در روزگاری نه چندان دور آب چشمه‌علی از محله علایین می‌گذشت و سبزه‌زار‌های محله را جانی دوباره می‌داد. بیشتر زمین‌های کشاورزی این محله از همین چشمه سیراب می‌شد و کشاورزی رونق داشت. رستم صنوبری می‌گوید: «وقتی تفکیک اراضی شد آب چشمه‌علی را هم از ما گرفتند و کشاورزی ما از رونق افتاد. ساختمان‌ها یکی پس از دیگری بنا شد و آلودگی‌های زندگی شهری مهمان همیشگی محله شد.»
ری شهری است تاریخی و از این‌رو بسیاری از محله‌ها و روستاهایش هم دارای قدمتی دیرینه‌اند. وجود آثار باستانی متنوع در گوشه گوشه این منطقه خود دلیل این مدعاست.
به گزارش همشهری آنلاین، اگر اهل ری هستید، حتماً تا کنون گذرتان به کمربندی جنوب منطقه افتاده و شاید دیدن دیوار‌های خشتی و گلی نسبتاً بزرگی که در حاشیه این کمربندی قرار دارد، کنجکاویتان را برانگیخته باشد. این دیوار‌های خشت و گلی بخشی از یک اثر باستانی به نام قلعه گبری است که در محله علایین واقع شده است. وجود همین آثار باستانی سبب شده تا باستان‌شناسان بر این بارو باشند که سابقه سکونت در این محدوده به بیش از ۲ هزار و ۸۰۰ سال قبل برمی‌گردد. محله علایین در سال‌های نه چندان دور روستایی بود که با توسعه شهری جزو محدوده شهری قرار گرفت. اکنون این محله با ۲۵ هزار نفر جمعیت بخشی از ناحیه ۵ شهرداری منطقه است که در ضلع جنوب شرقی منطقه و حرم عبدالعظیم حسنی (ع) واقع شده است. این محله از شمال به میدان معلم، ازجنوب به جاده ورامین، از غرب به کمربندی شهید آوینی و از جنوب به خیابان سیدالشهدا (ع) منتهی می‌شود.
محرم سلیمانپور یکی از معتمدان و قدیمی‌های محله علایین است که بیشتر سال‌های عمرش را در این محله گذرانده است. او می‌گوید: «خاطرات زیادی از گذشته این محله سینه به سینه بین اهالی نقل شده و به ما رسیده است. پیران و ریش سفیدان محله نقل می‌کنند که زمین‌های محله علایین بخشی از املاک ۲ برادر زرتشتی به نام‌های «علایین» و «علیمان» بود که مالک ۵ دانگ از زمین‌های کشاورزی این محدوده بودند. برادر دیگر آنها به نام «کنی» هم مالک یک دانگ از زمین‌های این محله بوده است.»
سال ۱۳۴۲ که طرح تقسیم اراضی اجرا شد، علایین و علیمان که عمده مالک‌های زمین‌های کشاورزی بودند، سهم خود را وقف آستان مقدس حضرت عبدالعظیم (ع) کردند و اکنون ۵ دانگ از زمین‌های این محله موقوفه آستان حضرت عبدالعظیم (ع) است. در دهه پنجاه هم به دلیل نبود نظارت درست، ساخت‌وساز‌های شبانه و بی‌حساب و کتاب سبب شد تا این محله بدون رعایت اصول و قواعد شهرسازی توسعه پیدا کند. اکنون بعد از گذشت کمتر از ۴ دهه، بخش‌های وسیعی از محله ما جزو بافت‌های فرسوده محسوب می‌شود.
محرم سلیمانپور از معتمدان و قدیمی‌های محله علایین
سلیمانپور می‌گوید: «از گذشته‌های نه چندان دور بیشتر زمین‌های محله کشاورزی بوده است. هنوز هم در گوشه و کنار محله زمین‌هایی هست که کشاورزان در آنها سبزی و دیگر محصولات کشاورزی را می‌کارند هرچند که کشاورزی و سبزیکاری دیگر رونق گذشته را ندارد.»
امروزه بیشتر سبزیکاری‌ها در ضلع جنوبی خیابان سیدالشهدا (ع) به سمت کانال عباس‌آباد و از سمت محله، ولی آباد تا خط قوچ‌حصار دیده می‌شود. در گذشته یکی از ویژگی این محله، اقتصاد مبتنی برکشاورزی بوده است. امروزه بیشتر زمین‌های کشاورزی تغییرکاربری داده‌اند و به مجتمع‌های مسکونی تبدیل شده‌اند و همین مسئله سبب افزایش تراکم جمعیتی در محله علایین شده است.
همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره شد باستان‌شناسان باور دارند محدوده‌ای که امروزه با نام محله علایین می‌شناسیم بیش از ۲ هزار و ۸۰۰ سال قدمت دارد و وجود بنا‌های تاریخی و کشف آثار باستانی مربوط به هزاره‌های قبل از میلاد را دلیل مدعای خود می‌دانند. این محله ۳ بنای تاریخی دارد که معروف‌ترین آنها قلعه گبری است. قلعه گبری یا قلعه گبرها درجنوب شرقی شهرری در شهرک علایین واقع شده است. این قلعه مساحتی درحدود ۳۰ هزار مترمربع دارد که در دوره ساسانیان ساخته شده است. این بنا اقامتگاه موبدان زرتشتیان (گبرها) بوده است.
