فرارو- منصور اولی؛ بانه دیگر تنها محل فروش لوازم خانگی قاچاق نیست. بازارچه‌های مرزی حالا به‌شکل رسمی تشکیل می‌شوند و کولبران غیرقانونی قدیم می‌توانند با استفاده از کارت بازرگانی علاوه بر لوازم خانگی به عرضه کفش و لباس، انواع شوینده بهداشتی و خیلی چیز‌های دیگر بپردازند.
به گزارش فرارو؛ مسافران زیادی در طول سال از شرق و شمال و جنوب و غرب راهی این شهر مرزی در استان کردستان می‌شوند. با این توجیه که هم فال است و هم تماشا. آن‌ها مسافرت می‌کنند تا از طبیعت زیبای کردستان لذت می‌برند و هم لوازم و اجناس موردنیازشان را با قیمت پایین‌تر از فروشگاه‌های شهر خود پیدا می‌کنند. شاید این مقدمه دم‌دستی‌ترین ورودی برای یک گزارش اقتصادی از شهر بانه و پاساژ‌های تو در توی آن باشد، اما زیر پوست این شهر کوچک و در بازارچه‌های مرزی، به خصوص آنچه بازار لوازم خانگی بانه نامیده می‌شود، راز‌های بی‌شماری وجود دارد. اگر فکر می‌کنید کل ماجرا در مورد کالا‌هایی است که روی دوش کولبران از مرز عبور می‌کند و به راحتی آب خوردن از خانه ایرانی‌ها سر در می‌آورند، اشتباه می‌کنید.
کولبر واژه‌ای است که معنا و مفهومش به مرور تغییر کرده؛ کولبر انواع کالا را از آنسوی مرز بر دوش خود حمل می‌کند و به بانه می‌رساند، اما مکانیزم کار کولبران چگونه است. کاک علی کولبر است؛ می‌گوید: «عموم کولبران این کار را به‌عنوان شغل پذیرفته‌ایم. امرارمعاش ما وابسته به آن است و اگر روزی کولبری جمع شود، ما می‌مانیم و جیب‌های خالی.»
کولبران در دسته‌های ۱۰۰ یا ۵۰ نفری و در برخی موارد کمتر، از مرز‌های بانه و عمدتاً مرز هنگه ژال یا خط مرزی نزدیک سیرانبند بانه راه می‌افتند. خط مرزی را می‌شکنند و در خاک عراق، وسایل بسته‌بندی‌شده را بر دوش می‌گذارند تا به این‌سوی مرز برسانند. راه ناهموار و در زمستان‌ها بسیار خطرناک‌تر است.
کولبران گاهی با ممانعت مرزبانی روبرو می‌شوند؛ اما در مورد کالاهای مجاز، چون لوازم‌خانگی و پارچه و لاستیک قانون نه تنها انعطاف دارد بلکه تسهیلاتی برای کولبران در نظر گرفته است. ماموران قانون با واردات چیز‌های غیرقانونی مثل مشروبات الکلی برخورد می‌کنند.
دستمزد کولبری برای هر مرتبه حمل بار، بین ۵۰۰ هزار تومان تا دو میلیون است. رقم به حجم و نوع باری که کولبر باید بر دوش بکشد بستگی دارد.
کولبر گاهی روزی دوبار به دل راه می‌زند و روانه آنطرف مرز می‌شود؛ اما عموماً روزی یکبار این کار را انجام می‌دهند. فاصله‌ای که باید طی کنند حدود ۵۰۰ متر، در برخی موارد ۷۰۰ متر و گاهی به یک کیلومتر می‌رسد. راه ناهموار است و خطرات جانی متعددی در کمین کولبران نشسته.
کولبران در دسته‌های خود یک سر تیم دارند. کل تیم معمولا بار یک تاجر را حمل می‌کنند. تنها اگر دسته بزرگ باشد سفارش بار دو تاجر را همزمان می‌پذیرند. بعد از تحویل بار در این سوی مرز، دستمزد کولبران نقدا پرداخت می‌شود و آن‌ها می‌توانند با ماشین به شهر برگردند.
