«تهران با اقدامات واکنشی خود می‌خواهد هزینه اقدامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یا بعضا سازمان ملل علیه کشور را بالا ببرد و به نوعی بازدارندگی ایجاد کند تا مانع از اقدامات تنبیهی بعدی آنها شود. همچنین ایران می‌خواهد به غرب بفهماند که اقدامات آنها در راستای صدور قطعنامه، مشکل فی‌مابین را حل نخواهد کرد بلکه به دامنه مشکلات هم می‌افزاید.»
یک هفته پس از تصویب قطعنامه‌ای که شورای حکام آژانس در انتقاد از عدم‌همکاری تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تصویب رساند، دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل روز پنج‌شنبه ادعا کرد: ایران در حال گسترش بیشتر ظرفیت‌های هسته‌ای خود است. در گزارش محرمانه آژانس اتمی که روز پنج‌شنبه به کشورهای عضو ارسال شده آمده است: «در تاریخ ۹ و ۱۰ ژوئن، ایران از قصد خود مبنی بر نصب هشت آبشار سانتریفیوژ IR-۶ طی سه تا چهار هفته آتی در نیروگاه غنی‌سازی سوخت فردو خبر داد.»
به گزارش دنیای اقتصاد، یک منبع دیپلماتیک این تحول را «متوسط» ارزیابی کرد. در ادامه گزارش آمده است: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تاریخ ۱۱ ژوئن، نصب دو آبشار سانتریفیوژ IR-۶ در نیروگاه غنی‌سازی سوخت فردو را تایید کرد. نصب چهار آبشار سانتریفیوژ IR-۶ دیگر نیز در جریان بود.» به گزارش خبرگزاری رویترز، منابع آگاه اعلام کردند ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده است در حال نصب آبشارهای سانتریفیوژ بیشتری در تاسیسات هسته‌ای خود است.
دیپلمات‌ها اعلام کرده‌اند که ایران در پاسخ به قطعنامه اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم خود را در دو سایت زیرزمینی فردو و نطنز گسترش داده است. روز چهارشنبه هفته گذشته پنج دیپلمات در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز گفتند که ایران در واکنش به قطعنامه شورای حکام این بار قصد دارد آبشارها یا خوشه‌های بیشتری از سانتریفیوژها را در هر دو سایت غنی‌سازی زیرزمینی خود نصب کند.
با این حال یکی از این دیپلمات‌های مستقر در وین، با اشاره به فعالیت‌های منتسب به ایران گفت «آنقدری که انتظارش را داشتم نیست.» دیپلمات‌های مذکور به جزئیاتی در مورد تعداد یا نوع سانتریفیوژهایی که ادعا می‌شود اضافه می‌شوند یا اینکه تا چه سطحی غنی‌سازی خواهند شد، اشاره‌ای نکردند.
در ادامه یک دیپلمات گفت از آنها برای افزایش سریع تولید اورانیوم غنی‌شده ایران تا ۶۰ درصد، نزدیک به درجه ۹۰درصد تسلیحات، استفاده نمی‌شود. یکی از دیپلمات‌ها در ادامه ادعاهایش گفت، این حرکت «در پایین‌ترین حد انتظارات است و ما کاملا مطمئن هستیم که آنها به هر حال آن را انجام می‌دادند، به این معنی که (این اقدام) حتی بدون قطعنامه هم اتفاق می‌افتاد.»
شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ۵ ژوئن با تصویب قطعنامه‌ای علیه ایران، که از سوی سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان پیشنهاد شد و هدف از طرح آن افزایش فشارها بر ایران بود، از تهران خواست که «فورا، به‌طور کامل و بدون ابهام با آژانس همکاری کند» و محدودیت‌های اخیر برای بازرسان آن را لغو کند. از صدور آخرین قطعنامه علیه ایران، ۱۸ ماه سپری می‌شود.
این قطعنامه که تهران آن را «عجولانه و نابخردانه» خواند، در بحبوحه بن‌بست بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تصویب شد. اگرچه این قطعنامه در این مرحله ماهیتی نمادین دارد، هدف از این قطعنامه انتقادی، افزایش فشار دیپلماتیک بر ایران، با امکان ارجاع احتمالی موضوع به شورای امنیت سازمان ملل متحد است.
در گذشته، قطعنامه‌های مشابه، تهران را بر آن داشت تا با برداشتن دوربین‌های نظارتی و سایر تجهیزات از تاسیسات هسته‌ای خود و افزایش فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم، اقدام تلافی‌جویانه انجام دهد. همچنین رهبران گروه هفت روز جمعه بدون اشاره به بی‌تعهدی خود درقبال توافق هسته‌ای، در درخواستی زیاده‌خواهانه از ایران خواستند فعالیت‌های غنی‌سازی هسته‌ای خود را متوقف کند و هشدار دادند که تحریم‌های تازه‌ای را علیه تهران وضع خواهند کرد.
