مروری بر «دولت اول» روسای جمهور در ادوار مختلف نشان می‌دهد که وزرای پیشنهادی دولت‌های اول موسوی، هاشمی رفسنجانی، خاتمی و پزشکیان همگی رأی اعتماد گرفتند، اما دولت اول احمدی نژاد با ۴ عدم رأی اعتماد در قعر است.
چهارشنبه ۳۱ مردادماه ۱۴۰۳ در تاریخ سیاسی مجلس و دولت به عنوان روزی ثبت شد، که همه ۱۹ وزیر پیشنهادی مسعود پزشکیان رای اعتماد گرفتند و بالاخره کابینه تشکیل شد و دولت چهاردهم رسما در پاستور مستقر شد.
به گزارش خبرآنلاین، رأی آوری کل کابینه ۲۳ سال بعد از آن روزی اتفاق افتاد که کابینه سیدمحمد خاتمی توانست رأی مجلسی‌ها را بدست آورد و راهی پاستور شود.
به همین بهانه گریزی داشته ایم به دولت‌های اول روسای جمهور گذشته، با ذکر این نکته که در ادوار گذشته تعداد وزارتخانه‌ها دچار تغییر شده‌اند؛ مانند دوره‌ای که وزارت جهاد کشاورزی و جهاد سازندگی در هم ادغام شدند، یا زمانی دیگر که وزارت دفاع و سپاه یکی شدند و.
برخی وزارتخانه‌ها نیز بنا بر تصمیماتی که در مقاطع زمانی مختلف گرفته شده بود، تشکیل شدند؛ مانند وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و نیز وزارت ورزش و جوانان.
رأی اعتماد کامل به دولت‌های اول موسوی، هاشمی رفسنجانی، خاتمی و پزشکیان.
اما «دولت هایِ اول» کدام روسای جمهوری توانسته است از مجلس رأی کامل را بگیرد؟ کدام روسای جمهور کابینه اول خود را ناقص تشکیل دادند و مجلس رأی اعتماد به کل کابینه پیشنهادی نداد؟
همه وزرای پیشنهادی دولت‌های اول میرحسین موسوی (نخست وزیر و آیت‌الله خامنه‌ای رئیس جمهوری)، هاشمی رفسنجانی و سیدمحمد خاتمی توانستند رأی اعتماد از نمایندگان مجلس وقت را دریافت کنند.
بعد از گذشت ۲۳ سال از دولت اول خاتمی، دولت مسعود پزشکیان رئیس دولت چهاردهم، در صحن مجلس دوازدهم توانست رأی اعتماد کامل برای همه وزرای خود را کسب کند تا چهارمین دولتی باشد که با لیست کامل وزرایش راهی پاستور شود.
در این میان، در دولت محمدعلی رجائی (نخست وزیر و ابوالحسن بنی‌صدر رئیس جمهوری)، همه وزرای معرفی شده رای اعتماد گرفتند؛ اما نکته کابینه بنی‌صدر یا همان کابینه رجایی، این بود که اختلافات شدید میان رئیس جمهوری و نخست وزیر سبب شد تا وزرا در چند مرحله معرفی شوند. در دولت محمدجواد باهنر (نخست وزیر و محمدعلی رجایی رئیس جمهوری) تنها یک وزیر پیشنهادی رأی اعتماد نگرفت.
اما در دولت اول محمود احمدی نژاد در سال ۱۳۸۴، ۴ وزیر نتوانستند رأی اعتماد نمایندگان مجلس را کسب کنند و بر این اساس علی‌اکبر اشعری، علیرضا علی‌احمدی، سیدمهدی هاشمی، علی سعیدلو نتوانستند تصدی وزارتخانههای آموزش و پرورش، تعاون، رفاه و تامین اجتماعی و نفت را بر عهده گیرند.
دولت اول حسن روحانی در سال ۱۳۹۲ از میان ۱۸ وزیر پیشنهادی اش، ۳ وزیر پیشنهادی برای وزارتخانههای آموزش و پرورش، علوم و ورزش و جوانان رأی اعتماد پارلمان نشینان را به دست نیاوردند.
