علیرضا عنایتی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در عربستان سعودی گفت: وزیر خارجه شهید در سال گذشته در سفر به کشور‌های منطقه ایده مجمع گفتگو‌هایی منطقه‌ای را در برگیرنده ۸ کشور مطرح کردند که مورد توجه کشور‌ها واقع شد. در سازمان ملل سفرای ۸ کشور با یکدیگر نشستی را برگزار کردند و ایده همکاری‌های منطقه‌ای همواره مورد توجه جمهوری اسلامی ایران بوده است.
سفیر ایران در عربستان به مناسبت نخستین سالگرد بازگشایی سفارتخانه‌های ایران و عربستان، بر تأثیر توسعه مناسبات دو کشور بر روند همکاری‌های منطقه‌ای تاکید کرد و گفت: گام‌هایی هم برای همکاری هشت کشور خلیج فارس به عنوان یک همکاری دسته جمعی برداشته شده است.
به گزارش تسنیم، امروز ۱۶ خرداد ماه سالروز بازگشایی رسمی سفارت جمهوری اسلامی ایران در عربستان سعودی است. در این روز بود که سفارت ایران پس از ۷ سال عدم رابطه سیاسی تهران و ریاض با حضورعلیرضا بیکدلی، معاون کنسولی وزیر امور خارجه و حسن زرنگار ابرقویی، سرکنسولایران در جده بازگشایی شد.
مقامات ارشد امنیتی دو کشور ایران و عربستان سعودی در ۱۰ مارس ۲۰۲۳ در پکن بیانیه سه جانبه‌ای را امضا کردند که طی آنجمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارت‌خانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند.
دو کشور با تاکید بر احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر در زمینه اجرای موافقتنامه همکاری‌های امنیتی امضا شده در تاریخ ۱۳۸۰.۱.۲۸ خورشیدی برابر با ۲۰۰۱.۴.۱۷ میلادی و نیز موافقتنامه عمومی همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان، امضا شده در تاریخ ۱۳۷۷.۳.۶ خورشیدی برابر با ۱۹۹۸.۵.۲۷ میلادی توافق کردند.
به دنبال ازسرگیری روابط ایران و عربستان، دو کشور تصمیم گرفتند هرچه زودتر سفیران خود را به تهران و ریاض اعزام کنند و در همین چارچوب، دولت ایران، علیرضا عنایتی، مدیر کل وقت خلیج فارس وزارت خارجه را به عنوان سفیرخود در ریاض معرفی کرد، کسی که در طول دو سال مذاکرات ایران و عربستان برای از سرگیری روابط در این رایزنی‌ها حضور داشت و عربستان نیز عبدالله العنزی را به عنوان سفیر خود برگزید.
از زمان از سرگیری روابط دو کشور تاکنون پرونده‌ها و موضوعات متعددی چه در بحث روابط دوجانبه و چه در منطقه رخ داده است که دو کشور در سایه همکاری‌های مشترک و رایزنی‌های مستمر سعی بر به سرانجام رساندن آنها کردند. در موضوعاتی از جمله حج تمتع، حج عمره، دیپلماسی فرهنگی، ورزشی، اقتصادی و همچنین مسئله فلسطین شاهد همکاری‌ها و رایزنی‌ها دوجانبه بودیم.
برای بررسی آخرین وضعیت روابط ایران و عربستان در حوزه‌های مختلف و افق پیش روی این روابط و همچنین توافقات انجام شده بین دو کشور گفتگویی را با علیرضا عنایتی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در عربستان سعودی انجام دادیم.
