در گفتگو با مسئولان آموزش عالی و روسای دانشگاه‌ها تلاش کردیم به آماری در مورد دانشجویان اخراجی و محروم از تحصیل دست پیدا کنیم؛ با این وجود هنوز ابهاماتی در این موضوع وجود دارد.
موضوع «اخراج دانشجویان و اساتید» یکی از موضوعاتی بود که مسعود پزشکیان از زمان مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری به آن توجه داشت. پس از انتخاب پزشکیان به عنوان رییس جمهور پیگیری این موضوع ادامه یافت. او در مراسم تودیع و معارفه وزیر علوم نیز بر بازنگری پرونده همه اساتیدی که به هر طریقی توسط دانشگاه لغو قرارداد یا اخراج شده‌اند و بازگرداندن دانشجویان تاکید کرد. وی با به رسمیت شناختن اعتراض دانشجویان گفت: دانشجو که اعتراض می‌کند، من هم باید جوابش را بدهم؛ یا حرفش حق است که باید اطاعت کنم یا اشتباه می‌کند که هدایتش می‌کنم. دانشجو نمی‌تواند آدم بدی باشد؛ دانشجو فردای مملکت ماست و باید بتواند سؤال کند.
به گزارش مهر، محمدرضا عارف؛ معاون اول رییس جمهور در اولین اجلاس روسای دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در دولت چهاردهم درباره برخوردهایی که با برخی دانشجویان در سال‌های اخیر شده است، گفت: تعدادی از اساتید و دانشجویان در سال‌های اخیر مسائلی داشتند که احساس می‌کنند فرا قانونی و یا سلیقه‌ای با آنها برخورد شده است. خواهش دارم سریع‌تر مساله روشن و بسته شود. نباید کش‌دار بماند. اگر احیاناً برخورد سلیقه‌ای شده سریع مسئله حل شود، ما به ایجاد فضای صمیمی و فرهنگی در دانشگاه نیاز داریم دانشگاه باید با نشاط و دانشجو باید فعال باشد، دانشجوی فعال پرخاش هم می‌کند؛ چراکه عین دختر و پسر ماست.
دکتر حسین سیمایی صراف نیز در همان اجلاس جمع خبرنگاران درباره سازوکار رسیدگی به پرونده دانشجویان اخراجی گفت: کارگروهی در دفتر بازرسی و شکایات، مرکب از کارشناس حقوقی، مدیر بازرسی و شکایات و مدیران ذی‌ربط تشکیل می‌شود. دعوت کردیم تا یکی از قضات عالی‌رتبه کشوری هم در این کارگروه حضور داشته باشد تا کاملاً بی‌طرفانه رسیدگی شود و تضییع حقی صورت نگیرد.
یکی از اقدامات دیگری که در جهت رعایت حقوق دانشجویان انجام شد، بازنگری شیوه‌نامه انضباطی دانشجویان بود. شیوه‌نامه انضباطی دانشجویان پیش از این آبان‌ماه سال ۱۴۰۱ بازنگری شده بود. در هفته‌های اخیر شیوه‌نامه مجدد مورد بازنگری قرار گرفت و اول مهر ماه سال جاری شیوه‌نامه جدید انضباطی دانشجویان ابلاغ شد.
همچنین سازمان امور دانشجویان وزارت علوم اول مهر ماه در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: دانشجویانی که دارای حکم اخراج یا تعلیق هستند و پرونده آنان در فهرست رسیدگی مجدد قرار نگرفته است، اعتراض خود را همراه با رأی صادره به این سازمان ارسال کنند.
دوازدهم مهرماه نیز رییس سازمان امور دانشجویان با ارسال بخشنامه‌ای به دانشگاه‌های سراسر کشور سازوکار بازگشت به تحصیل دانشجویان محروم از تحصیل را اعلام کرد.