در دولت سیزدهم یعنی دولت ابراهیم رئیسی، از میان ۱۹ وزیر پیشنهادی، تنها یک وزیر پیشنهادی آنهم برای وزارت آموزش و پرورش رأی اعتماد را از مجلس شورای اسلامی کسب نکرد.
باید یادآوری کرد، در دولت ابوالحسن بنی صدر که در سال ۱۳۵۸ تشکیل شد، هنوز مجلس اول شورای اسلامی شکل نگرفته بود و چند ماه بعد از تشکیل دولت بنی صدر، رأی گیری مراحل اول و دوم مجلس شورای اسلامی آغاز شد.
اما مرور دولت‌های اول روسای جمهور در ادوار مختلف نکات قابل توجه دیگری نیز دارد که در ادامه آمده است.
در مردادماه سال ۱۳۵۹ محمدعلی رجایی علیرغم مخالفت ابوالحسن بنی صدر، به مجلس معرفی شد و از مجلس اول که حزب جمهوری اسلامی دست برتر را داشت، برای نخست وزیری رای اعتماد گرفت. در هنگام ارائه کابینه پیشنهادی رجایی به مجلس، مخالفت بنی صدر با نخست وزیر جدید پررنگ‌تر شد و از میان ۱۸ وزیر پیشنهادی، ۳ وزیر پیشنهادی، محل اصلی تنش میان رجایی و بنی صدر شدند. این ۳ وزیر پیشنهادی عبارت بودند از؛ احمد توکلی به عنوان وزیر کار، محسن نوربخش گزینه وزارت اقتصاد و میرحسین موسوی به عنوان وزیر امور خارجه.
این تنش ها، اعتراضات پارلمان نشینان را به همراه داشت و در انتها در پی مذاکره‌های مختلف، مشکل وزارت اقتصاد حل شد. در خصوص وزارت کار نیز مسئله با معرفی فرد دیگری ختم به خیر شد. اما رجایی در مورد وزارت امور خارجه گزینه دیگری جز میرحسین موسوی را معرفی نکرد تا اینکه پس از عزل بنی صدر در ۳۱ خردادماه ۱۳۶۰، میرحسین موسوی در کابینه موقت به ریاست مرحوم مهدوی کنی به عنوان وزیر امور خارجه، منصوب شد.
در مرداد ماه سال ۱۳۶۰، با ریاست جمهوری رجایی، این بار نخست وزیر جدید یعنی محمدرضا باهنر بود که فهرست وزرای پیشنهادی خود را به مجلس برد و وزرا با اکثریت آراء از مجلس رأی اعتماد گرفتند، اما «حسین تاجگردان» که برای تصدی وزارت راه و ترابری معرفی شده بود، نتوانست از مجلس رأی اعتماد بگیرد و احمد امری جایگزین او شد. منصور شهیدی نیز که وزیر پیشنهادی نیرو برای دولت باهنر بود، قبل از جلسه رأی اعتماد استعفا داد و حسن غفوری فرد به عنوان جایگزن وی از مجلس رأی لازم را کسب کرد.
بعد از شهادت محمدرضا باهنر و محمدعلی رجائی، دولت سوم تشکیل و آیت الله علی خامنه‌ای رئیس جمهور کشور شد و میرحسین موسوی به عنوان نخست وزیر، اولین کابینه خود را به مجلس فرستاد. مجلس شورای اسلامی تمامی اعضای کابینه اول میرحسین موسوی را تایید کرد.
بعد از رحلت امام و آغاز رهبری آیت الله خامنه‌ای در سال ۱۳۶۸ اولین دولت علی اکبر هاشمی رفسنجانی (پنجمین دولت) تشکیل شد. او اسامی ۲۲ وزیر پیشنهادی خود را به محل کار سابق خود یعنی مجلس ارسال کرد. مجلس شورای اسلامی پس از سه روز بحث و بررسی در مورد صلاحیت وزرا، به کلیه وزرای پیشنهادی وی رأی اعتماد داد.
کابینه اول دولت سیدمحمد خاتمی نیز در سال ۱۳۷۶ (هفتمین دولت) به مانند دولت‌های اول مهندس موسوی و هاشمی رفسنجانی توانست رأی اعتماد کامل از مجلس بگیرد.