مشروح این گفتگو به شرح زیر است:
امسال نخستین سالگرد بازگشایی سفارت ایران در عربستان است. چه تفکر و مسئله‌ای باعث شد تا دو کشور بعد از چندین سال عدم روابط سیاسی، روابط خودشان را از سر بگیرند؟ در این راستا مشخصا نقش شهید رئیسی و شهید امیرعبداللهیان را چه در مذاکرات پیش از احیای روابط و چه بعد از احیای روابط و تقویت آن چگونه می‌بینید؟
عنایتی:امروز ۱۶ خرداد ماه یکسال از بازگشایی رسمی سفارت جمهوری اسلامی ایران در ریاض و ۱۷ خرداد ماه یک سال از بازگشایی سرکنسولگری ایران در جده می‌گذرد و این بازگشایی مرهون توافق دو کشور در ۱۰ مارس و ۶ آوریل بود که طرفین توافق کردند ظرف مدت دو ماه روابط را از سر بگیرند. از جمله این امور بازگشایی سفارت و تبادل سفرا بود که خوشبختانه در مدت پیش بینی شده سفارت و سرکنسولگری ایران در عربستان سعودی بازگشایی شد و مدتی بعد هم سفارت و سرکنسولگری عربستان در تهران و مشهد.
در مسقط نیز هم عرض این گفتگو‌ها ادامه داشت. روی کار آمدن رییس جمهور فقید آیت الله رئیسی و تشکیل دولت سیزدهم همراه شد با یک عنوان مهم و تابلوی آشکار به ناماصل همسایگی یا سیاست حسن همسایگی و این مطلب مکررا توسط آقای رئیس جمهور بیان شد و توسط وزارت خارجه پیگیری گردید. مبدع آن رئیس جمهور فقید و مجری آن وزیر خارجه فقید بودند. ما در مسیر گفتگو‌های انجام شده بغداد و مسقط، طرفین در پکن به توافق رسیدند. با اداره جلسات و ریاست دبیران شورای عالی امنیت ملی دو کشورسرانجام در ۱۰ مارس این توافق اعلام گردید. طرفین موافقت خودشان را با از سرگیری روابط اعلام کردند.
در ۶ آوریل هم وزرای خارجه دو کشور رسما از سرگیری روابط را اعلام کردند. به این ترتیب مذاکرات ایران و عربستان توانست بعد از حدود دو سال گفتگو در پکن به نتیجه برسد و طرفین روابط خودشان را در مسیر عادی قرار دادند. ایران همواره روابط با همسایگان و توسعه مناسبات با همسایگان و تعمیق مناسبات را یک اصل اساسی برای خودش می‌دانست و قطع روابط را یک عنصر عارضی بر روابط تلقی می‌کرد. به این معنا که اصل روابط یا طبیعت روابط با کشور‌های همسایه بودن این روابط و توسعه و تحکیم آن است که به حمدالله با گفتگو‌هایی که طرفین به عنوان دو کشور مهم منطقه و جهان اسلام انجام دادند، این روابط از سر گرفته شد.
تسنیم:برخی‌ها هنوز معتقد هستند که عربستان از احیای روابط با ایران صرفا به دنبال حل کردن بخشی از مشکلات امنیتی خودش است و به گسترده‌تر شدن آن فکر نمی‌کند، اما در این میان ما شاهد پیش رفتن روابط دو کشور در برخی از پرونده‌ها از جمله مسائل منطقه‌ای، حج و اعزام حجاج بودیم و گام‌های خوبی برداشته شد. آیا با این تعریف که عربستان به خاطر امنیت خودش روابط را احیا کرده، موافق هستید؟
عنایتی: ایران و عربستان و اساسا هر کشوری برای تامین منافع و مصالح خودشان در درجه اول اقدامات را دنبال می‌کنند و شکل می‌دهند. البته به هر میزانی که منافع به صورت مشترک تعریف بشود و با حاصل جمع جبری مضاعف این منافع پایدارتر خواهد بود. ما در حوزه مناسبات دوجانبه پیشرفت‌های بسیار خوبی را داشتیم. هیئت‌های متعددی بین دو کشور تبادل شدند و هر یک از طرفین در اجلاس‌ها و نشست‌های طرف مقابل شرکت کردهو توانستند در حاشیه این دیدار‌ها با مسئولان کشوری طرف مقابل هم ملاقات‌هایی را داشته باشند. به این ترتیب راه آمد و رفت بین دو کشور در قالب نشست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی کاملا فراهم است و ما طی سال گذشته بیش از ۲۰ هیئت بین طرفین تبادل شده است.
