مجموع مقدار و ارزش صادرات پتروپالایشی‌ها، معادن و فلزات و گاز ایران در ۶ ماهه سال‌جاری، ۴۵ درصد از کل حجم صادرات کشور و ۵۱ درصد از ارزش کالای صادراتی ایران است.
شرکت‌های پتروشیمی، پالایشگاه نفت و روغن، معدن و کارخانه‌های فلزی، عمده مشارکت‌کنندگان در فعالیت‌های صادراتی ایران در ۶ ماه ابتدایی سال جاری بوده‌اند.
به گزارش دنیای اقتصاد، ۱۰۰شرکت اول صادرکننده در این ۶ماه ۳۷میلیون و ۶۷۶ هزار تن کالا به ارزش ۱۶ میلیارد و ۵۵ میلیون دلار، فعالیت تجاری داشته‌اند که ۵۳.۵۶ درصد از وزن و ۶۲.۳۳ درصد از ارزش صادراتی را به خود اختصاص داده‌اند. صنایع پتروپالایشی، معادن و فلزات، موتور محرک ارزآوری کشور هستند و برای ادامه این روند باید ناملایمات پیش‌روی این صنایع برطرف شود.
بالا و پایین‌های تجارت ایران در سال‌های اخیر بر پایداری اقتصاد ایران تاثیر منفی گذاشته‌است و هرچه جلوتر می‌رویم ناترازی‌های انرژی و استهلاک انباشته، آینده تولید و تجارت را با نااطمینانی‌های بیشتری مواجه می‌کند. مشخصا، صنایع پتروپالایشی، معادن و فلزات، موتور محرک ارزآوری به کشور هستند و برای ادامه این روند باید ناملایمات پیش روی این صنایع برطرف شود. در جدیدترین گزارش گمرک ایران از عملکرد ۶ ماهه تجارت و ۱۰۰ شرکت اول صادرکننده و واردکننده کشور به نکات جالبی برمی‌خوریم که به شرح زیر است.
گزارش گمرک جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد در ۶ ماه نخست سال۱۴۰۳، ۱۸ میلیون و ۲۶۸ هزار تن کالا به ارزش، ۳۲ میلیارد و ۵۷۳ میلیون دلار به کشور وارد شده که در مدت مشابه سال‌قبل مبلغ واردات کشور برابر با ۳۰ میلیارد و ۵۷۰ میلیون دلار به وزن ۱۷ میلیون و ۷۶۳ تن بوده است.
در سال۱۴۰۳، ۵۱.۷۷ درصد از واردات ایران به لحاظ وزنی و ۳۱.۲۶ درصد از نظر ارزش دلاری توسط ۱۰۰ واردکننده اول کشور انجام‌شده که در مقایسه با سال۱۴۰۲، ۶.۵۲ درصد در وزن و ۳.۰۸ در ارزش کاهش نشان می‌دهد. در این مدت ارزش هر تن کالای وارداتی ۳.۶ درصد نسبت به مدت مشابه سال‌قبل افزایش نشان می‌دهد و از رقم هزار و ۷۲۱ دلار به ازای هر تن به هزار و ۷۸۳ دلار در هر تن رسیده، همچنین عمده فعالیت ۱۰۰ واردکننده اول کشور در حوزه غذایی، نهاده دامی و واردات قطعات خودرو بوده‌است.
در حوزه صادرات نیز طی ۶ ماهه اول سال۱۴۰۳، حدود ۷۰ میلیون‌تن کالا به ارزش ۲۵ میلیارد و ۷۵۷ میلیون دلار از مبادی رسمی و گمرکات کشور خارج‌شده که ۵۳.۵۶ درصد از وزن و ۶۲.۳۳ درصد از ارزش ۱۰۰شرکت اول صادرکننده را به عهده داشته‌اند. در مقایسه با مدت مشابه سال‌قبل، ۶۷ میلیون و ۹۹۳ هزار تن کالا از کشور به مقاصد مختلف به ارزش ۲۴ میلیارد و ۱۹۰ میلیون دلار صادر شده‌است؛ همچنین وزن کالای صادراتی در ۶ ماهه اول سال۱۴۰۳ نسبت به مدت مشابه قبل، ۳.۴۵درصد و ارزش دلاری آن ۶.۴۸درصد افزایش داشته است.