از این قلعه تنها یک چهاردیواری با دیوار‌های مرتفع از ۱۰تا ۱۳ متر همراه با ۴ برج دیده‌بانی باقی مانده است. برج و بارو‌های این قلعه درطی قرن‌ها به دلیل فرسایش تخریب شده و امروزه تنها دیوار‌های طولانی و مرتفع از خشت و گل برجای مانده است. پیش از انقلاب اسلامی از این قلعه به‌عنوان کارخانه باروت‌سازی استفاده می‌شد و بعداز از فوت صاحب آن، این قلعه در اختیار آستان مقدس حضرت عبدالعظیم (ع) قرار گرفته است. غیر از این بنا، ۲ قلعه دیگر در این محله به نام‌های «کاسنی» در ضلع جنوبی خیابان سیدالشهدا (ع) و پشت سوله بحران و دیگری در روستایی به نام قلعه علیمان (علیمون) واقع شده است.
تغییر الگوی زندگی و نفوذ تکنولوژی درلایه‌های زندگی سنتی در محله علایین شاید بیش از سایر محله‌ها ملموس باشد. به هر حال اهالی این محله تا چند سال قبل یک زندگی ساده روستایی را تجربه می‌کردند و حالا ناگهان الگو‌های سنتی خود را به فراموشی سپرده و دستاورد‌های فناوری امروز را آرام‌آرام جایگزین آن می‌کنند.
رستم صنوبری، بابای پیر محله است و برخلاف تصور خیلی از ما او و هم دوره‌ای‌هایش دوران کودکی و جوانی خوشی را تجربه کرده‌اند. صنوبری می‌گوید: «درگذشته فضا‌های ورزشی در محله خیلی کم بود و بازی‌های رایانه‌ای که این روز‌ها دست هرکودکی دیده می‌شود، وجود نداشت. تنها سرگرمی ما بازی‌های دسته‌جمعی بود که با هم انجام می‌دادیم. این بازی‌ها به قدری جذاب بود که حتی پای بزرگ‌تر‌ها راهم به بازی می‌کشاند. بیشتر وقت خانواده‌ها کنار هم می‌گذشت و همسایه‌ها از حال هم خبر داشتند. حالا محله ما مراکز فرهنگی و ورزشی بیشتری دارد، اما مردم‌گویی فرصتی برای بازی و شادی ندارند. همه زندگی بچه‌ها و جوانان شده بازی‌های رایانه‌ای و موبایل‌هایی که همه جا با خود دارند، حتی در مهمانی‌ها.»
در روزگاری نه چندان دور آب چشمه‌علی از محله علایین می‌گذشت و سبزه‌زار‌های محله را جانی دوباره می‌داد. بیشتر زمین‌های کشاورزی این محله از همین چشمه سیراب می‌شد و کشاورزی رونق داشت. رستم صنوبری می‌گوید: «وقتی تفکیک اراضی شد آب چشمه‌علی را هم از ما گرفتند و کشاورزی ما از رونق افتاد. ساختمان‌ها یکی پس از دیگری بنا شد و آلودگی‌های زندگی شهری مهمان همیشگی محله شد.»
صنوبری می‌گوید: «در گذشته از خیابان صدری در مقابل سازمان آب تا محله استخر و روستای ده خیر جزو محله علایین محسوب می‌شد، اما با ساخت کمربندی شهید آوینی بین محله‌ها و خیابان‌ها فاصله افتاد و ارتباط‌های فرهنگی و اجتماعی بین اهالی قطع شد. قدیم‌ها به دلیل یک پارچه بودن محله‌ها با هم تبادل اقتصادی بین مردم خیلی پررنگ بود، اما جدایی باعث شد این تبادل‌ها هم ازبین برود.»
سکینه صادقی، یکی از بانوان محله علایین است. او از گذشته‌های دور محله چیز زیادی نمی‌داند. بانو صادقی مانند بسیاری از مادران محله‌مان نسبت به موضوع امکانات آموزشی محله حساس است و می‌گوید: «در این محله تنها یک مدرسه وجود داشت که خانواده‌ها می‌توانستند کودکانشان را در آنجا ثبت‌نام کنند. در هر کلاس تعداد زیادی دانش‌آموز می‌نشستند و از فضای کلاس استفاده می‌کردند. اما همین کمبود‌ها و محدودیت‌ها باعث می‌شد که دانش‌آموزان قدر شرایط‌شان را بدانند و با جدیت درس بخوانند. اما حالا در محله ما ۳ مدرسه ساخته شده و شرایط تحصیل بچه‌ها نسبت به گذشته بسیار تغییر کرده است، اما دانش‌آموزان قدر این امکانات را نمی‌دانند و آن‌طور که باید دل به درس نمی‌دهند.»
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
منتشر شده در همشهری محله منطقه ۲۰ در تاریخ ۱۳۹۴/۰۱/۱۷