دستمزد کولبری برای هر مرتبه حمل بار، بین ۵۰۰ هزار تومان تا دو میلیون استبانه و بازارچه‌های مرزی کالاهای خود را اغلب از اقلیم کردستان عراق یا نهایتا خود عراق تأمین می‌کنند، اما نه همه‌شان؛ مغازه‌داران بانه و کولبرانی که با آن‌ها همکلام شدم، می‌گویند بعضی تاجران اجناس خود را از کشور امارات و عمدتاً دوبی سفارش می‌دهند. سفارش‌ها که به بندرعباس یا بنادر دیگر رسید، برای فرار از پرداخت گمرک و حقوق دولتی تحویل واسطه‌های عراقی می‌شود و از طریق بنادر بصره به سلیمانیه و اربیل در اقلیم کردستان عراق می‌رسد و از آنجا به مرز بانه و بخشی هم به مریوان انتقال داده می‌شود.
کالا اگرچه در مالکیت تجار ایرانی است، اما با نام واسطه‌های عراقی ثبت سفارش می‌شود تا انتقال به عراق انجام می‌شود. فقط ضمانت‌هایی از واسطه‌ها گرفته شده و سود خوبی هم برایشان در نظر گرفته می‌شود.
خرید از بانه را می‌توان مستقیم از نمایندگی برند‌های خارجی انجام داد. نمایندگی‌ها آنسوی مرز و در خاک عراق هستند. وقتی برایشان ثبت سفارش انجام شود، مغازه‌داران خرد آن‌ها را در عراق خریداری می‌کنند و توسط کولبران به داخل خاک ایران انتقال می‌دهند. اجناسی از این است در بازار بانه معمولاً مشتری زیادی دارند، قیمتشان کمی از کالاهای مشابه بالاتر است و عمدتاً در خود بانه به مسافران و خریداران به‌صورت حضوری فروخته می‌شوند.
ضمانت‌چی کسب‌وکاری تازه رونق پیدا کرده در بانه است و کاملا شبیه شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پس از فروش و گارانتی در ابعاد بزرگ فعالیت می‌کنند. ضمانت‌چی‌ها کسانی هستند که رسیدن بار تجار به بازار بانه را تضمین می‌کنند.
ضمانت‌چی بیشتر با تجار خرد سروکار دارد؛ اما با تجار بزرگ هم کار می‌کند. ضمانت‌چی‌ها رسیدن بار را به بانه در ازای هر کیلوگرم ۳۰۰ هزار تومان تضمین می‌کنند و در صورت از دست رفتن بار ضرر و زیان تجار را می‌پردازند.
یک ضمانت‌چی به من گفت: «تجار دانه‌درشت گاهی بیش از ۵۰ کانتینر جنس از دوبی یا نمایندگی‌ها در عراق خرید می‌کنند که، چون گمنام هستند و غیرقابل اطمینان کار را به واسطه‌های امین عراقی می‌سپارند.»
خرید کالا از بانه، به‌شکل حضوری تنها برای بخش کوچکی از مردم میسر است. آنچه کولبران وارد می‌کنند و در کنارش ۵۰ کانتینر سفارش تجار بزرگی همگی در خود بانه به فروش نمی‌رسند بلکه به شیوه‌ها و روش‌های مختلف روانه انبار‌های بزرگ در کلان‌شهر‌ها و خصوصا در تهران می‌شوند. این کالا‌ها عمدتاً لوازم‌خانگی از قبیل تلویزیون است.
خرید کالا از بانه و تحویل آن به فاصله ۲۴ ساعت بعد در شهری مثل تهران به دلیل وجود انبار در شهرهای مختلف امکان‌پذیر است. شما هم شاید از طریق اپلیکیشن‌ها یا سایت‌های خرید مجازی، کالایی را به نام بانه سفارش داده و یک روز بعد تحویل گرفته باشید عمده این کالا‌ها از همان انبار‌های بزرگ در تهران ارسال می‌شود و خیلی کم پیش می‌آید کالا را به مغازه‌دار سفارش دهند و وضعیت موجودی انبار فروشنده را مجبور کند برای تامین سفارش به راننده و باربر و راه تهران متوسل شود
خرید کالا از بانه را نباید بدون محاسبه هزینه حمل بار به تهران (یا سایر شهرها) محاسبه مرد. این عدد جداگانه دریافت می‌شود و در عوض سالم رسیدن بار به مقصد را تضمین می‌کنند. اگر کالا در راه ضبط شود یا خراب شود خسارتش را فروشنده می‌دهد. هزینه ارسال کولر و تلویزیون و ظرفشویی معمولاً برای تهران حدود دو میلیون تومان و برای سایر شهرها بسته به مسافت متغیر است. هزینه ارسال یخچال گران‌تر است و به سه میلیون تومان برای تحویل تهران می‌رسد.