دولت اول محمود احمدی نژاد (نهمین دولت) در سال ۱۳۸۴ تشکیل شد و او در مردادماه همان سال از کابینه اول خود رونمایی کرد. پس از چهار روز بررسی صلاحیت وزیران و برنامه‌های وزرای پیشنهادی احمدی نژاد در بهارستان، وکلای ملت، در رای‌گیری نهایی از میان ۲۱ وزیر پیشنهادی به ۱۷ نفر رأی اعتماد دادند و وزرای پیشنهادی برای وزارتخانههای آموزش و پرورش، رفاه، تعاون و نفت آراء لازم را کسب نکردند.
با معرفی افراد جدید و بررسی صلاحیت آنها در نهایت محمود فرشیدی جایگزین علی اکبر اشعری در وزارت آموزش و پرورش که رأی مجلس را کسب نکرده بود، شد. عبدالرضا شیخ الاسلامی نیز توانست رأی مجلسی‌ها را بگیرد؛ درحالی که سیدمهدی هاشمی در وزارت رفاه مورد قبول مجلس قرار نگرفته بود.
علیرضا علی احمدی هم در وزارت تعاون رأی نگرفت، اما ناظمی اردکانی جایگزین او شد و رأی مجلس را گرفت. کاظم وزیری هامانه نیز درحالی که علی سعیدلو در وزارت نفت مورد قبول نمایندگان قرار نگرفته بود توانست رأی اعتماد مجلس برای سکانداری پولدارترین وزارتخانه دولت را از مجلس بگیرد.
وزارتخانه تعاون، کار و رفاه اجتماعی که امروزه یک وزارتخانه است، در دولت نهم، سه وزارتخانه تعاون، رفاه، کار و امور اجتماعی بود که برای وزارت کار و امور اجتماعی، محمد جهرمی به مجلس رفت؛ وزارت رفاه، سیدمهدی هاشمی که نتوانست رأی اعتماد بگیرد و برای تعاون علیرضا علی احمدی معرفی شده بود که او هم رأی اعتماد مجلس را به دست نیاورد.
در سال ۱۳۹۲ حسن روحانی اولین دولت خود را تشکیل داد و لیست ۱۸ وزیر پیشنهادی خود را روانه ساختمان سبز بهارستان کرد. پس از بررسی نهایی وزرای پیشنهادی توسط نمایندگان مجلس، ۳ گزینه نتوانستند از مجلس رأی اعتماد بگیرند که شامل محمد علی نجفی گزینه پیشنهادی برای وزارت آموزش و پروش؛ جعفر میلی منفرد گزینه پیشنهادی برای وزارت علوم و مسعود سلطانی فر گزینه پیشنهادی برای وزارت ورزش و جوانان بوده است.
در نهایت با معرفی افراد جدید و بررسی صلاحیت آنها، در نهایت علی اصغر فانی و محمد فرهادی برای وزارتخانههای آموزش و پرورش و علوم انتخاب شدند. اما وزارت ورزش به مدت ۳ ماه توسط دو سرپرست به نام‌های سیدرضا صالحی امیری و محمد شریعتمداری اداره شد، تا اینکه در اواخر آبان ماه همان سال محمد گودرزی به عنوان وزیر این وزارتخانه انتخاب شد.
سیزدهمین دولت به ریاست سیدابراهیم رئیسی روی کار آمد که در پی سانحه سقوط بالگرد و شهادت رئیس جمهوری، عمر این دولت بیشتر از ۳ سال طول نکشید. ابراهیم رئیسی در مردادماه ۱۴۰۰، ۱۹ وزیر پیشنهادی خود را به خانه ملت تقدیم کرد. نمایندگان مجلس پس از بررسی برنامه‌های وزرای پیشنهادی به ۱۸ وزیر رأی اعتماد دادند، اما حسین باغگلی وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش نتوانست رأی اعتماد بگیرد و در نهایت یوسف نوری رأی مجلس را در آذرماه آن سال گرفت.