شکل این تبادل، نشست‌های چندجانبه بوده، ولی در حاشیه این نشست‌های چندجانبه دیدار‌های دوجانبه‌ای هم صورت گرفت و آخرین آن ملاقات وزیر اقتصاد و دارایی کشورمان با وزیر اقتصاد و برنامه ریزی عربستان بوده است. همچنین پرواز‌های عمره بین طرفین برقرار شده و عمره گزاران ما موفق شدند بعد از ۹ سال به عمره مشرف بشوند. جای عمره گزاران ایرانی کاملا خالی بود و این روند از سر گرفته شد. به طور مشخص بعد از انجام عملیات حج، پرواز‌های عمره می‌تواند ادامه پیدا کند.
ابعاد متعددی برای مناسبات ایران و عربستان رقم خورده است. از جمله در سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی طرفین رایزنی‌های مستمری را با یکدیگر داشتند. از جمله در موضوع فلسطین همکاری بسیار خوب و مطلوبی بین دو کشور بود و دیدار‌هایی بین رییس جمهور فقید و امیر محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان و همچنین وزرای خارجه دو کشور برگزار شد که در این ملاقات‌ها علاوه بر تاکید طرفین بر موضوع مهم فلسطین و لزوم دفاع از حقوق مردم فلسطین این مسائل دوجانبه هم پرداخته شد و عزم طرفین برای توسعه این همکاری‌ها مورد تاکید قرار گرفت.
در سطوح فرهنگی هم ما شاهد گشایش‌هایی بودیم. شب موسیقی ایرانی همزمان با ۲۲ بهمن با یک گروه اعزامی از ایران در ریاض رقم خورد. به هر صورت ابعاد مختلفی برای این رابطه وجود دارد. ابعاد امنیتی، نظامی، سیاسی، اقتصادی، تجاری، فرهنگی، کنسولی، مردمی و ... و ما امیدواریم که این مناسبات به صورت متوازن بین طرفین رشد کند و استمرار پیدا نماید.
تسنیم:در خصوص مسائل افتصادی و توافقات انجام شده در توافقنامه پکن، چقدر این مسائل به پیش رفته است؟ پیشتر در خصوص حجم تجارت دو کشور نشان از حجم پایین دارد، آیا این حجم از تبادلات افزایش خواهد یافت؟ مشخصا در بحث حمل و نقل دریایی، ترانزیت و سرمایه گذاری چه توافقاتی صورت گرفته است؟
عنایتی: در بخش اقتصادی ما در مقایسه با سایر بخش‌ها نیازمند تلاش و کوشش بیشتری هستیم تا همپای سایر حوزه‌ها هم شاهد شاخص‌های مثبت اقتصادی بین دو کشور باشیم. در این خصوص گفتگو‌ها و رایزنی‌های مستمری بین دو کشور صورت گرفته است. ما موافقتنامه جامع همکاری‌های اقتصادی را در سال ۱۳۷۷ بین دو کشور امضا کردیم و موافقتنامه همچنان لازم الاجرا است و در ابعاد مختلف اقتصادی، مسائل مشخصی را در بر دارد. در گفتگو‌های انجام شده با طرف سعودی بر فعال کردن این موافقتنامه در اجلاس پکن یک و دو تاکید داشتیم و داریم. موافقتنامه‌های دیگری هم مثل حمل و نقل هوایی بین ایران و عربستان امضا شده و موافقنامه‌های پایه دیگری هم بین طرفین تبادل شده که امیدواریم با تاکید بر این موافقتنامه‌ها شاهد توسعه مناسبات اقتصادی و تجاری فی مابین باشیم.
