وقتی هنوز خبری از دوربین عکاسی نبود، نقاشان سهم بسزایی در ثبت تصاویر تهران قدیم داشتند. آنها روی بوم نقاشی معماری، نحوه پوشش مردم، کسب و کار‌های رایج و حتی آداب و رسوم ساکنان تهران قدیم را ثبت کردند. در ادامه به آثار محمودخان ملک‌الشعرا، یکی از معروف‌ترین نقاشان دوره قاجار پرداختیم.
نقاشی‌های ارزشمند «محمود خان ملک‌الشعرا» شاعر و نقاش دوره ناصری منبعی ارزشمند برای بررسی وضعیت کاخ‌ها و بنا‌های برجسته تهران در عهد قجر به شمار می‌رود.
به گزارش همشهری آنلاین ،محمود خان ملک‌الشعرا معروف به محمود صبا، نقاشی‌های آب‌رنگ و رنگ‌روغن بسیاری از بنا‌های تاریخی و خیابان‌های تهران از جمله کاخ گلستان، خیابان باب همایون و سردر الماسیه به عنوان یکی از نخستین خیابان‌های تهران که سنگفرش و آسفالت شد، عمارت شمس العماره و... کشیده است.
محمودخان ملک‌الشعرا علاوه بر نقاشی، در شعر هم دستی بر آتش داشت، اما حتی در آثار منظوم او هم علاقه به طبیعت و تصویرسازی دیده می‌شود. بیشتر شهرت او در نقاشی، بازنمایی عمارت‌ها، کاخ‌های سلطنتی و فضا‌های بیرونی بود. به همین دلیل بیشتر آثار او را نقاشی بنا‌های تاریخی، معابر و اماکن دوره قاجار تشکیل می‌دهند.
از دیدگاه هنری نیز آثار محمود صبا به دلیل اینکه، آثار تاریخی زمانه خود به ویژه منظره‌های شهری را ثبت کرده است، ارزش هنری و ارزش تاریخی فراوان دارند. ۲۷ اثر ارزشمند از این هنرمند قاجاری اکنون در کاخ گلستان نگهداری می‌شود و در معرض دید عموم قرار دارد.
محمود صبا در یکی از این نقاشی‌ها، عمارت عشرت‌آباد تهران که به برادر دوقلوی شمس‌العماره شهرت دارد را همراه با ۳۰ خانه کوچک اطراف حوض که هر کدام خانه یکی از همسران ناصرالدین‌شاه بود را ثبت کرده است. او در تابلویی دیگر، نمایی متفاوت از کاخ گلستان را در سال ۱۲۴۴ شمسی روی بوم آورده است. در این نقاشی، منظره‌ای که ارتفاعات پربرف شمال تهران از پشت بام کاخ گلستان دیده می‌شود.