در پی انتشار این گزارش، وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد واشنگتن در صورتی که ایران برنامه افزایش ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم خود را به اجرا در آورده باشد به آن «پاسخ متناسب» خواهد داد. متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در بیانیه‌ای مدعی شد: «گزارشی که توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منتشر شده تصریح می‌کند ایران به دنبال تداوم گسترش برنامه هسته‌ای خود در راه‌هایی است که هیچ هدف صلح‌آمیز معتبری ندارند.
این اقدامات برنامه‌ریزی شده هر چه بیشتر باعث تضعیف ادعاهایی که ایران برخلاف آن مطرح می‌سازد، می‌شوند.» میلر ادعا کرد: «ایران باید بدون تاخیر بیشتر با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کرده تا وظایف حراستی خود را که به لحاظ قانونی الزام‌آور هستند به طور کامل اجرا کند. تا زمانی که ایران این‌طور عمل نکند، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به پاسخگو کردن ایران ادامه خواهد داد.»
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدعی شده است که تهران به طور قابل‌توجهی برنامه هسته‌ای خود را افزایش داده است و اکنون مواد کافی برای ساخت چند بمب اتمی در اختیار دارد. بعد از آنکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا در سال ۲۰۱۸ به صورت یک‌جانبه از توافق با ایران خارج شد، جمهوری اسلامی به تدریج از تعهدات خود بر اساس توافق هسته‌ای که در سال ۲۰۱۵ با قدرت‌های جهانی منعقد کرده بود، خارج شد. تلاش‌ها برای احیای این توافق تاکنون شکست خورده است.
آیا سطح واکنش ایران به قطعنامه اخیر آژانس قابل انتظار بود؟ همچنین این کنش و واکنش‌ها چه تاثیری روی همکاری‌های ایران و آژانس، ایران و غرب و مذاکرات تهران و واشنگتن خواهد داشت؟
کوروش احمدی، دیپلمات پیشین کشورمان در این رابطه به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت: «در زمانی که صحبت از تصویب قطعنامه بود، بین کشورهای غربی اختلاف‌نظر درباره ضرورت تصویب آن وجود داشت؛ آمریکایی‌ها می‌گفتند تصویب چنین قطعنامه‌ای باید ذیل یک استراتژی عمومی باشد.
زیرا وقتی استراتژی عمومی مشخص نیست این قطعنامه کارآمد نخواهد بود. این بحث هم مطرح شده بود که اگر قطعنامه حاصل استراتژی عمومی نباشد، واکنش ایران را به دنبال خواهد داشت و کار را سخت‌تر می‌کند.» احمدی با اشاره به اینکه ایران پیش‌تر نیز به قطعنامه‌ها واکنش نشان می‌داد، توضیح داد: «واکنش ایران همواره به شکل تشدید و افزایش سطح غنی‌سازی و برخی اقدامات دیگر مانند لغو ویزا یا محدود کردن دسترسی‌ها و نصب تجهیزات نظارتی آژانس بوده است. بنابراین عکس‌العمل ایران غیرمنتظره نبود.»
این کارشناس درباره سطح اقدام اخیر ایران گفت: «اما سطح این اقدام ایران یک بحث فنی است و با توجه به این قابل ارزیابی است که هر کدام از این آبشارها که فعال شده‌اند چقدر می‌توانند ظرفیت غنی‌سازی ایران را افزایش دهند. ضمن اینکه صرف‌نظر از جهات فنی اقدام ایران، این واکنش کاملا قابل پیش‌بینی بود.»
دیپلمات پیشین کشورمان درباره چرایی این واکنش ایران تاکید کرد: «تهران با اقدامات واکنشی خود می‌خواهد هزینه اقدامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یا بعضا سازمان ملل علیه کشور را بالا ببرد و به نوعی بازدارندگی ایجاد کند تا مانع از اقدامات تنبیهی بعدی آنها شود. همچنین ایران می‌خواهد به غرب بفهماند که اقدامات آنها در راستای صدور قطعنامه، مشکل فی‌مابین را حل نخواهد کرد بلکه به دامنه مشکلات هم می‌افزاید.»
احمدی درباره تبعات و چشم‌انداز تحولات یک هفته اخیر بین ایران و آژانس نیز گفت: «بعید است که این اقدام ایران تاثیری در همکاری‌های آینده بین ایران و آژانس داشته باشد. زیرا سطح فعلی غنی‌سازی ۶۰ درصدی یا ۲۰ درصدی ایران خارج از سطح مقرر در برجام است و بالا رفتن حجم این میزان اورانیوم خیلی تاثیری ندارد.»
وی تاکید کرد: «بنابراین این اقدام یک تحول کمی است نه کیفی؛ به این مفهوم که در جهت بالا رفتن غنی‌سازی ۶۰درصد و رفتن به سمت غنی‌سازی ۹۰درصد نیست. همچنین ایران اقداماتی انجام نداده که در جهت ساخت بمب تفسیر شود بلکه اقدام ایران به این صورت است که مقدار حجم اورانیوم غنی‌شده‌اش افزایش پیدا می‌کند.»