از جمله مسائل مهمی که می‌تواند حوزه مناسباتی اقتصادی ایران و عربستان را شکل دهد، موضوع ترانزیت است و ایران به عنوان چهارراه آسیا از جنوب به شمال به کریدور‌های شمال- جنوب و موافقتنامه عشق آباد، مسیر اتصال جنوب و شمال و شرق و غرب است. یاد‌آوری کنم که عربستان سعودی بنای همکاری با حوزه آسیای مرکزی را دارد و این را در دستورکار خودش قرار داده است. محل عبور کالا و لجستیک و خدمات می‌تواند در این مسیر امن رقم بخورد و کشور‌های آسیای مرکزی و قفقاز از شمال ایران به خلیج فارس و دریای عمان برسند. عربستان و سایر کشور‌های شورای همکاری نیز در جنوب ایران به آسیای مرکزی و قفقاز دست پیدا کنند.
تسنیم:در خصوص همکاری‌های کنسولی، رفت و آمد شهروندان دو کشور و همچنین از سرگیری پرواز مستقیم بین دو کشور چه اقداماتی صورت گرفته است؟ ما شاهد بودیم در بحث حج پرواز‌های حجاج انجام شد. آیا این پرواز‌ها صرفا در همین مسئله باقی می‌ماند و یا پرواز‌های دائمی و مشخص برقرار خواهد شد؟
عنایتی: موضوع از سرگیری پرواز‌های مستقیم طی این دوره در دستورکار دو کشور بوده و گفتگو‌هایی هم در این خصوص مبتنی بر فعال شدن موافقتنانه حمل و نقل هوایی رقم خورده است. امیدواریم با فعال شدن این موافقتنامه به سال‌های گذشته که در آن پرواز‌های مستقیم بین شهر‌های ایران و عربستان برقرار بود بازگردیم. این گفتگو‌ها آغاز شده و ادامه دارد و می‌تواند در آینده به نتیجه مطلوب برسد. ما در حال حاضر پرواز‌های حج را به صورت مستقیم و پرواز‌های عمره را به صورت مستقیم بین دو کشور داریم و امیدواریم پرواز‌های برنامه‌ای هم با رعایت جمیع جوانب به تردد اتباع دو کشور کمک کند و در بیانیه مشترک وزرای خارجه دو کشور در پکن ۲ به این موضوع یعنی از سرگیری پرواز‌ها اشاره شده است.
تسنیم: در بحث مسئله فلسطین ما شاهد همکاری‌هایی بین دو کشور بودیم. از برگزاری نشست سازمان همکاری اسلامی و رایزنی‌های دوجانبه تا سفر رئیس جمهور به ریاض و گفتگو با ولیعهد این کشور. در این خصوص مشخصا چه همکاری‌های بین دو کشور انجام شده است؟ در رایزنی سران دو کشور چه مسائلی مورد توجه قرار گرفت؟
عنایتی: رایزنی و همفکری ایران و عربستان در موضوع فلسطین که منجر به تشکیل اجلاس‌های متعدد از جمله اجلاس سران اسلامی و عربی شد، موضوع فلسطین را به لحاظ سیاسی، منطقه‌ای و بین‌المللی در صدر مسائل جهانی قرار داد و از آن به عنوان یک مطالبه همگانی ساخت. به این ترتیب با همکاری دو کشور و ورود جدی سازمان همکاری اسلامی به موضوع فلسطین همچنان به عنوان موضوع نخست جهان اسلام مطرح است و توانست این همکاری فلسطین را در جامعه جهانی به عنوان یک نماد مظلومیت معرفی کند و مجامع بین‌المللی و یا کشور‌هایی که در برابر جنایت‌های رژیم اسرائیل ساکت نشسته بودند، آنها را وادار به واکنش کند. به نحوی که در سراسر جهان همگان به حمایت از فلسطین پرداختند. این موجب شد که فلسطین نه فقط یک مسئله عربی و اسلامی بلکه یک مسئله انسانی و جهانی شود.
