نشست دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل درباره قطعنامه ۲۲۳۱ شب سه‌شنبه ۲۷ آذر به وقت تهران برگزار شد و با توجه به شرایط موجود میان ایران و غرب و پیچیده شدن پرونده هسته‌ای ایران، مسئله اسنپ‌بک یا مکانیسم ماشه در این جلسه پررنگ بود.
نشست دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل درباره قطعنامه ۲۲۳۱ شب سه‌شنبه ۲۷ آذر به وقت تهران برگزار شد. رزماری دی‌کارلو، معاون دبیرکل سازمان ملل در امور سیاسی ابتدا هجدهمین گزارش آنتونیو گوترش درباره اجرای این قطعنامه و توافق هسته‌ای ایران را قرائت کرد. پس از آن هجدهمین گزارش نماینده کشور مالت به‌عنوان تسهیلگر قطعنامه ۲۲۳۱ نیز در شورا خوانده شد و سپس اعضای شورای امنیت سازمان ملل به بیان نظرات خود پرداختند.
به گزارش محسن صالحی خواه در هم میهن، امیرسعید ایروانی، دیپلمات ارشد ایران در نیویورک و نماینده دائم کشورمان در سازمان ملل متحد نیز به سخنرانی در این نشست پرداخت. با توجه به شرایط موجود میان ایران و غرب و پیچیده شدن پرونده هسته‌ای ایران، مسئله اسنپ‌بک یا مکانیسم ماشه در این جلسه پررنگ بود.
سفیر و نماینده دائم ایران در نیویورک، در نطقِ خود در شورای امنیت سازمان ملل، اظهار داشت: «ایران هرگونه تهدید مربوط به استفاده از سازوکار موسوم به «اسنپ‌بک» توسط تروئیکای اروپایی را قویاً رد می‌کند. بگذارید یک بار برای همیشه روشن کنیم: سازوکار موسوم به «اسنپ‌بک» (مکانیسم ماشه) ابزاری در دستان شما نیست که بتوانید از آن برای تهدید ایران سوءاستفاده کنید. ایران به‌صراحت اعلام کرده است که چنین اقدام تحریک‌آمیزی با پاسخی قاطع و متناسب مواجه خواهد شد. این موضع به‌طور مشخص در نامه رئیس‌جمهور وقت ایران به سران تروئیکای اروپایی در تاریخ ۸ می ۲۰۱۹ اعلام شده بود. فعال‌سازی سازوکار موسوم به اسنپ‌بک برای «بازاعمال مفاد قطعنامه‌های لغوشده» بحرانی بزرگ ایجاد خواهد کرد که به نفع هیچ طرفی نخواهد بود.»
دیپلمات ارشد جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل تاکید کرد: «به رغم اتهامات بی‌اساس و پیگیری قطعنامه‌ای با انگیزه‌های سیاسی از سوی تروئیکای اروپایی و ایالات متحده، ایران متعهد به ادامه همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطابق با تعهدات خود است. صدور قطعنامه توبیخی علیه ایران در نشست اخیر شورای حکام آژانس، به‌رغم سفر سازنده و موفق مدیرکل آژانس به تهران در ماه نوامبر، نشان می‌دهد که تروئیکای اروپایی و ایالات متحده با هدف تضعیف دیپلماسی، اعتماد و اصول ضروری برای تعامل سازنده، به دنبال پیشبرد یک دستور کار سیاسی هستند.»
«جیمز کاریوکی» سفیر و معاون نمایندگی انگلیس در سازمان ملل روز سه‌شنبه به وقت محلی در نشست شورای امنیت درباره قطعنامه ۲۲۳۱ و اجرای برجام بدون اشاره به بدعهدی آمریکا و اروپا در اجرای توافق هسته‌ای ایران گفت: «ایران به توسعه برنامه هسته‌ای خود در سطوحی ادامه می‌دهد که فاقد هرگونه توجیه غیرنظامی معتبر است و ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران در حال حاضر بیش از ۳۲ برابر محدودیت‌های برجام است.»
