تغییر دکترین هستهای ایران به معنای تغییر فاز از استفاده صلح‌آمیز به سمت استفاده نظامی و ساخت سلاح هستهای است. این تغییر دکترین پیش‌زمینه‌ها و نتایجی دارد که می‌توان آن را در اظهارنظر و موضع‌گیری‌های موافقان و مخالفان مشاهده کرد.
فرارو- تغییر دکترین هستهای ایران، یکی از مسائل داغ این روز‌ها در عرصه سیاسی و رسانه‌ایست. داغ شدن دوباره این بحث نیز به تهدید‌های اخیر اسرائیل علیه ایران و افزایش سطح تنش میان دو طرف برمی‌گردد. روز دوشنبه ویلیام برنز رئیس سازمان سیا در یک جلسه پرسش و پاسخ که در سی‌آیلند ایالت جورجیای آمریکا برگزار شد، ادعا کرد که ایران از سال ۲۰۰۳ برنامه هستهای نظامی خود را کنار گذاشته است. او همچنین بر اساس همین ادعا، مطرح کرد که جامعه اطلاعاتی آمریکا در حال حاضر شواهدی مبنی بر این که ایران تصمیم به تغیر این راهبرد گرفته باشد، در دست ندارد.
به گزارش فرارو، تغییر دکترین هستهای ایران به معنای تغییر فاز از استفاده صلح‌آمیز به سمت استفاده نظامی و ساخت سلاح هستهای است. این تغییر دکترین پیش‌زمینه‌ها و نتایجی دارد که می‌توان آن را در اظهارنظر و موضع‌گیری‌های موافقان و مخالفان مشاهده کرد. در جریان آخرین تحولات، ۳۹ نماینده مجلس خواستار تولید سلاح هستهای شدند. به گزارش هم‌میهن، «۳۹ نماینده مجلس در نامه‌ای به شورای‌عالی امنیت ملی خواستار تجدیدنظر در دکترین دفاعی جمهوری اسلامی و صدور اجازه و فراهم شدن امکانات برای ساخت سلاح هستهای شدند.»
حسن‌علی اخلاقی‌امیری، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس و نماینده مشهد و کلات درباره این نامه صحبت کرده است. او در این باره توضیح داد: «امروز دیگر هیچ سازمان بین‌المللی و حتی کشور‌های مدعی اروپایی و آمریکایی نمی‌توانند رژیم صهیونیستی را کنترل کنند چراکه این رژیم جعلی به هر جنایتی دست می‌زند؛ بر همین اساس حدود ۳۹ نفر از نمایندگان مجلس نامه‌ای را خطاب به شورای عالی امنیت ملی نوشتیم و آن را امضا کردیم و در آن از این شورا درخواست کردیم تا در دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ایران تجدیدنظر کنند.»
اخلاقی‌امیری با اشاره به فتوای رهبری مبنی بر حرام بودن سلاح هستهای که از آن به‌عنوان دکترین دفاعی جمهوری اسلامی یاد می‌شود، گفت: «فتوای رهبر معظم محفوظ است چراکه در ادبیات فقه امامیه زمان و مکان در تغییر احکام دخالت دارد و همچنین احکام ثانویه می‌تواند جای احکام اولیه را بگیرد.» اشاره این نماینده مجلس به فتوای حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سال ۱۳۸۹ است.
رئیس شورای راهبردی روابط خارجی مهم‌ترین مقام فعلی کشور محسوب می‌شود که تا کنون درباره تغییر دکترین هستهای کشور هشدار داده است. خرازی در دو اظهارنظر جداگانه در اردیبهشت ۱۴۰۳ به این مساله پرداخت. اولین بار در مصاحبه با الجزیره مباشر، پس از حمله اسرائیل به کنسولگری در دمشق و عملیات وعده صادق ۱ بود که خرازی گفت: «اگر آنها بخواهند جسارت کنند و به تاسیسات هستهای ایران لطمه بزنند، سطح بازدارندگی ما متفاوت خواهد شد. ما تا به حال بازدارندگی را در سطح متعارف تجربه کردیم. اگر آنها بخواهند به توانایی‌های هستهای ایران ضربه بزنند، طبیعتا می‌تواند موجب تغییر دکترین هستهای ایران شود.»
