شفافیت، کلید اصلی جلوگیری از فساد در شهرداری‌هاست، اما اجرای آن به آن سادگی که در شعار‌های تبلیغاتی می‌گویند، نیست. با گذشت ۵ سال از مطرح شدن شعار‌های شفافیت در شهرداری‌ها، به نظر نمی‌آید که شفافیت آن‌طور که قرار بود، در شهرداری‌های کلانشهر‌های کشور محقق شده باشد.
اطلاعات برخط شهرداري‌ها اين مساله را تصديق مي‌كند. در اين گزارش، عملكرد شفافيت 8 كلانشهر تهران، شيراز، اصفهان، قم، مشهد، كرج، اهواز و تبريز را مي‌خوانيد.
به گزارش اعتماد، در شهرداری تهران، سایت شفافیت زیرمجموعه پرتال شهر تهران، برای انتشار اطلاعات مربوط به شفافیت ایجاد شده است. این نخستین سامانه شفافیت در شهرداری‌های ایران بود که آبان ۱۳۹۷ افتتاح شد. سامانه‌ای که بنیانگذار آن بهاره آروین، عضو شورای شهر پنجم تهران بود و تا زمانی که ا و در شورای شهر بود، به‌روز می‌شد .
در بخش شهرسازی، اکثر اطلاعات این سامانه قدیمی است. اطلاعات مهمی، چون پروانه‌های تغییر کاربری، از انتهای ۱۳۹۹ دیگر در سامانه موجود نیست. در مورد تعارض منافع نیز بخش‌های مشخص‌شده در سامانه خالی است.
بخش مهمی از اطلاعات سامانه شفافیت که تا انتهای سال ۱۳۹۹ منتشر می‌شد، میزان هزینه‌کرد شهرداری تهران در رسانه‌ها و فضای مجازی است که اطلاعات پیمانکاران و میزان هزینه‌کرد آنها از سال ۱۴۰۰ به‌روز نشده است. از سوی دیگر در بررسی قرارداد‌های سازمان بهشت زهرا مشخص است که شهرداری به‌طور متناوب قرارداد‌های چند ده میلیاردی با شرکت پیام‌رسا برای فعالیت در رسانه‌ها و فضای مجازی منعقد کرده است، اما گزارشی از نحوه هزینه‌کرد مبالغ دریافتی توسط شرکت پیام‌رسا یا پیمانکارانی که این شرکت با آن در دو سال و اندی اخیر قرارداد بسته است، وجود ندارد.
در زمینه منابع انسانی اسامی کارکنان شهرداری تهران و شرکت‌های وابسته در سامانه شفافیت وجود دارد، اما اطلاعات منابع انسانی یکی از شرکت‌های قدیمی زیرمجموعه شهرداری تهران در این سامانه یافت نشد که نشان از کامل نبودن اطلاعات منتشر شده است. این شرکت، پیام‌رساست که علیرضا زاکانی، در ۱۶ آبان ۱۴۰۰ مهدی کاظمی قمی را به مدیریت آن منصوب کرد و خبر آن در رسانه‌ها منتشر شد، اما نه اطلاعات این شرکت در سامانه شفافیت وجود دارد و نه نام مدیرعامل آن در فهرست کارکنان شهرداری تهران. همچنین خبری از میزان دریافتی کارکنان و مدیران شهرداری در سامانه شفافیت نیست و ظاهرا در دوره قبل نیز چنین اطلاعاتی در این سامانه گزارش نشده است.
در بخش بودجه نیز جزییات بودجه مصوب و درآمد‌ها وجود دارد، اما جزییات هزینه‌ها بعد از سال ۱۴۰۰ ظاهرا به سبب مشکل فنی قابل رویت نیست و شهروندان نمی‌توانند جزییات هزینه‌کرد‌های شهرداری را به تفصیل ببینند.
تفریغ بودجه شهرداری تهران نیز تا سال ۱۳۹۹ به شکل درآمد - هزینه در سایت شفافیت وجود دارد، اما برای سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ تنها شاهد انتشار درآمد‌ها هستیم و خبری از هزینه‌ها نیست.
اطلاعات مساعدت به اشخاص حقوقی در سایت شفافیت شهرداری تهران نیز کامل نیست و فقط ۶ مورد مساعدت را شامل می‌شود.
برخی اطلاعات نیز در این سامانه به نظر به روز می‌رسد، اما با توجه به موارد نقص موردی اطلاعات، امکان تایید کامل بودن این اطلاعات به‌طور مستقل وجود ندارد و تنها می‌توان به آنچه در سامانه موجود است، اکتفا کرد. اطلاعات پروژه‌های سرمایه‌گذاری در مناطق تهران از این جمله است.