محمدرضا مهدوی کنی که در دولت موقت مهدی بازرگان سرپرستی وزارت کشور را بر عهده داشت، در دولت بنی صدر به نخست وزیری رجائی و دولت رجائی به نخست وزیری باهنر نیز سکاندار وزارت کشور بوده است.
با روی کار آمدن دولت اصلاحات سیدمحمد خاتمی، عبدالله نوری با وجود آنکه از مجلس برای حضور در وزارت کشور رأی اعتماد گرفت، اما در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۷۷ توسط مجلس پنجم استیضاح شد و سیدعبدالواحد موسوی لاری در ادامه کار دولت هفتم بر کرسی وزارت کشور تکیه زد.
بیشترین تغییر در وزارت کشور در دولت اول محمود احمدی‌نژاد روی داده است. او ابتدا مصطفی پورمحمدی را به سمت وزیر کشور منصوب کرد، اما پس از برکناری پورمحمدی، علی کردان را برای تصدی بر این وزارتخانه به مجلس وقت معرفی کرد و رای آورد. با این وجود، در پی استیضاح علی کردان توسط مجلس، صادق محصولی کلیددار این وزارتخانه شد.
مصطفی پورمحمدی در در دولت اول حسن روحانی کلیددار وزارت دادگستری شده بود.
وزارت اطلاعات در سال ۱۳۶۲ و در دولت اول میرحسین موسوی شکل گرفت و محمد محمدی ری‌شهری به عنوان اولین وزیر آن انتخاب شد.
در دولت اول خاتمی، قربانعلی دری نجف آبادی به عنوان وزیر اطلاعات از مجلس رأی اعتماد گرفت. اما وی بیشتر از یک سال در این منصب باقی نماند و در پی افشای پرونده قتل‌های زنجیره‌ای در سال ۱۳۷۷ از سمت خود استعفا داد و علی یونسی کلیددار وزارت اطلاعات شد.
همچنین محمود احمدی نژاد در چهار ساله اول ریاست خود، محسنی اژه‌ای را سکاندار وزارت اطلاعات کرد. اما در روز‌های پایانی دولت نهم، به دلیل بروز اختلاف میان وزیر اطلاعات و ریاست جمهوری، اژه‌ای برکنار شد و احمدی نژاد خود، سرپرستی این وزارتخانه را بر عهده گرفت.
«وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران» پس از انقلاب اسلامی تا خردادماه ۱۳۶۳ با عنوان «وزارت دفاع ملی» و بین سال‌های ۶۳ تا ۶۸ نیز «وزارت دفاع» نامیده می‌شد.
این وزارتخانه در سال ۶۸ با ادغام وزارت دفاع و وزارت سپاه پاسداران، با نام «وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران» تشکیل شد. در واقع تنها در دولت اول میرحسین موسوی وزارت سپاه سکاندار داشت که آن هم محسن رفیق دوست بود.
سرلشکر خلبان جواد فکوری وزیر دفاع در دولت بنی صدر بود. او در سال ۱۳۶۰ در بازگشت از جبهه جنگ ایران و عراق، بر اثر سقوط هواپیمای حامل فرماندهان جنگ به شهادت رسید. همچنین سرهنگ موسی نامجوی وزیر دفاع دولت باهنر نیز از جمله کسانی بود که در کنار فکوری به شهادت رسید.
اکبر ترکان وزیر دفاع دولت اول هاشمی رفسنجانی تنها وزیر غیرنظامی این وزارتخانه است.
حسین نمازی در زمره وزرایی است که در ۴ دولت سکاندار وزارت اقتصاد و امور دارایی بوده است. البته او در دولت موقت دوم که پس از شهادت رجایی و باهنر به ریاست مهدوی کنی تشکیل شد، در همین جایگاه حضور داشت که البته این دولت را نمی‌توان در زمره دولت‌های مستقر دانست.
محسن نوربخش نیز که به دلیل مخالفت بنی‌صدر با او به کابینه رجایی راه نیافت، در دولت اول هاشمی رفسنجانی به عنوان وزیر اقتصاد توانست رأی اعتماد بگیرد.
دانش جعفری هم که در دولت اول احمدی نژاد وزیر اقتصاد بود، به دلیل انتقاد از رئیس جمهور از سمت خود استعفا و جای خود را به سیدشمس الدین حسینی داد.