معاون نمایندگی انگلیس در سازمان ملل گفت: «ما نباید در مورد توانایی‌های رو به رشد ایران دچار توهم باشیم. برنامه هسته‌ای ایران هرگز به این اندازه پیشرفت نکرده است و آژانس دیگر نمی‌تواند به ما اطمینان دهد که اهدافش منحصراً صلح‌آمیز است. ایران می‌تواند در ماه‌های آینده به تشدید ادامه دهد یا دیپلماسی را انتخاب کند. بریتانیا و شرکای ما در E۳ مصمم به دستیابی به یک راه‌حل دیپلماتیک هستند. ما به تعامل با ایران برای یافتن راهی سازنده ادامه خواهیم داد. اما بگذارید روشن بگویم؛ با نزدیک شدن به موعد انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در اکتبر آینده (سال ۲۰۲۵)، در مقطع حساسی قرار داریم. ما هر گام دیپلماتیک لازم را برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای از جمله فعال‌سازی مکانیزم ماشه، در صورت لزوم برخواهیم داشت.»
نماینده روسیه در جلسه شورای امنیت گفت: «نمی‌توان اظهارات نماینده اتحادیه اروپا درباره توافق هسته‌ای ایران را منطقی و واقع‌گرایانه دانست. آنها با مقصر جلوه دادن ایران و اظهاراتی ضدایرانی خواستار نادیده گرفتن نقض تعهدات خود نسبت به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت هستند. اقدامات گذشته علیه ایران نتیجه عکس داشته و تلاش برای اعمال اسنپ‌بک (مکانیسم ماشه) نیز بی‌نتیجه خواهد ماند و محکوم به شکست است. ۹ سال پیش، طرفین برجام نشان دادند که در صورت کنار گذاشتن دیدگاه‌های سیاسی و اتخاذ رویکردی واقع‌گرایانه می‌توان اختلافات را حل کرد. توافق برجام باعث شد تا همه طرف‌ها به خواسته‌های خود برسند و به جامعه بین‌المللی نشان دهند که برنامه هسته‌ای ایران کاملاً صلح‌آمیز است و با گذشت زمان، مشخص شد که کدام کشور‌ها به دنبال اهداف سیاسی خود هستند.»
سفیر و معاون نمایندگی ایالات متحده آمریکا با تکرار ادعا‌های کشورش درباره فعالیت‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران گفت: «ایران همچنان به درگیری و بی‌ثباتی در خاورمیانه و سایر بخش‌های جهان دامن می‌زند و فعالیت‌های هسته‌ای آن همچنان نگران‌کننده است. ما دلایل خوبی برای نگرانی در مورد نیات تهران داریم. اقدامات ایران نشان می‌دهد که علاقه‌ای به اثبات قابل راستی‌آزمایی بودن برنامه هسته‌ای خود ندارد. ما باید در محکومیت این رفتار خطرناک و شکست ایران در همکاری و رسیدگی به سوالات حل‌نشده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صریح باشیم.»
او خطاب به اعضای شورای امنیت سازمان ملل و درحالی‌که امیرسعید ایروانی سفیر و نماینده جمهوری اسلامی ایران نیز در این نشست حضور داشت، بدون اشاره به بدعهدی آمریکا و خروج از برجام مدعی شد: «ایران، فرصت تغییر مسیر و ورود به دیپلماسی را دارد. ایران به جای گسترش برنامه خود و دامن زدن به گمانه‌زنی در مورد نیات خود، باید اقداماتی را انجام دهد که اعتماد بین‌المللی ایجاد کرده و تنش‌ها را کاهش دهد. ایالات متحده آمریکا مدت‌هاست که چنین دیپلماسی‌ای را بهترین راه برای دستیابی به یک راه‌حل موثر و پایدار برای نگرانی‌های جامعه بین‌المللی در مورد برنامه هسته‌ای ایران می‌داند.»
«استاوروس لامبرینیدیس» نماینده اتحادیه اروپا در سازمان ملل روز سه‌شنبه به وقت محلی در نشست دوره‌ای شورای امنیت درباره قطعنامه ۲۲۳۱ و اجرای برجام مدعی شد: اطمینان یافتن درباره ماهیت هسته‌ای ایران و جلوگیری از هسته‌ای شدن تهران، اولویت برای اتحادیه اروپا است. دیپلماسی همچنان بهترین راه برای اطمینان از ماهیت برنامه هسته‌ای ایران است و برجام به ثبات سراسر منطقه کمک خواهد کرد.