تفاوت قیمت لوازم خانگی در بانه و تهران، اکنون به ۲۰ تا ۳۰ درصد رسیده استخرید از بانه به صرفه است؟ این سوال را باید اول از همه جواب می‌دادم، اما هنوز دیر نشده. به‌طور خلاصه باید بگویم تا دو، سه سال قبل خرید از بانه صرفه اقتصادی داشت.
تفاوت قیمت لوازم خانگی در بانه و تهران، تا سال ۱۴۰۰ ممکن بود به ۵۰ درصد برسد، اما اکنون این تفاوت قیمت کاهش‌یافته و به حد ۲۰ تا ۳۰ درصد رسیده است.
کاهش صرفه اقتصادی خرید از بانه را می‌توان گردن بالا رفتن قیمت اجاره مغازه در بازار و شهر بانه انداخت. در حال حاضر نرخ اجاره ماهانه در این بازار به مرز ۶۰ تا ۷۰ میلیون تومان رسیده است. هرچند برای خریداران عمده هنوز قیمت لوازم خانگی در بانه نسبت به بازار تهران تفاوتی چشمگیر دارد.
بازارچه مرزی هنگه ژال بانه، ۲۳ شهریور سال ۱۴۰۲ افتتاح شد، اما عمر کوتاهی داشت. زحمت کولبران پس از افتتاح هنگه ژال کم شد و انگیزه‌شان بالا رفت. بازارچه مرزی هنگه ژال بانه روی کاهش قیمت هم اثرگذار بود و نرخ‌ها را پایین آورد به‌طوری‌که به گفته یکی از مغازه‌داران قیمت یک ماشین ظرفشویی پس از افتتاح این بازارچه در بانه تا سه میلیون تومان کاهش پیدا کرد.
چرخه واردات در هنگه ژال به روال سابق بود و از طریق واسطه‌های عراقی انجام گرفت، اما چون بازرگانان و مغازه‌داران هنگه ژال حاضر بودند برای جابجایی یک یخچال به کولبران تا یک میلیون تومان دستمزد بدهند، انگیزه فعالیت بالا رفت.
کارت کولبری یکی دیگر از مزایای افتتاح بازار مرزی هنگه‌ژال است. کارت کولبری برای ۲۲ هزار خانوار روستایی قرار گرفت و به آن‌ها اجازه می‌داد دو تا سه هفته یکبار سه میلیون تومان درآمد داشته باشند. صاحبان کارت‌های کولبری، ۵۰۰ هزار تومان به کولبرانی می‌دادند تا سفارشی را به هنگه ژال برسانند. گاهی هم خودشان کالا وارد میکردند.
کولبر در این صورت می‌توانست روزی سه تا چهار بار کالا جابجا کند. تجار گمنام در زمان فعالیت رسمی هنگه ژال کالا را از طریق کارت‌های کولبری وارد میکردند. ۱۱ دی‌ماه همان سال به دلیل مخالفت‌های طرف عراقی، بازارچه مرزی هنگه ژال تعطیل شد و همزمان با کاهش عرضه، قیمت کالا در بانه بالا رفت.
بازار لوازم‌خانگی در بانه همچنان داغ است؛ انواع برند‌های خارجی در این بازار عرضه می‌شوند و بسیاری از مسافران برای تهیه جهیزیه عروس سفر به بانه را برنامه‌ریزی می‌کنند. محاسباتم نشان می‌دهد به‌ازای هر ۲۰۰ میلیون تومان خرید، می‌توان در بانه نسبت به بازار تهران تقریبا ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان کمتر هزینه پرداخت.
خرید لوازم خانگی از بانه، تنها گزینه پیش‌رو نیست. این روز‌ها اتفاقا بازار بانه مشتاق خریداران و فروشندگان لوازم آرایشی- بهداشتی است. خرید این اجناس این روز‌ها افزایش‌یافته و بررسی‌ها حاکی از تفاوت قیمت ۴۰ درصدی با بازار تهران در مورد اجناس مشابه است. نکته اساسی که در خرید از بازار بانه باید موردتوجه باشد اینکه از اصل بودن اجناس اطمینان حاصل کنید در سال‌های اخیر عرضه محصولات فیک در قالب اصل در این بازار در همه موارد هم لوازم‌خانگی و هم آرایشی و بهداشتی افزایش‌یافته است. پارچه را با خیال راحت‌تری می‌توانید بخرید.
والا سیستم حکمرانی اقتصادی ما نوبره ..