وزارت آموزش و پرورش یکی دیگر از وزاتخانه‌های کشور است که از قبل از انقلاب اسلامی بوده است. پس از انقلاب، محمدجواد باهنر که خود به حرفه معلمی اشتغال داشت، در دولت‌های بنی صدر به نخست وزیری رجایی سکانداری این وزارت را بر عهده داشت. وی، اما در دوران ریاست جمهوری رجائی به نخست وزیری رسید و علی اکبر پرورش را به عنوان وزیر آموزش و پرورش خود معرفی کرد. پرورش در دولت اول مهندس موسوی نیز این سمت را در اختیار داشت.
محمدعلی نجفی نیز در دولت اول هاشمی رفسنجانی وزیر آموزش و پرورش بود و در دولت اول روحانی باردیگر به عنوان وزیر پیشنهادی این وزارتخانه معرفی شد، اما با یک رأی کمتر، نتوانست رأی اعتماد مجلس را به دست آورد.
او همچنین در دولت باهنر و دولت اول مهندس موسوی، وزیر فرهنگ و آموزش عالی (علوم، تحقیقات و فناوری فعلی) بوده است.
محمدرضا عارف در دولت اول خاتمی به عنوان وزیر پست و تلگراف و تلفن (وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات فعلی) از مجلس رأی اعتماد گرفت. اما در دولت دوم سیدمحمد خاتمی در سال ۱۳۸۰، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و بعدتر معاون اول رئیس‌جمهور شد. حالا محمدرضا عارف بعد از ۱۹ سال بار دیگر به عنوان معاون اول مسعود پزشکیان به پاستور بازگشته است.
محمود واعظی نیز در دولت اول روحانی در سمت وزیر ارتباطات منصوب شد و در دولت دوم روحانی به عنوان رئیس دفتر ریاست جمهوری و سرپرست نهاد ریاست جمهوری حضور یافت.
از سوی دیگر، اسحاق جهانگیری نیز که در دولت اول سیدمحمد خاتمی سکاندار وزارت معادن و فلزات بود، در دولت‌های اول و دوم حسن روحانی (سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰) معاون اول رئیس جمهور بوده است.
همچنین مرتضی نبوی در دولت باهنر و دولت اول میرحسین موسوی، به صورت متوالی بر مسند وزارت پست و تلگراف تکیه داشت.
وزرات بهداشت یا بهداری سابق، یکی دیگر از وزارتخانه‌هایی است که از پیش از انقلاب نیز وجود داشت. هادی منافی در سه دوره متوالی در کابینه‌های نخست وزیر رجایی، نخست وزیر باهنر و نخست وزیر موسوی سکاندار این وزارتخانه بود.
علیرضا مرندی، فرد دیگری است که از اواخر دولت اول میرحسین تا پایان دولت دوم او و همچنین در دولت دوم هاشمی رفسنجانی، به عنوان وزیر بهداشت از مجلس رأی اعتماد گرفت. او بعد از وزارت، دو دوره (هشتم و نهم) نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی بوده است.
وزارت کشاورزی و جهادسازندگی دو وزارتخانه‌ای بودند که بعد‌ها ادغام شده و امروز با عنوان وزارت جهاد کشاورزی شناخته می‌شود. محمد سلامتی هم به مانند هادی منافی، در دولت‌های بنی صدر، رجائی و آیت الله خامنه‌ای (تا نیمه آن در سال ۱۳۶۲)، بر این وزارتخانه تکیه داشت.
همچنین عیسی کلانتری در دولت‌های اول هاشمی رفسنجانی و خاتمی توانست از مجلس برای این منصب رأی اعتماد گیرد.
وزارت امور خارجه یکی دیگر از وزارتخانه کلیدی است که در دولت‌های بنی صدر و رجائی میرحسین موسوی سکاندار آن بود.
میرحسین موسوی در دولت اول خود، علی اکبر ولایتی را به عنوان وزیر امور خارجه برگزید که از مجلس رای اعتماد گرفت. او در دولت اول هاشمی رفسنجانی هم در سمت خود بار دیگر از مجلس رأی اعتماد گرفت. ولایتی مجموعا در ۴ دوره وزیر امور خارجه بود؛ از سال ۱۳۶۰ تا سال ۱۳۷۶.