از دهه۷۰ و با شروع به ساخت پروژه‌های پتروپالایشی، عمده محصول صادراتی ایران را مشتقات نفتی تشکیل داد. در دهه۷۰ و تا اوایل دهه۸۰، کشور‌های اروپایی مقصد عمده کالای ایرانی بود، ولی با شروع تحریم‌ها، آرام‌آرام، شرکای تجاری کشور تغییر کردند و در شرق‌آسیا و کشور‌های همسایه تبدیل به بازیگران بزرگ تجارت خارجی ایران شدند.
آمار‌های گمرک ایران در ۳ دهه‌گذشته، نشان از تغییر رویکرد تجاری ایران به سمت شرق دارد و در حال‌حاضر کشور‌های چین به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار نفت و عراق به‌عنوان مقصد اول کالای نهایی ایران شناخته می‌شوند. در جدیدترین گزارش گمرک، ۱۰۰ شرکت اول صادرکننده از ابتدای سال تا پایان شهریور، ۳۷ میلیون و ۶۷۶هزار تن کالا به ارزش ۱۶ میلیارد و ۵۵ میلیون دلار، صادر کرده‌اند که ۵۳.۵۶ درصد از وزن و ۶۲.۳۳ درصد از ارزش صادراتی‌کل را به خود اختصاص داده‌اند.
جالب‌توجه اینکه در ۶ماهه ابتدایی سال‌گذشته، وزن تراکنش کالای خروجی توسط ۱۰۰شرکت اول، ۳۲ میلیون تن به ارزش ۱۳میلیارد و ۴۵۰میلیون دلار بوده که در سال‌جاری ۱۷.۵۱ درصد در وزن و ۱۹.۳۷درصد از نظر ارزش رشد نشان می‌دهد، اما جمع فعالیت سایر صادرکنندگان در ۶ماهه ابتدایی ۱۴۰۳، ۹ میلیارد و ۷۰۲ میلیون دلار بوده که در مقایسه با ارزش ۱۰ میلیارد و ۷۳۹ میلیون دلار سال‌گذشته، ۹.۶۶ درصد کاهش داشته‌است.
با این وصف می‌توان نتیجه گرفت، صادرات کشور در سال۱۴۰۳ با تمرکز بیشتری دنبال شده به شکلی که ارزش فعالیت ۱۰۰صادرکننده اول ۱۹.۳۷درصد رشد داشته ولی این مقدار برای سایر فعالان این حوزه ۹.۶۶درصد افت داشته است. هر‌تن کالای صادراتی ایران در این مدت، ۳۶۶ دلار در بازار‌های جهانی قیمت خورد. درحالی‌که سال‌گذشته هر‌تن کالای ایرانی با مبلغ ۳۵۶ دلار به‌فروش می‌رسید؛ سال‌جدید این متغیر با ۲.۹۲درصد رشد همراه بوده‌است.
شرکت‌های پتروشیمی، پالایشگاه نفت و روغن، معدن و کارخانه‌های فلزی، عمده مشارکت کنندگان در فعالیت صادراتی ایران در ۶ ماهه ابتدایی سال۱۴۰۳ بوده‌اند. شرکت‌های پتروشیمی و پالایشی در این مدت، ۱۷میلیون و ۲۶۸هزار‌تن کالا به ارزش ۷میلیارد و ۴۲۳میلیون دلار، صادر کرده‌اند که ۲۴.۵درصد از وزن و ۲۸.۸درصد از ارزش کل دلاری صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌است.
نکته اینکه هم حجم و هم ارزش صادرات این شرکت‌ها و صنایع نسبت به سال‌گذشته به ترتیب ۷.۷درصد و ۱۴.۹درصد رشد داشته‌است. سال‌گذشته حجم تجارت پتروپالایشی ایران ۱۶ میلیون تن با سهم ۲۳.۶درصدی از کل و به ارزش ۶ میلیارد و ۴۶۰ میلیون دلار بوده؛ این افزایش تمرکز در صادرات کالای مشتقه نفتی به‌معنای وابستگی هر چه بیشتر بازار ارز کشور به این صنایع دارد و از طرفی با وجود تحریم‌های تجاری، این تمرکز، ریسک تجاری ایران را بالا می‌برد و بازار ارز کشور را با چالش مواجه می‌کند.
با توجه به رکود در بازار‌های جهانی، مشکلات طرف تقاضای اقتصاد جهانی و کاهش قیمت نفت می‌توان انتظار داشت در صورت عدم‌تنوع‌بخشی به صادرات کشور، تراز تجاری با کسری بیشتری برای پایان سال‌جاری و حتی سال‌آینده مواجه شود.
