بررسی آمارهای بودجه خانوار نشان میدهد که سطح هزینه و درآمد خانوار در سال۱۴۰۱ نسبت به قله سال۱۳۹۶ در سطح پایین‌تری قرار دارد. این آمار پس از تعدیل درآمد و هزینه با رقم تورم به‌دست آمده است. اقتصاددانان معتقدند که هزینه‌کرد خانوارها، نشان‌دهنده وضعیت رفاهی آنها است؛ به‌نحوی که اگر هزینه‌ها (مخارج) کاهش یابد، رفاه خانوار نیز افت می‌کند و بررسی هزینه در مقایسه با درآمد برای ارزیابی رفاه ارجحیت دارد.
مرکز آمار ایران اخیرا چکیده نتایج طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی سال 1401 را منتشر کرده است. در این گزارش هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی که نشان‌دهنده میزان رفاه آنهاست در کنار میزان استفاده آنها از کالاهای مختلف همچون لوازم خانگی و... ذکر شده است.
بررسی داده‌های هزینه و درآمد خانوار در سال‌های اخیر نشان میدهد سطح رفاه خانوارها به صورت کلی هنوز به سال‌های اوج آن در دهه اخیر، یعنی سال‌های پس از برجام، نرسیده است و با افت شدید درآمد و هزینه‌ها در دوره کرونا و تحریم، سال‌های 1400 و 1401 سال‌های ترمیم این وضعیت بوده است.
درآمدها و هزینه‌ها در 1401
طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی همه‌ساله با هدف برآورد متوسط هزینه‌ها و درآمد یک خانوار شهری و یک خانوار روستایی در سطح کشور و استان‌ها انجام می‌شود. این طرح از سال ۱۳۴۲ در مناطق روستایی و از سال ۱۳۴۷ در مناطق شهری به اجرا درآمده است. از سال ۱۳۵۳ علاوه بر هزینه‌های خانوار، اطلاعات درآمد نیز گردآوری شد. اهمیت این طرح در امکان بررسی روند مصرف کالاها و خدمات، مطالعه روابط متقابل ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی خانوارها، ارزیابی آثار سیاست‌های اقتصادی در زمینه تامین عدالت اجتماعی و بررسی توزیع درآمد، بررسی خانوارهای زیر خط فقر و سرانجام نقش مهم آن در تامین اطلاعات مورد‌نیاز حساب‌های ملی و منطقه‌ای به‌خصوص در بررسی‌ها و برنامه‌ریزی‌های اقتصادی و اجتماعی کشور است.
جشنواره تابستانه دوو
طبق آمارهای منتشره در این طرح متوسط هزینه سالانه هر خانوار شهری در سال 1401 حدود 137میلیون تومان بوده است که 3/ 48درصد در قیاس با سال قبل از آن افزایش داشته است. متوسط هزینه سالانه خانوارهای روستایی نیز در سال 1401 حدود 79میلیون تومان بوده است که در قیاس با سال قبل افزایش 9/ 51درصدی داشته است. بررسی داده‌ها نشان میدهد سهم هزینه‌های خوراکی و دخانی از هزینه‌های خانوار شهری 5/ 27درصد و از هزینه‌های خانوار روستایی 7/ 41درصد بوده است. سهم هزینه‌های غیرخوراکی نیز به ترتیب از هزینه‌های خانوارهای شهری 5/ 72درصد و از هزینه‌های خانوارهای روستایی 3/ 58درصد بوده است. متوسط درآمد اظهار‌شده سالانه یک خانوار شهری حدود 167میلیون تومان بوده است که نسبت به سال قبل، 5/ 48درصد افزایش داشته است.
بر این اساس در سال ١٤٠١ رشد متوسط درآمد سالانه خانوارهای شهری بیشتر از رشد متوسط هزینه کل سالانه است. آمارهای تعدیل‌شده با تورم نیز اطلاعات مهمی را در رابطه با تغییرات وضعیت رفاهی خانوارهای ایران نشان می‌دهند. آمار متوسط هزینه خانوارهای شهری و خانوارهای روستایی تعدیل‌شده با شاخص قیمت مصرف‌کننده با سال پایه 1400 نشان میدهد هزینه خانوارهای شهری در قیاس با سال 1396 حدود 14درصد کاهش داشته و هزینه خانوارهای روستایی نیز حدود 9درصد کاهش داشته است. به این ترتیب سطح رفاهی خانوارهای شهری و روستایی در ایران، پس از گذشت پنج سال هنوز به سال 1396 نرسیده است.