در همین راستا در گزارش پیش رو تلاش شده با جمع آوری اطلاعاتی از مسئولان آموزش عالی به آماری از دانشجویان اخراجی و محروم از تحصیل و بازگشت آنها دست پیدا کنیم که جزئیات آن به شرح زیر است:
از ۵۴ دانشجوی اخراجی دانشگاه‌ها، ۴ حکم قطعی بوده که تجدیدنظر می‌شود
دکتر سعید حبیبا، رئیس سازمان امور دانشجویان درباره آمار دانشجویان اخراجی دانشگاه‌های تحت تابعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفت: دانشجویانی که حکم اخراجی قطعی داشته‌اند ۴ مورد بودند. البته دانشگاه‌ها ۵۴ مورد اخراجی داشتند که با تجدید نظرهایی که صورت گرفته، در نهایت آنچه به سازمان امور دانشجویان اعلام شده ۴ مورد بوده است.
وی افزود: از بین این ۴ دانشجو نیز حکم دو مورد نقض شده و دو مورد قطعی شده است. آن دو مورد نیز با توجه به عفو رهبری، نظر ریاست جمهوری و وزیر علوم، با دیده عفو و رحمت و ایجاد امید بین دانشجویان، در حال تجدید نظر در حکم آنها نیز هستیم.
رییس سازمان دانشجویان در مورد اخراج آموزشی دانشجویان نیز گفت: محروم شدن دانشجو از ترم نیز می‌تواند منجر به اخراج شود که تمام پرونده‌ها توسط دانشگاه‌ها و برخی نیز توسط سازمان در حال بررسی است و دستور داده شد تا دانشگاه‌ها فعلاً ثبت نام این دانشجویان را انجام دهند تا زمانی که آرای قطعی اعلام شود آنها بتوانند سرکلاس ها حاضر شوند.
رئیس سازمان امور دانشجویان درباره اینکه دانشگاه‌ها تا چه زمانی فرصت دارند نتایج را اعلام کنند، گفت: نتایج بررسی برخی دانشگاه‌ها اعلام شده و دانشجویان سرکلاس‌ها حاضر شده‌اند، پرونده تعدادی نیز در سازمان دانشجویان در حال بررسی است و به زودی آمار آن اعلام می‌شود.
همچنین حبیبا در روزهای اخیر در حاشیه اختتامیه جشنواره ملی سلامت دانشجویان در جمع خبرنگاران درباره آخرین وضعیت بازگشت دانشجویان محروم از تحصیل به دانشگاه‌ها گفت: در رابطه با دانشجویان اخراجی در مجموع ۳۵۰ پرونده به سازمان امور دانشجویان رسیده بود. در فراخوانی هم که اعلام کردیم حدود ۱۴۰ الی ۱۵۰ پرونده به دست ما رسیده است (البته ارسال پرونده‌ها هنوزم ادامه دارد) که بررسی کردیم، پرونده‌ها دارای ایرادات شکلی و ماهوی بوده، بنابراین یک گروه از حقوق دان‌ها توسط وزیر علوم تشکیل شد این پرونده‌ها را بررسی کردند و ایرادات آن را احصا و به وزیر علوم گزارشی دادند.
در این بخشنامه به روسای دانشگاه‌ها تاکید کردیم تا رسیدگی و ارائه رای نهایی در ارتباط با این پرونده‌ها، دانشجویان در سر کلاس‌ها حاضر شوند تا آراء نهایی صادر شود.
وی در پاسخ به این سوال که احکام دانشجویان چه مشکلات حقوقی داشت افزود: مشکل حقوقی اعم از مشکلات شکلی و ماهوی است و لذا وقتی یک پرونده به لحاظ شکلی درست پیش نرفته باشد می‌تواند دیوان عدالت اداری آنها را لغو کند همچنان که از چند آراء صادره ما که در دیوان عدالت اداری شکایت شد دو نفر مراجعه کرده و آرای ما را نقض کردند و چون وزیر علوم نیز حقوقدان هستند بنده نیز حقوقدان هستم در حال رسیدگی و بررسی هستیم تا بتوانیم دانشجویان را کمک کنیم و فضای شادابی را در مهرماه که آغاز سال تحصیلی است داشته باشند.