در جمع‌بندی در مورد شفافیت در شهرداری تهران باید گفت نبود نظارت بر عملکرد این سامانه، موجب نقص‌های موردی در آن شده به ویژه در مورد ارتباط با رسانه‌ها و عملکرد تبلیغاتی شهرداری، جزییاتی که قبلا منتشر شده است، اکنون منتشر نمی‌شود و نمره نهایی شهرداری تهران با اغماض ۶.۵ از ۱۰ است.
سامانه شفافیت عملکرد شهرداری شیراز در زیر پرتال شفاف سایت شهرداری شیراز قرار دارد و اطلاعات تفصیلی شهرداری شیراز را منتشر می‌کند.
در این سامانه آگهی‌های مناقصه و مزایده شهرداری به شکل مناسبی منعکس شده، اما در بقیه موارد اطلاعات به شکل جسته و گریخته به روز شده است.
در زمینه اسناد قرارداد‌ها سامانه شفافیت شهرداری شیراز ناقص است. به عنوان مثال اطلاعات قرارداد‌های اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل این شهرداری از انتهای ۱۳۹۹ به این سو به روز نشده است و مشخص نیست این اداره کل چگونه و با چه پیمانکارانی کار می‌کند.
اطلاعات قبل از این تاریخ نیز تنها شامل سه مورد می‌شود که دو مورد چاپ و نصب بنر و مورد دیگر نگهداری یک دستگاه آسانسور است. در مورد بقیه ادارات نیز وضع مشابهی حاکم است و نشان از عدم اهتمام ادارات شهرداری شیراز بر انتشار اطلاعات قرارداد‌ها دارد که احتمالا به سبب فقدان نظارت لازم از سوی شورای این شهر است.
در زمینه بودجه، گزارش تفریغ بودجه شهرداری شیراز برای سال‌های اخیر روی سایت شفافیت آن موجود نیست، اما جدول بودجه موجود است که به سبب تصویب آن توسط شورای شهر، شهرداری فقط زحمت بازنشر آن را به خود داده است.
سایت شفافیت شهرداری شیراز بخشی برای حقوق و دستمزد مدیران دارد، اما حتی با جست‌وجوی مدیران فعلی این شهرداری، حقوق آنها نمایش داده نمی‌شود. به عنوان مثال جست‌وجو برای حقوق و مزایای رضا جاویدی، مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل شهرداری شیراز نتیجه‌ای در بر نداشت.
در مورد سفر‌های خارجی نیز اطلاعات سفر‌ها از سال ۱۳۹۸ به بعد به روز نشده و البته بعید است از آن مدت تاکنون هیچ فردی در شهرداری شیراز به خارج سفر کاری نکرده باشد.
اطلاعات سرمایه‌گذاری‌های شهرداری شیراز نیز به روز نیست و آخرین قرارداد‌های منتشر شده به سال ۱۳۹۸ بازمی‌گردد.
نمره کل شهرداری شیراز در زمینه شفافیت ۳.۵ است که با توجه به وسعت عملکرد و فعالیت‌های این شهرداری، نمره بسیار پایینی است، اما در ادامه شهرداری‌های دیگری نیز هستند که نمره‌شان از این هم کمتر شده است.
سامانه شفافیت شهرداری اصفهان بنا بر اطلاعات ارایه‌شده از تاریخ ۲۹ دی ماه ۱۴۰۰ که طرح شفافیت و ارتقای سلامت اداری توسط شورای اسلامی این شهر تصویب شده، گردآوری، بارگذاری و به صورت ماهانه به روز می‌شود و در همان زیر پرتال شفاف مانند شهرداری‌های دیگر در دسترس است.
اطلاعات سفر‌های خارجی در این سامانه تا سال ۱۴۰۲ بارگذاری شده و آخرین سفر مربوط به فرزانه کلاهدوزان، از اعضای شورای شهر به مقصد هندوستان بوده است. در گزارش این سفر در سامانه شفافیت شهرداری اصفهان آمده است که این عضو شورا با پوشش اسلامی حاضر شده و تبیین جایگاه زن در جمهوری اسلامی جزو اهداف این سفر بوده است و همچنین او توانسته در هیات‌مدیره شبکه حفظ میراث ناملموس به عنوان عضو اصلی قرار گیرد.
انتشار جزییات سفر‌های خارجی و گزارش اهداف آن از جمله نقاط مثبت شهرداری اصفهان به شمار می‌رود.
اطلاعات بودجه شهرداری اصفهان به تفصیل در این سامانه قرار دارد و تفریغ بودجه نیز تا سال ۱۴۰۰ در آن به روز شده و از موارد جالب توجه، انتشار حقوق و مزایای مصوب شهردار و درصد تحقق آن است که در دیگر شهرداری‌ها مشاهده نشد. اطلاعات تفریغ بودجه ۱۴۰۱ این شهرداری البته روی سامانه موجود نیست.