او در بخش دیگری از این گفتگو به مصاحبه پیشین خود با این شبکه اشاره کرد و گفت: «دو سال پیش در گفتگو با الجزیره اعلام کردم که ایران ظرفیت تولید بمب هستهای دارد؛ امروز هم آن ظرفیت هست، ولی ما تصمیمی برای تولید بمب هستهای نداریم. اما اگر موجودیت ایران تهدید شود، ناچاریم دکترین هستهای خود را تغییر دهیم. اخیرا مقامات نظامی هم اعلام کردند که اگر اسراییل بخواهد به تاسیسات هستهای حمله کند تجدید نظر در دکترین و سیاست‌های هستهای ایران و عدول از ملاحظات اعلامی گذشته محتمل و قابل تصور است.»
خرازی در سومین همایش گفتگو‌های ایرانی-عربی با عنوان «برای همکاری و تعامل» که ۲۳ اردیبهشت برگزار شد نیز، گفت: «اگر اسرائیل کشور‌های دیگر را به توان هستهای تهدید کند طبیعتا کشور‌های دیگر نمی‌توانند ساکت بنشینند. در مصاحبه‌ای که با الجزیره داشتم اعلام کردم که اگر اسرائیل جسارت بکند و ایران را تهدید هستهای بکند ما ممکن است در دکترین هستهای خود تجدیدنظر بکنیم. ما خواهان سلاح هستهای نیستیم و فتوای رهبر انقلاب نیز بر این اساس هست که تولید و کاربرد سلاح هستهای حرام است ولی اگر دشمن شما را تهدید بکند چه کار باید بکنیم؟ ناچار می‌شویم در دکترین خود تغییر ایجاد بکنیم.»
طی سال‌های اخیر بحث خروج ایران از ان‌پی‌تی دوبار مطرح شده است. یک بار در سال ۱۳۹۸ و زمان عملیاتی شدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران که محمدجواد ظریف آن را پیشنهاد داد و یک اهرم فشار بود. این روز‌ها نیز بار دیگر به طور جدی از سوی برخی سیاستمداران مطرح می‌شود. علاالدین بروجردی نماینده مجلس و رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی چندی پیش بحث خروج ایران از ان‌پی‌تی را مطرح کرد. به گزارش العالم، بروجردی در پاسخ به این پرسش که در صورت حمله احتمالی رژیم صهیونیستی، خروج ایران از پیمان ان‌پی‌تی چه حد احتمال دارد، گفت: «هر اتفاقی ممکن است بیفتد و خروج از NPT به ویژه در داخل مجلس و بین نمایندگان ملت در راستای دفاع از حریم منافع ملی کشور، یک ایده جدی به حساب می‌آید که البته عملیاتی شدن آن در نهایت نیازمند مصوبه قانونی مجلس است. ما بر اساس ماده ۱۰ قانون NPT در کشورمان این اجازه را داریم که اگر علیه منافع ملی‌مان عمل شود، بتوانیم از این معاهده که به صورت داوطلبانه عضو آن شده بودیم، خارج شویم.»
او در ادامه با اشاره به نگرانی آمریکا از خروج ایران از معاهده NPT بیان کرد: این نگرانی از آن جهت است که محتوای این معاهده تعهدی نسبت به عدم ساخت سلاح هستهای بوده و وقتی ایران از آن خارج شود یعنی نسبت به این موضوع متعهد نخواهد بود.»
خروج از ان‌پی‌تی در ماده ۱۰ این پیمان پیش‌بینی شده است و شرایط خاصی را می‌طلبد: «چنانچه هر یک از طرف‌های پیمان - تشخیص دهد که حوادثی فوق‌العاده مربوط به موضوع این پیمان مصالح عالیه کشورش را به مخاطره‌افکنده است - حق خواهد داشت - در اعمال حق حاکمیت ملی خود از پیمان کناره‌گیری کند. طرف مذکور باید این کناره‌گیری را با اخطار قبلی سه ماهه‌به کلیه دول دیگر طرف پیمان و به شورای امنیت ملل متحد اعلام نماید. اخطار مذکور باید حاوی بیان و شرح حوادث فوق‌العاده‌ای که به نظر دولت مورد بحث مصالح عالیه کشورش را به مخاطره انداخته است - باشد.» (قانون پیمان بین‌المللی منع گسترش سلاح‌های هستهای، مصوب ۲۲/۱۰/۱۳۴۸ در مجلس شورای ملی) ایران از ۱۳۸۲ پروتکل الحاقی به این پیمان را نیز داوطلبانه امضا کرد، اما در سال ۱۳۹۹ و حدود دو سال بعد از خروج ترامپ از برجام و بازگشت تحریم‌های آمریکا، از آن خارج شد.