رئیس سازمان امور دانشجویان در پاسخ به این سوال مهر که یعنی حکم‌هایی که برای دانشجویان صادر شده بود مشکلات حقوقی داشت؟ افزود: خیر مشکلات شکلی، رسیدگی‌های شکلی، اگر یک جای آن رعایت نشود یک ایراد حقوقی است.
وی در پاسخ به این سوال که چند درصد از پرونده‌ها به این صورتی بوده که اشاره کردید افزود: اکثر پرونده‌ها ایرادات شکلی را حداقل داشته است.
مسعود حبیبی، معاون فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در خصوص وضعیت دانشجویان اخراجی دانشگاه‌های علوم پزشکی اظهار کرد: در دو سال اخیر پرونده‌هایی مرتبط با اعتراضات دانشجویی و آشوب‌های خیابانی در وزارت بهداشت بررسی شده است. ۲۵۰ پرونده مربوط به این دانشجویان ثبت شده که حدود ۷۰ پرونده در کمیته مرکزی وزارت بهداشت مورد بررسی قرار گرفته و بقیه در دانشگاه‌ها پیگیری شده‌اند.
وی با اشاره به عنایت مقام معظم رهبری و دستور رئیس‌جمهور و موافقت وزیر بهداشت، توضیح داد: بیشتر دانشجویانی که از تحصیل محروم شده بودند به تحصیل بازگشته‌اند و پرونده‌های آنان مجدداً به کمیته انضباطی ارجاع شده است.
حبیبی ادامه داد: از آنجا که این دانشجویان متنبه شده‌اند و علاقه‌مند به ادامه تحصیل هستند، پرونده‌های آنها مجدداً بررسی و اقدامات لازم انجام خواهد شد.
وی همچنین تأکید کرد: در این پرونده‌ها هیچ دانشجویی به طور کامل اخراج نشده است، به جز ۳ مورد که ۲ نفر آنها هم به دلیل مشکلات حقوقی در حال بررسی هستند. آغوش ما برای بازگشت اخراجی‌ها باز است.
دکتر علیرضا رهایی، رییس دانشگاه صنعتی امیرکبیر در مورد آمار دانشجویان و اساتید اخراجی این دانشگاه گفت: ما در دانشگاه صنعتی امیرکبیر در سطح اعضای هیات‌علمی در یک سال و نیم گذشته هیچ موردی از اینکه استادی از تدریس محروم شود، نداشتیم. در مورد دانشجویان تعدادی وجود دارد که محرومیت آنها به طور عمده مربوط به مسائل علمی است.
وی توضیح داد: طبق مقررات آموزش عالی در سطح کارشناسی اگر دانشجویی سه ترم یا ۴ ترم متوالی مشروط شود، از تحصیل محروم می‌شود. ما حتی بیش از این هم به دانشجویان فرصت دادیم؛ تعدادی دانشجو این سنوات را طی کردند، ولی نتوانستند دروس خود را بگذرانند و هر ترم تعدادی دانشجو داریم که به دلیل مشکلات آموزشی محروم می‌شود.
رهایی با بیان اینکه سایر موارد، بیشتر مربوط به فساد اخلاقی دانشجویان و موضوعات این‌چنینی است، خاطر نشان کرد: این افراد نیز در حد یک ترم و دو ترم از تحصیل محروم شده‌اند و به بعد از این زمان به دانشگاه برمی‌گردند و محرومیت قطعی ندارند.
وی درباره دانشجویان محروم از تحصیل در سال ۱۴۰۱ گفت: در بین دانشجویان ۱۴۰۱ نیز هیچ مورد دانشجوی محروم کلی از تحصیل نداشتیم؛ محرومیت‌ها در حد یک ترم و دو ترم بوده و همگی به دانشگاه برگشته‌اند. در مورد اساتید نیز مورد محرومیت تدریس نداشتیم.
رییس دانشگاه امیرکبیر در مورد قطع همکاری با اساتید پیمانی و عدم تمدید قرارداد آنها گفت: در مورد تمدید قرارداد اساتید چند ملاحظه در نظر گرفته می‌شود؛ اولی این است که اساتید از نظر فعالیت‌های پژوهشی باید یک حداقل تعدادی مقاله، حداقل میزانی گرنت، ارزیابی آموزشی و حداقل امتیاز سطح ارزیابی آموزشی داشته باشند.
