجب آسیب به عصب بینایی شود. در این مطلب به شرح علائم، عوامل ایجاد کننده و درمان آب سیاه؛ همچنین انواع آن و روش‌های جراحی این بیماری پرداخته‌ایم. 

گلوکوم به صورت خلاصه

• آب سیاه دزد بی‌صدای بینایی نامیده می‌شود. 
• انواع مهم آب سیاه زاویه بسته و زاویه باز نام دارند. 
• سن و مشکلات تیروئید خطر ابتلا به آب سیاه را افزایش می‌دهند. 
• علائم و نشانه‌ها می‌توانند همراه با درد شدید چشم باشد. 
• درمان‌ها شامل جراحی و داروست.

گلوکوم یا آب سیاه چیست؟

به طور خلاصه گلوکوم یا آب سیاه سبب تجمع فشار داخل چشم می‌شود که موجب آسیب به عصب بینایی خواهد شد. فضای کوچکی در جلوی چشم به نام اتاقک قدامی وجود دارد. مایعی روشن داخل و بیرون اتاق قدامی جریان دارد. این مایع چشم را تغذیه کرده است و بافت‌های اطراف را شستشو می‌دهد. در صورتی که یک فرد آب سیاه داشته باشد، این مایع آهسته به سمت خارج از چشم حرکت می‌کند. این امر منجر به تجمع مایع شده است و فشار داخل چشم را افزایش می‌دهد. در صورتی که این فشار پایین نیاید و کنترل نشود، عصب بینایی و بخش‌هایی از چشم ممکن است آسیب ببینند که به کاهش بینایی منجر می‌شود. این بیماری معمولا روی هر دو چشم تاثیر می‌گذارد؛ اگرچه ممکن است یکی از چشم‌ها در مقایسه با دیگری بیشتر آسیب دیده باشد. 

درمان گلوکوم یا آب سیاه

درمان‌ها شامل بهبود جریان مایع از چشم، کاهش تولید آن یا هر دو می‌شود. 

قطره‌های مخصوص

در بسیاری از موارد درمان اولیه برای آب سیاه شامل قطره چشم می‌شود. انجام این کار برای دستیابی به نتیجه مطلوب حیاتی و ضروری است و از عوارض جانبی نامطلوب جلوگیری می‌کند، به عبارت دیگر باید دستورالعمل‌های پزشک را با دقت دنبال کنید. 

نمونه‌هایی از قطره چشم عبارت‌اند از:

• شبه پروستاگلاندین
• مهار کننده‌های کربن انهیدراز
• ترکیبات کولینرژیک
• مسدوده کننده‌های بتا

عوارض جانبی قطره‌ها شامل سوزش، خارش، قرمزی، رشد مژه، تغییر رنگ چشم و گاه جداسازی شبکیه و مشکل تنفس است. در صورتی که قطره‌های چشم به اندازه کافی موثر نباشند، احتمالا مهار کننده کربنیک آنیداز خوراکی برای کاهش علائم و درمان تجویز شود. در صورتی که داروی خوراکی در کنار غذا مصرف شود، حتما عوارض جانبی کم‌تری را به همراه خواهد داشت. عوارض جانبی اولیه می‌تواند شامل سوزن سوزن شدن انگشتان دست و پا و ادرار مکرر باشد و این علائم معمولا بعد از چند روز از بین خواهند رفت. در مواردی نیز احتمال بروز بثورات، سنگ کلیه، معده درد، کاهش وزن، ناتوانی جنسی، خستگی و احساس مزه عجیب به هنگام نوشیدن نوشابه‌های گاز دار به وجود می‌آید.

عوامل گلوکوم

کارشناسان از علل دقیق بروز آب سیاه مطمئن نیستند؛ اما موارد به دو دسته تقسیم می‌شوند: 

• آب سیاه اولیه: به این معنی که عامل آن ناشناخته است. 
• آب سیاه ثانویه: یک بیماری موجب بروز آن می‌شود، از قبیل: تومور، دیابت، آب مروارید پیشرفته یا التهاب. 

چندین عامل خطر برای آب سیاه وجود دارد که عبارت‌اند از:

• کهنسالی یا افزایش سن
• پس زمینه قومیتی موثر است. مردمان آسیای شرقی، آفریقایی‌ها و آن‌هایی که از نژاد اسپانیایی هستند، به احتمال بالاتری دچار بیماری گلوکوم در مقایسه با مردم قفقاز می‌شوند. 
• برخی از بیماری‌ها و عوارض سلامتی همچون دیابت یا کم کاری تیروئید
• جراحت‌های چشمی یا بیماری‌های چشم
• جراحی چشم
• میوپیا (نزدیک بینی) 

کورتیکواستروئیدها

بیمارانی که به مدت طولانی در حال مصرف کورتیکواستروئیدها هستند، خطر افزایش بروز تعدادی از بیماری‌ها ازجمله آب سیاه را افزایش می‌دهند. این خطر حتی با قطره‌های چشم حاوی کورتیکواستروئیدها بالاتر می‌رود.