حامیان تغییر دکترین هستهای معتقدند که در نهایت، اگر ایران بخواهد به سمت ساخت سلاح هستهای برود، به دلیل احیای بازدارندگی خود در برابر تهدیدات خارجی است. روزنامه اصولگرای جوان در سرمقاله ۱۲ مهر ۱۴۰۳ نوشت: «غرب شاید با وجوه دیگر مسئله کنار بیاید، اما نمی‌تواند باور کند که ایران در کار غنی‌سازی باشد، اما یک شاخه از این علم را به دست خود ببرد و کنار بیندازد! با این توصیف شاید بتوان بخشی از تلاش ناموفق غرب برای متوقف‌کردن برنامه هستهای ایران را با همین فرض سنجید؛ و این دردسر بزرگی برای غرب و امریکا ایجاد خواهد کرد، زیرا مسئله هستهای ایران را تا ابد همچون یک راز و معما برای آنان حفظ می‌کند. ایرانی که سلاح هستهای ندارد ولی «می‌تواند» داشته باشد و این توانستن هم «در لحظه» است و هم «در ابعاد گسترده» همچون یک کار پژوهشی بزرگ که ابعاد گسترده و نمونه‌های آزمایشگاهی فراوان خود را دارد. حاصل چنین چیزی در زمانه‌ای که ما به‌سر می‌بریم، «بازدارندگی» است و برای آینده نیز ثمرات خود را دارد که بدون دسترسی به علوم آینده، پیش‌بینی و قضاوت درباره آن آسان نیست، اما محصول فوری و بی‌واسطه «بازدارندگی» به ما کمک می‌کند تا پروژه‌های آینده علمی خود را در همین موضع با قوت به‌پیش ببریم.»
دیگر تحلیلگران موافق تغییر دکترین هستهای می‌گویند بازدارندگی فعلی ایران که مبتنی بر توان موشکی و نیرو‌های مقاومت برای دفع تهدید‌های اسرائیل بوده، از بین رفته است و ایران باید یک قدم فراتر برود.
از آنجایی که تغییر دکترین هستهای کشور به عنوان حرکت به سمت ساخت سلاح تعبیر می‌شود، مخالفان این تغییر معتقدند که این اقدام با واکنش متقابل جامعه جهانی روبرو خواهد شد. احمد زیدآبادی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی در این باره نوشت: «این نغمه‌ای که برخی محافل در مورد لزوم "تغییر دکترین اتمی ایران" راه انداخته‌اند، از سر ناآشنایی کامل با مناسبات قدرت در خاورمیانه و در سطح بین‌الملل است. حرف از تغییر دکترین اتمی نه فقط کمترین بازدارندگی به وجود نمی‌آورد بلکه حتی طرح بحث آن در این وضعیت نوعی دعوت برای حملۀ نظامی به کشور از سوی یک ائتلاف نظامی مجهز و قدرتمند است. همین را می‌خواهند؟»
صادق زیباکلام استاد علوم سیاسی نیز چندی پیش در این باره به خبرنگار یک رسانه تلگرامی به نام چندثانیه گفت: «بسیاری بر این باورند که اگر ایران به سلاح هستهای دست پیدا کند، می‌تواند در برابر دشمنان جمهوری اسلامی مانند «اسراییل» و «آمریکا» اهرم بازدارنده‌ای داشته باشد و دیگر آنها جرات نمی‌کند نگاه چپی بکند. البته برخی اساتید دانشگاه در حوزه سیاست‌خارجه نیز چنین نظراتی داشتند و دارند. ذهن این افراد در خصوص امنیت، یک تفکر نظامی را دنبال می‌کند و همواره می‌اندیشند که چطور مقابله کنیم یا چطور از پیشروی دشمن جلوگیری کنیم. تجربه یک قرن اخیر نشان داده نظام‌هایی که متکی به پشتوانه مردمی هستند و از حمایت شهروندان خود بهره می‌برند، بازدارندگیشان را از طریق سلاح نظامی و اتمی به‌دست نیاورده‌اند. بلکه آنچه اهرم بازدارنگی در این جوامع می‌خوانیم بر روی سیاست‌های داخلی و خارجی معقول و موجه بنا شده است.
برای اینکه ثابت شود سلاح هستهای عامل بازدارندگی ندارد لازم نیست راه دوری برویم. همین اسراییل، بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ کلاهک هستهای دارد آیا امروز که در سالگرد «هفتم اکتبر» هستیم، آیا شهروندان اسراییلی از نظر امنیت و ثبات در وضعیت خوبی به‌سر می‌برند یا در زمانی که بمب هستهای نداشتند زندگی بهتری را تجربه می‌کردند؟»