سالی که گذشت تولید صنایع فلزی با بحران مواجه شد؛ این شرکت‌ها با وجود قطعی مکرر برق نتوانستند با حداکثر ظرفیت تولید کنند و حتی در بعضی موارد با تعطیلی همراه شدند. به‌نظر می‌رسد این بحران در پاییز و زمستان ادامه دارد و کسری گاز شبکه توزیع، مانند سال‌های گذشته گریبان فعالان این حوزه را می‌گیرد.
در این مدت کاهش تولید، بر فروش و صادرات این صنایع اثر منفی گذاشت به شکلی که شرکت‌های معدنی و کارخانه‌های فلزی با صادرات ۲ میلیارد و ۸۸میلیون دلاری، نسبت به سال‌گذشته با کاهش مواجه بودند. در بین ۱۰۰ شرکت اول صادرکننده، این شرکت‌ها در ۶ ماهه ابتدایی سال۱۴۰۳، به میزان ۴ میلیون و ۵۶۶ هزار تن کالا به ارزش حدودی ۲ میلیارد دلار صادر کردند که ۶.۵درصد از کل صادرات به لحاظ مقدار و ۸.۱ درصد از نظر ارزش دلاری کل را به خود اختصاص دادند.
در مدت مشابه سال‌گذشته فعالان این بخش، ۴ میلیون و ۵۰۴ هزار تن کالا از کشور به مقاصد خود فرستاده اند که ارزش آن در حدود ۲ میلیارد و ۳۶۵ میلیون دلار بوده‌است. نکته اینکه ارزش صادرات شرکت‌های این حوزه در مقایسه با مدت مشابه سال‌گذشته، ۱۱.۷ درصد کاهش داشته‌است که می‌توان نتیجه گرفت سهم فلزات از صادرات کشور کاهش‌یافته و در مقابل صنایع شیمیایی در این حوزه فعالیت بیشتری داشته‌اند.
در ۶ ماهه ابتدایی سال‌گذشته سهم صنایع معدنی و کارخانه‌های فلزی از مقدار کل صادرات ایران، ۶.۶درصد و ارزش دلاری آن، ۹.۸درصد بوده که در سال‌جدید و مدت مشابه این سهم به ترتیب به ۶.۵ و ۸.۱درصد کاهش یافته‌است.
در نیمه اول سال‌جاری مصرف گاز طبیعی به ۱۱۷ میلیارد مترمکعب رسید‌که پیش‌بینی می‌شود در ۶ماهه دوم سال‌این رقم به ۱۳۲ میلیارد مترمکعب برسد؛ این در حالی است که ۵۴ درصد گاز تولیدی به وسیله ۷۰۰ شرکت بزرگ صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد که کمبود ۲۵۰میلیون مترمکعبی گاز قطعا آنها را با مشکلاتی مانند استفاده از سوخت‌های جایگزین از جمله مازوت و حتی تعطیلی مواجه خواهد کرد.
با توجه به کسری در شبکه مصرف خانگی، به‌نظر می‌رسد گاز صنایع در زمستان امسال نیز با قطعی همراه خواهد شد که باید بررسی بیشتری درخصوص حالت بهینه فروش گاز انجام شود، زیرا در گزارش گمرک، فروش هر کیلو گاز طبیعی به ازای هر کیلو ۳۵ سنت ثبت شده‌است؛ در حالی‌که فروش گاز به صنایع داخلی تقریبا با قیمت ۱۰ سنت انجام می‌شود.
شرکت ملی گاز ایران در ۶ ماه ابتدایی سال۱۴۰۲، ۹ میلیون و ۹۲۸ هزار تن گاز به ارزش ۳ میلیارد ۷۶۶ میلیون دلار صادر‌کرده که ۱۴.۶درصد از کل مقدار صادرات و ۱۵.۶ درصد از ارزش را به خود اختصاص‌داده بود ولی در مدت مشابه سال‌جاری مقدار صادرات به ۱۰میلیون و ۱۵۷ هزار تن افزایش پیدا کرد، اما ارزش محموله‌های گازی ایران با افت ۳.۵ درصدی به ۳ میلیارد و ۶۳۳ میلیون دلار رسیده‌است.
مجموع مقدار و ارزش صادرات پتروپالایشی‌ها، معادن و فلزات و گاز ایران در ۶ ماهه سال‌جاری، ۴۵ درصد از کل حجم صادرات کشور و ۵۱ درصد از ارزش کالای صادراتی ایران است.