درباره اطلاعات پیمانکاران شهرداری اصفهان، در سامانه شفافیت این شهرداری، اطلاعات سال ۱۴۰۱ موجود است. از سوی دیگر اطلاعات پیمانکاران حوزه رسانه و طرف قرارداد با اداره کل ارتباطات این شهرداری، یافت نشد.
از جمله موارد شایسته تحسین در سامانه شفافیت شهرداری اصفهان، وجود اطلاعات کمک به مراکز غیر دولتی و حتی مساجد است که این اطلاعات در سامانه شفافیت این شهرداری، به روز است. بدین‌ترتیب می‌توان فعالیت مراکز غیر دولتی مرتبط با شهرداری را به راحتی ردیابی کرد، امری که در بیشتر شهرداری‌ها قابل پیگیری نیست.
نمره کلی شهرداری اصفهان به‌رغم عدم انتشار ریز قرارداد‌های منعقده، ۷ است که البته عدم انتشار قرارداد‌ها یا انتشار آنها به شکلی که به راحتی در دسترس مراجعه‌کننده باشد، نکته منفی مهمی است.
سامانه شفافیت شهرداری قم در پوشه شفاف سایت این شهرداری است و اطلاعات آن در دسترس مخاطبان قرار دارد.
گزارش اطلاعات بودجه این شهرداری به شکل ناقص در سایت موجود است. گزارش تفریغ بودجه ۱۴۰۰ به شکل صفحات اسکن‌شده قرار دارد که جست‌وجو در آنها به سختی ممکن است. خبری از تفریغ بودجه ۱۴۰۱ نیست و فایل بودجه ۱۴۰۲ این شهرداری نیز به سبب خطای فنی در دسترس قرار ندارد.
اطلاعات قرارداد‌ها و هزینه‌کرد‌های شهرداری قم در این سایت وجود ندارد. همچنین اطلاعات مناقصه‌ها و مزایده‌ها هم به صفحه انگلیسی فاقد اطلاعات ختم می‌شود.
اطلاعات سفر‌های خارجی مدیران شهرداری، پیمانکاران و تامین‌کنندگان نیز در سامانه شفافیت شهرداری قم منتشر نشده است. همچنین هیچ اطلاعاتی از فعالیت‌های اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل شهرداری قم و همکاری آن با رسانه‌ها و هزینه‌کرد آن در فضای مجازی وجود ندارد.
خبری از اطلاعات حقوق و دستمزد مدیران شهرداری قم نیز در سایت شفافیت آن نیست. اگر چه با جست‌وجو در رسانه‌ها مباحثی در سال‌های گذشته درباره حقوق سقاییان‌نژاد، شهردار قم مطرح بوده، اما رقمی منتشر نشده است. اطلاعاتی از سرمایه گذاری‌های شهری قم در سال‌های گذشته در قالب آمارنامه و گزارش عملکرد موجود است، اما داده اصلی این سرمایه‌گذاری‌ها و ذی‌نفعان آن مشخص نیست و از این رو نمره شهرداری قم در زمینه شفافیت، ۲ از ۱۰ است.
بود و نبود سامانه شفافیت شهرداری قم برای مخاطبان فرقی ندارد، زیرا در کل اطلاعاتی از عملکرد این شهرداری به‌طور تفصیلی در این سایت موجود نیست.
شهرداری مشهد یکی از کامل‌ترین سامانه‌های شفافیت را در بین شهرداری‌های کشور داراست. این سامانه جز اطلاعات تعامل با رسانه‌ها که قبلا روی آن قرار داشت و اطلاعات حقوق و دستمزد، در بقیه موارد نمره کامل را دریافت کرده است. اطلاعات تعامل با رسانه‌ها نیز به‌طور موردی در این سامانه یافت می‌شود. به عنوان مثال سازمان عمران شهرداری مشهد با فردی به نام نوید زنده روحیان قراردادی به مبلغ ۱۴۴ میلیون تومان برای تولید اخبار و گزارش به مدت ۱۱۸ روز از پروژه‌ها و کارگاه‌های این سازمان بسته و اطلاعات این قرارداد در سامانه شفافیت این شهرداری موجود است.
نمره شهرداری مشهد به این ترتیب در زمینه شفافیت ۸.۵ است که یکی از بالاترین نمره‌ها در این گزارش به شمار می‌رود.
سامانه شفافیت شهرداری کرج مانند بقیه شهرداری‌ها در زیر پرتال شفاف این شهرداری در دسترس است.