وزارت صنعت نیز از جمله وزارتخانههای کشور بوده است که در دولت‌های بنی صدر و رجائی، محمدرضا نعمت زاده کلیدار آن بود. او در دولت اول هاشمی بار دیگر به این سمت بازگشت و در دولت اول روحانی نیز به عنوان وزیر صنعت، معدن و فلزات فعالیت‌های خود را ادامه داد.
در وزارت ارشاد هم عباس دوزدوزانی در دولت بنی صدر به نخست وزیری رجائی حضور داشت و در کابینه باهنر و کابینه اول مهندس موسوی نیز عبدالمجید معادیخواه سکاندار این وزارتخانه بود.
محمدحسین صفار هرندی که در دولت اول احمدی نژاد به عنوان وزیر ارشاد منصوب شده بود، در آخرین ماه کار دولت اول، به دلیل اختلاف با ریاست جمهوری برکنار شد، اما به سرعت برای از حد نصاب خارج نشدن کابینه این برکناری منتفی شد.
وزارت دادگستری که در واقع رابط میان قوه مجریه و قوه قضائیه است، یکی دیگر از وزارتخانه‌هایی است که از ابتدا تشکیل شده بود. در دولت بنی صدر، ابراهیم احدی مدت کوتاهی کلیددار این وزارتخانه بود؛ او از آبان ۱۳۵۹ تا بهمن ۱۳۵۹ وزیر دادگستری بود که نهایتا به دلیل محدودیت در اختیارات، از سمت خود استعفا داد. سید محمد اصغری از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۳ در کابینه باهنر و کابینه اول موسوی، این وزارتخانه را در اختیار داشت.
اسماعیل شوشتری را می‌توان باسابقه‌ترین وزیر دادگستری دانست؛ چراکه به صورت متوالی در دولت‌های اول و دوم هاشمی رفسنجانی و سیدمحمد خاتمی به مدت ۱۶ سال در سمت خود ابقا شده بود.
در جدول زیر کابینه دولت‌های اول بنی صدر، رجایی، باهنر، میرحسین موسوی، هاشمی رفسنجانی، خاتمی، احمدی نژاد، روحانی، رئیسی و پزشکیان را مشاهده می‌کنید.
توضیحات جدول:
*وزارت اطلاعات از دولت میرحسین موسوی و ریاست جمهوری آیت الله خامنه‌ای تشکیل شد.
* «وزارت دفاع» پس از انقلاب اسلامی تا خردادماه ۱۳۶۳ با عنوان «وزارت دفاع ملی» فعالیت می‌کرد، این وزارت خانه در فاصله بین سال‌های ۶۳ تا ۶۸ نیز «وزارت دفاع» نامیده می‌شد. از سال ۶۸ با ادغام وزارت دفاع وقت و وزارت سپاه پاسداران، «وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران» شکل گرفت.
* وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات همان وزارت پست و تلگراف و تلفن سابق است
*وزارت کار و امور اجتماعی، رفاه و وزارت تعاون بعد‌ها ادغام شد و امروز به عنوان وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است
* وزارت کشاورزی و وزارت جهاد سازندگی ادغام شد و الان به با عنوان وزارت جهاد کشاورزی مطرح است.
* وزارت‌های معادن و فلزات، صنایع سنگین و صنایع در سال ۱۳۹۰ ادغام شد و امروزه به نام وزارت صنعت، معدن و تجارت است.
* وزارت علوم، تحقیقات و فناوری همان وزارت فرهنگ و آموزش عالی سابق است.
* وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ازس ال ۱۳۹۹ و در دولت دوم روحانی تاسیس شد.
* ورزش و جوانان در سال ۱۳۸۹ تشکیل شد و در دولت اول روحانی منصوب شد
*وزارت راه و وزارت مسکن و شهرسازی در سال ۱۳۹۰ و در زمان دولت روحانی ادغام شد.
*فقط در دوره کابینه اول میرحسین موسوی تشکیل شد.