ترکیب هزینه‌های خانوار
بررسی ترکیب هزینه‌های خانوار نشان میدهد گوشت با بیش از 20درصد بالاترین سهم را در هزینه‌های خوراکی در خانوارهای شهری و روستایی دارد. میوه‌ها و سبزیجات نیز به ترتیب بالاترین سهم را در ترکیب هزینه‌های خوراکی دارند. در میان هزینه‌های غیرخوراکی نیز مسکن، سوخت و روشنایی با 5/ 52درصد بالاترین سهم را در هزینه‌های خانوار شهری داشته است. پس از مسکن بالاترین هزینه در میان ترکیب هزینه‌های غیرخوراکی خانوارهای شهری، به ترتیب متعلق به بهداشت و درمان با 5/ 12درصد و حمل‌و‌نقل و ارتباطات با 6/ 11درصد بوده است. در میان هزینه‌های خانوارهای روستایی نیز مسکن، سوخت و روشنایی بالاترین سهم را با 8/ 32درصد داشته است. حمل‌و‌نقل و ارتباطات، و بهداشت و درمان نیز به ترتیب با 8/ 17 و 16درصد سهم‌های بعدی را در میان هزینه‌های غیرخوراکی خانوارهای روستایی دارند. منابع تامین درآمد خانوارهای شهری نشان می دهد 8/ 32درصد درآمد از مشاغل مزد‌و‌حقوق‌بگیر، ١٦درصد از مشاغل آزاد کشاورزی و غیرکشاورزی و 51/ 2درصد از محل درآمدهای غیرشغلی خانوار تامین شده است.
تغییرات استفاده خانوار از وسایل زندگی
بررسی متوسط هزینه کل سالانه خانوارهای شهری نشان میدهد استان تهران با حدود 196میلیون تومان بیشترین و استان کرمان با حدود 79میلیون تومان کمترین هزینه را در سال ١٤٠١ داشته‌اند. همچنین استان تهران با 230میلیون تومان بیشترین و استان خراسان شمالی با حدود 102میلیون تومان، کمترین متوسط درآمد سالانه خانوارهای شهری را در سال ١٤٠١ به خود اختصاص داده‌اند. بررسی متوسط هزینه کل سالانه خانوارهای روستایی نشان میدهد استان مازندران با 130میلیون تومان بیشترین و استان سیستانوبلوچستان با 42میلیون تومان کمترین هزینه را در سال ١٤٠١ داشته‌اند.
همچنین استان مازندران با حدود 168میلیون تومان بیشترین و استان سیستانوبلوچستان با 44میلیون تومان، کمترین متوسط درآمد سالانه یک خانوار روستایی را در سال ١٤٠١ به خود اختصاص داده‌اند. مقایسه درصد خانوارهای روستایی استفاده‌کننده از لوازم عمده زندگی در سال ١٤٠١ نسبت به سال ١٤٠٠ نشان می دهد خانوارهای استفاده‌کننده از اجاق گاز از 5/ 98 به ٨/ ٩٧، تلویزیون رنگی از 1/ 95 به ٦/ ٩٣، جاروبرقی از 9/ 68 به ٤/ ٦٩، ماشین لباسشویی از 8/ 59 به ٥/ ٦٠، یخچال فریزر از 2/ 55 به ٨/ ٥٤، اتومبیل شخصی از 9/ 35 به ١/ ٣٧، مایکروویو و فرهای هالوژن‌دار از ٢/ ١ به ٣/ ٢درصد و ماشین ظرفشویی از 5/ 0 به ٤/ ٠درصد تغییر یافته است.
در سال ١٤٠١ عمده‌ترین نوع سوخت مصرفی ٤/ ٧٩درصد از خانوارهای روستایی برای گرما، گاز طبیعی (شبکه عمومی) و ٥/ ٩درصد نفت سفید بوده است. مقایسه درصد خانوارهای شهری استفاده‌کننده از لوازم عمده زندگی در سال ١٤٠١ نسبت به سال ١٤٠٠، نشان میدهد خانوارهای استفاده‌کننده از اجاق گاز از ٨/ ٩٨ به ٥/ ٩٨، تلویزیون رنگی از 6/ 97 به ٠/ ٩٧، جاروبرقی از ١/ ٩٢ به ٦/ ٩١، ماشین لباسشویی از ١/ ٨٨ به ٠/ ٨٨، یخچال فریزر از ٨/ ٧٠ به ٧/ ٦٧، اتومبیل شخصی از ٩/ ٥٣ به ٧/ ٥٣، مایکروویو و فرهای هالوژن‌دار از ٩/ ١١ به ٩/ ١٢ و ماشین ظرفشویی از ٣/ ٨ به ٠/ ٨درصد تغییر یافته است. نگاهی به این داده‌ها نشان میدهد استفاده از لوازم خانگی به طور کلی در خانوارهای شهری کاهش یافته است، اما در خانوارهای روستایی به صورت محدودی افزایش یافته است. همچنین ضریب جینی با کاهش 0061/ 0واحدی به 3877/ 0 رسیده است؛ اگرچه این کاهش در ضریب جینی لزوما اتفاقی مثبت نیست زیرا رفاه خانوارها به صورت کلی افزایش چندانی در دهه اخیر نداشته است و تنها همگی با هم دچار افت رفاه شده‌اند.