وی افزود: اگر استادی حداقل‌ها را نداشته باشد، ممکن است چند سال متوالی ترفیع پیدا نکند و وقتی ترفیع پیدا نکند، زمان تمدید قرارداد موضوع به بحث گذاشته می‌شود و یکی دو بار تذکر داده می‌شود و بیش از ۹۰ درصد از افرادی که رکود علمی داشته‌اند با تذکرات داده شده جبران کردند و کارشان ادامه پیدا کرده است.
رهایی تاکید کرد: ما در دانشگاه امیرکبیر هیچ مورد استاد اخراجی نداشتیم.
دکتر امیررضا شاهانی؛ رییس سابق دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی معتقد است که خیلی نباید به موضوع اساتید و دانشجویان اخراجی پرداخته شود. وی در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد دانشجویان و اساتید اخراجی این دانشگاه گفت: همان‌طور که معاون اول رییس جمهور گفتند؛ کل اساتیدی که به آنها اخراجی یا تمدید قرارداد گفته می‌شود، زیر یک درصد هستند. بنابراین به این موضوع خیلی پرداخته نشود، بهتر است. چون ما اولویت‌های مهم‌تری داریم گرچه کرامت انسان‌ها مهم است.
وی خاطر نشان کرد: هیچ استادی در دانشگاه ما اخراج نشده غیر از یک مورد که مورد اخلاقی بوده است و درست نیست که باز بشود.
رییس سابق دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی با بیان اینکه این موضوع اصلاً به رییس دانشگاه مربوط نیست؛ ادامه داد: طبق قانون هیئت‌های انتظامی تخلفات اساتید موارد را بررسی می‌کنند و مستقل از رییس دانشگاه هستند. موردی بوده که تعدادی از دانشجویان از یک عضو هیئت‌علمی شکایت داشتند و آن استاد به خاطر مسائل اخلاقی شاکی خصوصی داشته است.
وی در مورد قطع همکاری با اساتید پیمانی و عدم تمدید قرارداد آنها گفت: نه. این موارد هم نداشتیم و این موضوع را برای اولین‌بار است که می‌گویم؛ ما حتی مواردی هم داشتیم که در هیئت جذب یا در کارگروه‌های صلاحیت‌های عمومی ان‌قُلت‌ها و بهانه‌هایی وجود داشته و خود من در کارگروه صلاحیت‌های عمومی یا کمیسیون ماده یک فرهنگی، از همکاران خواهش کردم و آنها را مجاب کردم که آن فرد را تایید کنند.
شاهانی اظهار کرد: البته این موضوع در دولت فعلی هم نبوده است و من در دولت قبل هم این کار را کردم.
رییس سابق دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی درباره آمار دانشجویان اخراجی این دانشگاه هم گفت: ما هیچ دانشجوی اخراجی نداشتیم. در کل سه سال دولت گذشته (که البته من فقط ۱۴ ماه در دولت قبل مسئولیت داشتم)، تعداد دانشجویانی که حکم کمیته انضباطی داشتند در حد انگشتان دست است و ما هیچ دانشجوی اخراجی نداریم.
وی در مورد آمار دانشجویان محروم از تحصیل توضیح داد: باید توجه داشت که لفظ دانشجوی «تعلیقی» از نظر قانونی لفظ غلطی است و در رسانه‌ها از این لفظ استفاده می‌شود. لفظ صحیح «محرومیت از تحصیل» برای یک ترم تا دوم ترم است. تعلیق به این معناست که محکومیت اجرا نمی‌شود مگر اینکه دوباره جرم تکرار شود.
شاهانی افزود: ما دانشجوی محروم از تحصیل حداکثر تا دو ترم داشتیم که معمولاً حتی اگر کمیته انضباطی بدوی حکم به محرومیت از تحصیل داده باشد، زمانی که حکم به کمیته تجدید نظر بیاید، چون خود رییس دانشگاه در این کمیته حضور دارد، معمولاً احکام صادره در کمیته بدوی بخشیده می‌شود و یا سعی کردیم حکم را تعلیق کنیم.