انواع گلوکوم یا آب سیاه

دو نوع اصلی وجود دارد: گلوکوم زاویه باز و گلوکوم زاویه بسته

گلوکوم زاویه بسته (گلوکوم زاویه بسته حاد)

این گلوکوم می‌تواند به صورت ناگهانی باشد، بیمار معمولا درد و کاهش بینایی سریع را تجربه می‌کند. خوشبختانه علائم درد و ناراحتی باعث می‌شوند که بیمار فورا به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشد و به پزشک متخصص مراجعه کند؛ درنتیجه درمان سریع که معمولا از آسیب دائمی جلوگیری می‌کند، انجام می‌شود. 

گلوکوم زاویه باز اولیه (گلوکوم مزمن)

این نوع به کندی پیشرفت می‌کند. بیمار ممکن است متوجه علائم و نشانه‌ها نشود، به طوری که حتی کاهش بینایی جزئی را متوجه نشود. در این نوع از آب سیاه بسیاری از افراد تا زمانی که آسیب دائمی رخ ندهد، به دنبال اقدامات پزشکی نمی‌روند. 

گلوکوم کم تنش

یک نوع نادر از آب سیاه است که متخصصان به طور کامل آن را متوجه نمی‌شوند. حتی در صورتی که فشار چشم طبیعی باشد، آسیب به عصب بینایی به وجود می‌آید. این ممکن است به علت کاهش خونرسانی برای عصب بینایی باشد. 

گلوکوم رنگدانه

این یک نوع آب سیاه زاویه باز است و معمولا در اوایل یا اواسط بزرگ‌سالی رخ می‌دهد. سلول‌های رنگدانه که از عنبیه نشآت می‌گیرند، درون چشم پراکنده هستند. در صورتی که این سلول‌ها در کانال‌هایی که مایع از چشم خارج می‌شود، رسوب کنند می‌توانند جریان طبیعی مایعات چشم را دچار اختلال کنند که سبب افزایش فشار چشم می‌شود. 

علائم گلوکوم چیست؟

علائم و نشانه‌های گلوکوم زاویه باز اولیه و گلوکوم زاویه بسته حاد کاملا متفاوت هستند: 

علائم گلوکوم زاویه باز اولیه

• دید محیطی به تدریج ازبین می‌رود. تقریبا همیشه روی هر دو چشم تاثیر می‌گذارد.

• در مراحل پیشرفته، بیمار دارای دید تونلی است. 

علائم گلوکوم زاویه بسته
• درد چشم، معمولا شدید
• تاری دید
• درد چشم اغلب همراه با تهوع و گاهی استفراغ
• چراغ‌ها به نظر می‌رسد که هاله‌ای در اطراف خود دارند
• چشمان قرمز
• مشکلات ناگهانی و غیر منتظر بینایی به ویژه هنگامی که نورکم است

جراحی برای گلوکوم

اگر داروها موثر واقع نشوند یا بیمار نتواند آن‌ها را تحمل کند، مداخله جراحی ممکن است گزینه بعدی باشد. هدف از جراحی معمولا کاهش فشار داخل چشم است. نمونه‌هایی از جراحی عبارت‌اند از: 

• ترابکولوپلاستی: از پرتو لیزر برای باز کردن کانال‌های تخلیه مسدود شده استفاده می‌شود که سبب آسان‌تر شدن خروج مایع داخل چشم می‌شود. 

• جراحی فیتلر (ویسکو کانالوستومی): این جراحی در صورتی که روش‌های دیگر  مانند جراحی لیزر موثر نباشد، صورت می‌گیرد. کانال‌های داخل چشم برای بهبود خروج مایع چشم باز می‌شوند. 

• ایمپلنت زهکشی (ایمپلنت شانت آبی): این گزینه گاه برای کودکان یا کسانی که با گلوکوم ثانویه دارند، استفاده می‌شود. یک لوله سیلیکون کوچک به چشم وارد می‌شود تا به تخلیه بهتر مایع چشم کمک کند.

گلوکوم زاویه بسته حاد

گلوکوم زاویه بسته حاد به صورت اورژانسی درمان می‌شود. داروهای کاهش دهنده فشار به‌سرعت تزریق می‌شوند. یک روش استفاده از لیزر معمولا انجام می‌شود که یک سوراخ ریز در عنبیه به وجود می‌آورد و اجازه می‌دهد مایعات به درون شبکه ترابکولار (سیستم تخلیه چشم) منتقل شوند. این روش ایریدوتومی نامیده می‌شود. اگر تنها یک چشم آسیب دیده باشد، پزشک ممکن است هر دو را درمان کند؛ زیرا این نوع از آب سیاه معمولا بر چشم دیگر هم تاثیر می‌گذارد. 

پیشگیری

هیچ روش شناخته شده‌ای برای پیشگیری از آب سیاه وجود ندارد؛ اما توجه به آن در ابتدای ابتلا به این بیماری می‌تواند به معنای درمان به طور موثر آن باشد و از بین رفتن بینایی به حداقل برسد. از آنجا که در بسیاری از اوقات هیچ علائم و نشانه‌ای از بیماری وجود ندارد، معاینه چشم به صورت منظم لازم است، به‌خصوص برای افرادی که در معرض خطر بیشتری است؛ بنابراین افراد سال‌خورده و افراد مبتلا به دیابت باید سالانه ۲ بار بعد از سن سی و پنج سالگی به پزشک مراجعه کنند. از پزشک خود بپرسید که چگونه باید معاینه شوید.