به گزارش ایرنا، او بدون اشاره به اقدامات مخرب تروئیکای اروپا با بیان اینکه قطعنامه ۲۲۳۱ همچنان چارچوب گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران است، با مقصر وانمود کردن تهران، مدعی شد: «گزارش‌های اخیر آژانس حاکی از توسعه برنامه هسته‌ای خطرناک ایران است و عدم همکاری ایران با آژانس موجب اخلال در روند نظارت آژانس شده است.»
سفیر و نماینده چین در زمان نطق خود اظهار داشت: «ایران مدت‌هاست رویکرد سازنده اتخاذ و آمادگی خود برای از سر گرفتن مذاکرات را اعلام کرده است.» او با یادآوری اینکه برجام پس از بیش از ۱۰ سال مذاکره دشوار شکل گرفت، تاکید کرد: این توافق بهترین راهکار برای حل مسئله برنامه هسته‌ای ایران از طریق دیپلماسی است. این دیپلمات ارشد چین در سازمان ملل با بیان اینکه مذاکرات در سال ۲۰۲۱ در مرحله‌ای به توافق نزدیک شد، گفت: همه طرفین باید از آن گفت‌و‌گو‌ها برای رسیدگی به نگرانی همه طرفین و ایجاد فضای مناسب برای مذاکره استفاده کنند. طرفین نباید با استفاده از تحریم، فشار یا تهدید تقابل دیگری را تحت فشار قرار دهند. عدم اعتماد ایران و آمریکا به همدیگر یکی از عوامل اصلی عدم از سر گرفته شدن مذاکرات است.»
این دیپلمات کشور چین تاکید کرد: ایالات متحده آمریکا نباید دوباره به سیاست فشار حداکثری روی آورد. مکانیزم ماشه شورای امنیت نباید توسط چندین کشور محدود به‌عنوان تهدید یا باج‌گیری استفاده شود. چنین تهدیدی سازنده نیست. نباید تحولات منطقه را به برنامه هسته‌ای ایران ربط داد.
در جلسه شورای امنیت، چندبار به صحبت‌های رافائل گروسی مدیرکل آژانس اشاره شد. گروسی اخیراً در مصاحبه با یک رسانه ایتالیایی گفته بود: «فلسفه توافق اولیه با ایران می‌تواند به‌عنوان مبنایی مورد استفاده قرار گیرد، اما دیگر به خود توافق نیازی نیست. ایران در حال حاضر قابلیت‌های بسیار بیشتری دارد و اورانیوم را تا سطح ۶۰ درصد و نزدیک به ۹۰ درصد غنی‌سازی می‌کند. ایران به‌طور قابل‌توجهی در حال توسعه توانایی‌های هسته‌ای خود است.»
به گزارش ایسنا، گروسی همچنین تاکید کرد که دولت پزشکیان درحال ایجاد فرصتی برای مذاکرات جدید بوده، اما این مذاکرات باید بر پایه‌ای متفاوت از گفت‌و‌گو‌هایی باشد که منجر به امضای برجام در سال ۲۰۱۵ شد. وی افزود: «ما باید این توافق را مجدداً بررسی کنیم و به یک نسخه فنی جدید از اصول سیاسی برسیم. این فرآیند پیچیده است که در آن کشور‌های اروپایی، آمریکا، چین و روسیه باید با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کرده و سیستمی را ارائه دهند که با واقعیت جدید ایران سازگارتر باشد.»
کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه در واکنش به اظهارات این مقام آژانس در توئیتر نوشت: «انتظار می‌رود مدیرکل یک سازمان تخصصی مبتنی بر واقعیات و گزارش‌های فنی بازرسان آژانس صحبت کند. نیت‌خوانی مبتنی بر سناریو‌های فرضی جزو وظایف مدیرکل نبوده و خلاف متن و روح اساسنامه آژانس است. توسعه برنامه هسته‌ای ایران منطبق با نیاز‌های فنی است و کاملاً تحت نظارت‌های پادمانی آژانس انجام می‌شود. احترام به تصمیمات و سیاست‌های کشور‌ها در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، شامل چرخه سوخت (غنی‌سازی)، در اسناد مرتبط بین‌المللی به رسمیت شناخته شده و این اظهارات مدیرکل که با چاشنی سیاسی درآمیخته، نمی‌تواند این واقعیات را نادیده بگیرد.»
در بخش دیگری از این نوشته می‌خوانیم: «آن چیزی که در اظهارات گروسی هیچ‌وقت به آن اشاره نشده است، علت اصلی وضع موجود است که همانا عدم اجرای تعهدات طرف‌های مقابل تحت برجام و خروج یکجانبه آمریکا از آن بود. عدم اشاره به این موضوع در اقدامی جانبدارانه، اعتماد جامعه بین‌المللی را به نهاد‌های ملل متحد در تبیین درست واقعیات از سوی عالی‌ترین مقام‌های مرتبط، مخدوش می‌سازد. از این منظر، صرف‌نظر از اینکه برجام موضوعیت دارد یا نه، بایستی خاطرنشان شود که گفت‌و‌گو‌های سازنده و عادلانه براساس احترام متقابل و تعهدات متوازن از جمله در حوزه رفع تحریم، راه‌حل پایدار خواهد بود.»
محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان نیز در واکنش به اظهارات گروسی، با بیان اینکه الان موعد بررسی قطعنامه ۲۲۳۱ در سازمان ملل است که هر ۶ ماه برگزار می‌شود، بیان کرد: «این قطعنامه ۲ فراز دارد که شامل پذیرش محدودیت‌هایی توسط ایران برای اعتمادسازی در ازای لغو تحریم‌ها و انجام تعهدات طرف مقابل است. این پذیرفتنی نیست که یک نهاد بین‌المللی تنها به یک بُعد ماجرا آن هم به صورت تحریک‌آمیز بپردازد و به بُعد اصلی که عدم انجام تکالیف طرفین متعاهد است اشاره‌ای نداشته باشد. از مدیرکل آژانس که یک دیپلمات باسابقه است انتظار داریم که این موارد را رعایت کند.»
عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک گفت: «حرف آقای گروسی در این مقطع و شرایط کمی بودار است. او قبلاً می‌گفت برجام ضعیف شده و شاید در چهارچوب آن بشود اقداماتی کرد. اما حالا که مسئله اسنپ‌بک مطرح شده، به نظر می‌رسد خود را با طرف مقابل هماهنگ کرده است. می‌خواهد بگوید برجام کارایی ندارد تا توافق جدیدی را روی میز بگذارند. توافقی که آمریکا هم یک طرف آن باشد؛ چون آمریکا در برجام نیست. با توجه به شرایطی که در منطقه به وجود آمده، احتمال می‌دهم بند‌هایی که در برجام آمده، مثل مسئله غنی‌سازی، با سخت‌گیری‌های بیشتری روبه‌رو شود.
همین حالا این بحث‌ها مطرح می‌شود که ایران غنی‌سازی نزدیک به نظامی را انجام می‌دهد، اما در مقابل، ایران فضایی برای کارشناس‌های آژانس باز کرده و امکان نصب دوربین‌های بیشتر فراهم شده است. باید ببینیم این اقدامات ایران تا چه حد تاثیرگذار خواهد بود، اما آنچه مسلم است، می‌دانیم که گفت‌و‌گو‌های ایران و اروپا باید سریع‌تر شکل مذاکرات هدفمند به خود بگیرد و دستور کار داشته باشد. باید سریع‌تر با اروپایی‌ها به توافقاتی ابتدایی برسیم. شاید تاکنون دستور کاری تنظیم شده باشد.»