به گفته رئیس سابق دانشگاه خواجه نصیر؛ دانشجویان معدودی در این دانشگاه دارای حکم انضباطی محرومیت از تحصیل در حد یک ترم و دو ترم بوده‌اند و تعداد دانشجویانی که حکم آنها اجرا شده، به اندازه انگشتان دست است.
زهرا ناظم بکایی نیز درباره دانشجویان اخراجی دانشگاه الزهرا و آخرین وضعیت آنها اظهار کرد: ما دانشجوی اخراجی نداشتیم و تنها افراد تعلیقی داشتیم که بسیار آمار اندکی است و اکثر آنها وقتی دوره تعلیق خود را گذراندند به دانشگاه برگشته و کار خود را ادامه خواهند داد.
وی ادامه داد: اما مهم این است که آنها باید در چارچوب نظام باشند و اگر بخواهند فعالیتی مخالف نظام و علیه نظام داشته باشند، هیچ کشور و دانشگاهی آنها را قبول نمی‌کند.
ناظم بکایی عنوان کرد: ما مصوبات وزارت علوم را اجرا می‌کنیم و از خودمان قانونی در این رابطه نداریم.
رئیس دانشگاه الزهرا در رابطه با بازگشت به تحصیل دانشجویان متخلف اظهار کرد: ما به این دانشجویان کمک خواهیم کرد و در فرایندهای خود یک وجه ارشادی نیز تعریف کردیم که قبل از اینکه دانشجو به کمیته انضباطی معرفی شود با آنها گفتگو می‌کردیم و بحث ارشاد را داشتیم.
وی افزود: خیلی از دانشجویان در مرحله ارشادی از کار خود پشیمان می‌شدند و ادامه نمی‌دادند و تعداد خیلی کمی به تخلف خود ادامه می‌دادند.
ناظم بکایی اظهار کرد: رویکرد ما در درجه اول همان رویکرد ارشادی و وفاق است که در محیطی با نشاط این دانشجویان علم‌آموزی کنند. این دانشجویان دختران ما هستند و در هر صورت باید به آنها کمک کنیم.
دکتر محمود کمره‌ای؛ معاون آموزشی دانشگاه تهران درمورد دانشجویان اخراجی همیشه در سیستم آموزشی افرادی وجود دارند که وضعیت آموزشی خوبی ندارند و ممکن است نیاز باشد که با آنها طبق مقررات برخورد صورت گیرد.
وی در مورد پرونده انضباطی سایر دانشجویان گفت: موضوعات دیگر از جمله مسائل اجتماعی و … به حوزه دانشجویی مرتبط است که فکر می‌کنم با بخشنامه‌های صادر شده در دولت جدید مسائل غیر از موارد آموزشی به مقدار زیادی حل و فصل شده باشد و فکر نمی‌کنم دانشجوی دیگری باقی نمانده که مشکل آن حل نشده باشد.
دکتر محمود بهمن‌آبادی؛ معاون دانشجویی دانشگاه صنعتی شریف در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد آمار دانشجویان دارای پرونده انضباطی گفت: ما در دانشگاه شریف هیچ دانشجوی اخراجی نداشتیم. ۳ نفر محرومیت از تحصیل داشتیم که محرومیت آنها سیاسی نبوده و به دلیل مسائل اخلاقی از تحصیل محروم شدند.
وی توضیح داد: در این موارد یکی از اساتید یا یکی از دانشجویان به دلیل مسائل اخلاقی شاکی خصوصی آنها بوده‌اند. دو مورد از آنها یک ترم محرومیت از تحصیل به خاطر شکایت یکی از اساتید بوده و یک مورد نیز یک دانشجو از دانشجوی دیگر شکایت کرده که منجر به سه ترم محرومیت از تحصیل شده است. حکم این فرد از سوی وزارت علوم صادر شده است و حتی ممکن بود به اخراج نیز برسد ولی وزارت علوم حکم سه ترم محرومیت تحصیل بدون احتساب سنوات برای او صادر کرد.