سفر رییس جمهور فقید و سایر دیدار‌هایی که بین وزرای خارجه دو کشور صورت گرفته، چه در ایران و عربستان و چه در حاشیه نشست‌های بین‌المللی از جمله در نشست بانجول در گامبیا، طرفین هم بر مسائل صلح و ثبات و امنیت منطقه تاکید کردند و هم بحث‌های دوجانبه را به طور مفصل بررسی کردند. عزم طرفین برای توسعه این مناسبات در جهت تامین منافع دولت و ملت دو کشور کاملا محسوس است و آنچه که ما شاهد هستیم نیز گویای عملی شدن دیدگاه‌های دو کشور در این رابطه است.
این موضوع حتی بعد از شهادت رییس جمهورو وزیر خارجه فقید همچنان در دستورکار دو کشور باقی می‌ماند که روابط توسعه پیدا کند. در تماس تلفنی ولیعهد عربستان با آقای محمد مخبر، در این تماس طرفین عزم خودشان را بر توسعه مناسبات اعلام کردند و گفتند که این راه را ادامه خواهند داد. بانیان این طرح و مجریان طرح همسایگی یا بانیان این ایده گرچه در میان ما نیستند، ولی ارث گران‌بهایی را برای ما باقی گذاشتند و این راه ادامه پیدا خواهد کرد.
یکی از مسائل مهم موجود مسئله همکاری‌های منطقه‌ای است. اکنون ما شاهد همکاری‌هایی بین دو کشور در منطقه خصوصا بعد از طوفان الاقصی هستیم. چقدر دو کشور توانستند در بحث نظم منطقه‌ای نقشی فعال ایفا کنند؟ قرار بود همکاری‌های ۸ جانبه در حوزه خلیج فارس شکل گیرد. آیا دو کشور در این خصوص اقداماتی انجام داده‌اند؟
عنایتی: حتما توسعه مناسبات ایران و عربستان بر روند همکاری‌های منطقه‌ای و مثبت شدن متغییرات منطقه‌ای تاثیر خواهد گذاشت و طرفین مساحت بزرگتری را برای این همکاری‌ها فراتر از همکاری‌های دوجانبه پیش روی خواهند داشت. ما بر یک همکاری همه جانبه و توسعه محور می‌اندیشیم. بر یک امنیت درون‌زا متکی به قدرت‌های داخلی کشور‌های منطقه تاکید داریم. بر توسعه مناسبات مردمی و رفت و آمد‌ها اشاره می‌کنیم و آن را مقوم جدی روابط دوجانبه تلقی می‌کنیم. بر همکاری ۸ کشور خلیج فارس به عنوان یک همکاری دسته جمعی چشم دوخته‌ایم و گام‌هایی هم برای گفتگو‌ها برداشته شده است.
وزیر خارجه شهید در سال گذشته در سفر به کشور‌های منطقه ایده مجمع گفتگو‌هایی منطقه‌ای را در برگیرنده ۸ کشور مطرح کردند که مورد توجه کشور‌ها واقع شد. در سازمان ملل سفرای ۸ کشور با یکدیگر نشستی را برگزار کردند و ایده همکاری‌های منطقه‌ای همواره مورد توجه جمهوری اسلامی ایران بوده است. اخیرا هم شورای همکاری خلیج فارس دیدگاه خودش را در خصوص امنیت منطقه ارائه داده و امیدواریم با دیدگاه‌های مشترکی که ۸ کشور دارند، بدون اینکه کشور‌هایی مستثنی شوند و یا بدون اینکه عناصر خارجی اضافه شوند، ۸ کشور با یکدیگر گفتگو‌های صریح و صاقانه‌ای را برگزار کنند و گونه‌ی جدیدی از امنیت را که مبتنی بر توانمندی‌ها و امکانات داخلی کشورهاست و منافع همگان و منافع مشروع جامعه بین‌المللی را تامین می‌کند، بتوانند با یکدیگر گفتگو‌هایی را آغاز کنند و با ادامه آن زمینه‌های همکاری را قوام بخشند. این چیزی است که منطقه خلیج فارس به آن نیازمند است و امیدواریم به زودی شاهد این گفتگو‌ها باشیم.