او ادامه داد: «به غیر از اروپا، ما الان با مشکلی به نام ترامپ نیز روبه‌رو هستیم. ترامپ در کارزار انتخاباتی موضع دیگری داشت و در حال حاضر مواضع تندتری نسبت به ایران می‌گیرد. باید با آمریکا نیز به گفت‌وگوی مستقیم برسیم. چراکه معتقدم با این تیمی که او چیده و شخصیتی که خودش دارد، مذاکره غیرمستقیم از کانال عمان، قطر و سوئیس به کار نمی‌آید. باید مذاکره مستقیم، اما غیرعلنی و محرمانه باشد. چراکه وضعیت در منطقه هم پیچیده شده و آنچه ما می‌خواهیم و طرف مقابل می‌خواهد، باید در گفت‌وگوی مستقیم مورد بحث قرار بگیرد. به نظرم ایران باید کمی فضا را عوض کند. مذاکرات رقبای ایران را به وحشت می‌اندازد و می‌تواند اثرات سیاسی و ژئوپلیتیکی مثبتی برای ایران داشته باشد. علاوه بر این که در داخل اثرات مثبتی خواهد داشت، برای مردم امیدواری به دنبال خواهد داشت.»
او درباره تصمیمات سختی که مقابل ایران قرار دارد، اظهار داشت: «تغییر لحن ترامپ و تندتر شدن طرف مقابل، به خاطر شرایط و تحولات منطقه است. طبیعتاً وقتی رقبا دست بالا را دارند و روی برنامه هسته‌ای زوم کرده‌اند، امتیازات بیشتری طلب می‌کنند. اگر نسبت به این مطالبات بی‌تفاوت باشیم، تحریم‌ها اضافه و سخت‌گیری‌ها بیشتر می‌شود. از این فضا باید برای بده‌بستان استفاده کرد. آنها طلب بیشتر می‌کنند، ما هم می‌توانیم در حوزه‌های دیگر طلب امتیاز کنیم. تمام اینها در گفت‌وگوی مستقیم مشخص می‌شود. چراکه هر چه در حال حاضر می‌گوییم و می‌دانیم بر اساس آن چیزی است که در رسانه‌ها آمده؛ بنابراین گفت‌و‌گو‌ها باید شکل بگیرد.»
رحمن قهرمانپور، تحلیلگر سیاست خارجی درباره روند پیش روی ایران و مکانیسم اسنپ‌بک گفت: «در اجلاس فصلی اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با قطعنامه‌ای که صادر شد، این ماموریت را بر عهده مدیرکل و به معنایی دیگر، معاونت پادمانی آژانس گذاشت که گزارشی جامع درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران تهیه کند. چرا این خواسته مطرح شده است؟ به این خاطر که در یکی دو سال گذشته مدام تکرار کردند که دسترسی‌ها و اطلاعات آژانس در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران محدود شده و دلیل آن نیز عدم اجرای اقدامات مبتنی بر حسن‌نیت از سوی ایران بوده است. به‌طور مشخص، منظور گروسی نصب نکردن دوربین در مراکز مونتاژ سانتریفیوژ یا برخی اقداماتی بود که ایران بعد از خروج ترامپ از برجام انجام داد.»
او ادامه داد: «بنابراین حرف اصلی این است که به خاطر کاهش سطح همکاری میان ایران و آژانس، این نهاد بین‌المللی دیگر نمی‌تواند مثل سابق درباره فعالیت‌های جدید ایران اظهارنظر کند. به خاطر همین، شورای حکام از مدیرکل خواسته گزارش جامع را تا بهار ۱۴۰۴ تهیه کند. احتمالاً محتوای گزارش همین چیزی خواهد بود که گروسی اخیراً اعلام کرد؛ به ادعای آنها ایران در حال رسیدن به نقطه گریز هسته‌ای است و به نوعی آژانس را وادار کنند که در این مورد اظهارنظر کند. چون آژانس در اصل یک نهاد فنی است که از طرف شورای امنیت به عنوان نهاد ناظر بر اجرای پیمان ان‌پی‌تی انتخاب شده است؛ بنابراین سعی می‌کند از اظهارنظر در مواردی که شائبه سیاسی دارد، خودداری کند؛ مثلا آژانس در مورد اینکه یک کشوری چه سطحی از غنی‌سازی را انجام می‌دهد و آیا اقداماتش به ساخت بمب منجر می‌شود یا نه، معمولاً اظهارنظر نمی‌کند. تا اینجا هم دیده‌ایم که آقای گروسی تلاش کرد مستقیماً در این مورد اظهارنظر نکند، اما از چند ماه پیش این رویه فرق کرد و لحن گروسی تندتر شد. با توجه به شرایطی که در منطقه رخ داده، احتمالاً طرف مقابل به این جمع‌بندی رسیده‌اند که می‌توانند آژانس را به این سمت ببرند که در مورد برنامه هسته‌ای ایران صریح‌تر از گذشته اظهارنظر کند. گزارش بعدی آژانس به نظر من مبنای اعمال فشار بر ایران خواهد بود.»