اطلاعات این سامانه در برخی زمینه‌ها مانند قرارداد‌های شهرداری به روز است و در برخی زمینه‌ها مانند مناقصه‌ها و مزایده‌ها از سال ۱۳۹۸ به روز نشده است.
در موردی نادر، اطلاعات آگهی‌های داده‌شده به رسانه‌ها در سال ۱۴۰۰ در صفحه اصلی این سامانه قرار دارد، اما اطلاعات سال ۱۴۰۱ و بعد از آن موجود نیست و به همین دلیل نمره این بخش به شهرداری کرج تعلق نمی‌گیرد.
اطلاعات سفر‌های خارجی و حقوق و دستمزد مدیران شهرداری کرج نیز در این سامانه قرار ندارد.
به نظر می‌رسد شهرداری کرج به‌رغم عزم جدی برای انتشار اطلاعات، در جمع‌بندی و نظم دادن به آنها دچار مشکل است و به همین دلیل نمره ۳.۵ را در این زمینه دریافت می‌کند.
شهرداری اهواز در این بررسی کوتاه، مورد جالبی است. اگرچه در صفحه سامانه شفافیت این شهرداری، شهردار اهواز با شعار هیچ‌چیز پنهانی از مردم نداریم، بر انتشار اطلاعات شهرداری، تاکید کرده است، اما در عمل چیزی برای نشان دادن به مردم در این سامانه وجود ندارد.
نه خبری از ماموریت‌های خارجی این شهرداری است نه جزییات قرارداد‌ها و پیمانکاران مشخص شده است.
اطلاعات حقوق و دستمزد و فعالیت و همکاری این شهرداری با رسانه‌ها نیز در این سامانه منتشر نشده است. شاید این اطلاعات در بخش دیگری از سایت شهرداری یا شورای شهر اهواز منتشر شده باشد، اما در سامانه شفافیت شهرداری اهواز چیزی مشخص نیست.
اطلاعات قرارداد‌ها البته تا سال ۱۴۰۰ در این سامانه یافت می‌شود، اما از این سال به بعد تقریبا ردپایی از قرارداد‌های شهرداری اهواز وجود ندارد.
به نظر می‌رسید شهرداری قم پایین‌ترین رتبه را در زمینه شفافیت داشته باشد، اما شهرداری اهواز با دریافت ۱.۵ از ۱۰ نمره، نشان داد که حتی از پس ایجاد یک صفحه نمایشی با نمودار‌ها و آمار‌ها هم بر نیامده است.
در شهرداری تبریز، به گفته سامانه شفافیت آن، هیچ‌چیز پنهان نیست، اما این بدان معنا نیست که همه‌چیز آشکار است! این سامانه با طراحی ناقص و غیرکاربردی، حتی توان ارایه اطلاعاتی که در خود نهفته است را نیز ندارد.
خبری از هزینه‌کرد‌ها و ریز قرارداد‌ها نیست و جزییات تعامل با رسانه‌ها نیز منتشر نشده است.
سفر‌های خارجی مدیران شهری شهرداری تبریز در حالی منتشر شده که سفر‌های داخلی و ماموریت‌های داخلی در بخشی از این سامانه قابل رویت است، اما مشخص نیست این موارد مربوط به چه سالی است.
شهرداری تبریز اگر می‌خواهد به شعار نوشته شده در سردر سایت شفافیت خود عمل کند، نیازمند جمع‌بندی اطلاعات و انتشار آنها به انضمام شفافیت بیشتر است و فعلا نمره آن در شفافیت، ۳ از ۱۰ است.
گفتمان شفافیت در شهرداری‌ها که از سال ۱۳۹۷ در شهرداری تهران آغاز شد، اگر چه با تاخیر به دیگر شهرداری‌ها نیز رسید، اما با تغییر شورا‌های شهر در سال ۱۴۰۰ جز چند مورد به فراموشی سپرده شده است.
عدم پیگیری شفافیت توسط اعضای شورای شهر و فعالان جامعه مدنی به ویژه رسانه‌ها سبب شده است تا شفافیت در شهرداری‌ها به شکلی نمایشی در بیاید و سامانه‌های شفافیت در بیشتر موارد، از روی رفع تکلیف و با اطلاعات به درد نخور و غیر مفید به روز شود.
ذکر این نکته نیز ضروری است که تمرکز بر ارتباط شهرداری‌ها با رسانه از آن جهت حایز اهمیت است که شهرداری‌ها همواره به دنبال هزینه کردن در رسانه و فضای مجازی برای نمایش و تبلیغ فعالیت‌های خود هستند و عدم شفافیت در این زمینه، سبب شکل‌گیری روابطی پنهان از مردم بین رسانه و شهرداری می‌شود که در اکثر موارد به نفع شهروندان نیست.