معاون دانشجویی دانشگاه صنعتی شریف در مورد بازنگری پرونده دانشجویان، ضمن تاکید بر نداشتن دانشجوی اخراجی سیاسی به دلیل وقایع سال ۱۴۰۱، گفت: به دلیل اینکه اعلام کردند که پرونده افراد محروم از تحصیل نیز بررسی شود، ما پرونده این سه نفر را نیز به وزارت علوم ارسال کردیم که مورد بررسی قرار گیرند.
بعد از وقایع سال ۱۴۰۱ و درگیر شدن بسیاری از دانشگاه‌ها در این موضوع، مسئله احکام انضباطی دانشجویان و اساتید، هر چند وقت یکبار در فضای مجازی منتشر می‌شد که این آمار با تکذیب و تایید همراه بودند. گسترده شدن وقایع ۱۴۰۱ در دانشگاه‌ها حتی سبب شد که سخنگوی سابق وزارت علوم نیز به این موضوع اشاره کند که وقایع سال ۱۴۰۱ با ابزار انضباطی حل شده است. علی شمسی پور؛ سخنگوی سابق وزارت علوم در اجلاس روسای دانشگاه‌ها که در بهمن ماه سال ۱۴۰۲ در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، با اذعان به این موضوع، گفت: «هنر آموزش عالی در این دوره این بود که توانستیم با ابزار انضباطی مسئله امنیتی را حل کنیم و این اتفاق بزرگ قابل تأمل است». با وجود اذعان به این موضوع، هیچگاه در دولت سیزدهم گزارش شفاف و دقیقی در مورد آمار دانشجویان اخراجی و یا دارای حکم انضباطی منتشر نشد و این موضوع مبهم باقی ماند.
البته با وجود اینکه دولت چهاردهم هم به این موضوع ورود پیدا کرده است، هنوز ابهامات زیادی در مورد دانشجویان اخراجی و دارای حکم انضباطی وجود دارد.
موضوع احکام انضباطی صادر شده برای دانشجویان موضوع ساده‌ای نیست و پیچیدگی‌های دارد؛ در برخی مواقع صدور احکام انضباطی محرومیت از تحصیل (از یک ترم تا چهار ترم)، موجب افزایش سنوات تحصیلی دانشجویان می‌شود و ممکن است که «اخراج آموزشی» آنها را به دنبال داشته باشد. همچنین باید به این موضوع توجه داشت که از وقایع سال ۱۴۰۱ تا امروز بیش از دو سال گذشته است و زمان محرومیت بیشتر دانشجویانی که احکام انضباطی محرومیت از تحصیل (حتی تا چهار نیم‌سال تحصیلی) داشته‌اند، سپری شده است و به دانشگاه بازگشته‌اند؛ بنابراین بازنگری مجدد پرونده آنها مشکلی را حل نمی‌کند.
در بخشنامه اخیر سازمان دانشجویان به طور واضح تاکید شده که پرونده‌های بازنگری‌شده دانشجویان «ایرادات حقوقی مسلم و متعدد» داشته‌اند، همچنین رییس سازمان دانشجویان در گفتگو با مهر به ایرادات «شکلی و ماهوی» در احکام صادره اشاره کرد است. به همین دلیل پاسخ این سوال همچنان مبهم است که آیا ایرادات حقوقی مطرح‌شده ناشی از برخورد سلیقه‌ای بوده و یا به دلیل شیوه‌نامه متفاوت سال ۱۴۰۱ آرای متفاوتی صادر شده و نیاز است که مسئولین امر توضیحات شفافی در این زمینه ارائه دهند.
در نهایت به دلیل حساسیت‌های افکار عمومی نسبت به موضوع اخراج دانشجویان و اساتید و همچنین اهمیت آن در ایجاد امید در میان دانشگاهیان ضروری است که گزارش شفاف و دقیقی در مورد دانشجویان دارای احکام انضباطی و اخراجی به تفکیک دانشگاه ارائه شده و سازوکار بازگشت این دانشجویان به دانشگاه نیز مشخص شود تا ابهامات این موضوع مهم یک بار برای همیشه حل شود.