قهرمانپور تاکید کرد: «احتمالاً شورای حکام عدم پایبندی ایران را به شورای امنیت را گزارش می‌دهد تا زمینه برای اینکه کشور‌های غربی یعنی اروپا و آمریکا اسنپ‌بک را فعال کنند، فراهم شود. چون براساس مکانیزم حل اختلافاتی که در برجام پیش‌بینی شده، اگر هر یک از طرفین روح برجام را نقض کنند و اگر آژانس گزارش دهد که ایران به اورانیوم درجه تسلیحاتی رسیده یا فعالیت‌های اعلام‌نشده به آژانس دارد، دستاویز حقوقی برای غربی‌ها فراهم خواهد شد.»
این کارشناس حوزه سیاست خارجی درباره اینکه برخی می‌گویند اسنپ‌بک خیانتی بود که مذاکره‌کنندگان در برجام کردند، اظهار داشت: «چرا اسنپ‌بک در برجام گنجانده شد؟ پاسخش شفاف است. چون مذاکرات در بن‌بست قرار گرفته بود. این بندی بود که آمریکایی‌ها برای خروج از بن‌بست در مذاکرات پیشنهاد دادند. می‌توانند به آن انتقاد کنند و حق هم دارند، اما باید به این سوال هم پاسخ بدهند که راه جایگزین‌شان چه بود؟ اگر آنها بودند چطور می‌خواستند از این بن‌بست بیرون بروند؟ این بحث‌ها، بحث و دعوای سیاسی است که هیچ‌وقت تمامی ندارد.»
قهرمانپور درباره راه اجتناب از برخورد با این بحران، گفت: «مسیر پیش روی ایران شفاف و مشخص است. شرایط در حال سخت‌تر شدن است و تصمیم‌گیری در شرایط سخت نیز دشواری‌های خاص خود را دارد. ما باید چه کنیم؟ در چنین شرایطی سیاستمدار‌ها به همه جوانب نگاه و به این توجه می‌کنند که اگر امروز تصمیم گرفتیم، فردا نتیجه چه خواهد شد؟ ابهامی درباره اینکه چه باید کرد، وجود ندارد.»
او تاکید کرد: «اول باید اجماعی ملی و فراگیر در داخل شکل بگیرد. منظورم این نیست که بحث سیاسی تمام شود، چون تمام‌شدنی نیست و هر کاری که بکنید، عده‌ای هستند که بحث خواهند کرد. جامعه نیز باید نسبت به این موضوع آگاه و توجیه شود که شاید کار قدری راحت‌تر پیش برود. گام دوم این است که دوستان درگیر در کار، کمی نوآوری به خرج بدهند. در حال حاضر همان تیم مذاکراتی ۱۰ سال پیش کار را پیش می‌برد.
شرایط تغییر کرده و می‌توان ابتکارات جدید به کار برد. هرچه نیرو‌های کارشناسی در بحث‌های مختلف فنی، رسانه و مانند آن بیشتر به کار گرفته و نیروی ذینفع بیشتری در این حوزه درگیر شوند، میزان حمایت از مذاکرات و توجیه افکار عمومی هم بیشتر خواهد شد. بنابراین، توصیه بعدی این است که تیم دولت افراد بیشتری از طیف‌های مختلف سیاسی، دانشگاهی و اجرایی را جذب و با آنها در این زمینه کار کند تا اشکالات جزئی که پیش از این وجود داشت دیگر تکرار نشود.»
