مرمت مسجدجامع اصفهان 50 سال زمان نياز دارد

مديركل پيشين ميراث فرهنگي و گردشگري استان اصفهان گفت: ‌اگر از امروز پروژه‌ي مرمت كامل مسجدجامع اصفهان را آغاز كنيم، به‌دليل وسعت اين بناي تاريخي، به 50 سال زمان براي تكميل آن نياز داريم.

اسفنديار حيدري‌پور در نشست «مفاخر جهانی معماری ایران» كه در موزه‌ي امام علي (ع) برگزار شد، با اشاره به كاربري‌هاي مختلفي كه اين بنا در دوره‌هاي تاريخي گذشته داشته است، ادامه داد: در اين دوران، تصرف‌هاي مختلفي در نقاطي از مسجد صورت گرفته است كه بايد آزادسازي شوند.

وي با اشاره به اين‌كه كار خود را در اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان اصفهان از تابستان 88 آغاز كرد و تا آذرماه سال گذشته در اين سمت بود، بيان كرد: وقتي كار خود را در اين اداره آغاز كردم، اتفاق‌هاي مختلفي در حوزه‌ي ميراث فرهنگي رخ داده بود. در آن زمان، بحث كوتاه شدن برج جهان‌نما و حذف ميدان نقش جهان از فهرست ميراث جهاني و عبور مترو از محدوده‌ي چهارباغ عباسي و سي‌وسه پل، مسائل و مشكلات ايجادشده براي پل خواجو، تهيه و تكميل پرونده‌ي باغ‌هاي ايراني و دو باغي كه در اصفهان هستند و در نهايت، بازديد كارشناسان يونسكو از ميدان نقش جهان و محور چهارباغ مطرح بود كه هر كدام مشكلات خاص خود را داشتند.

او مورد تهديد بودن ميدان نقش جهان براي حذف از فهرست ميراث جهاني و عبور مترو از محور چهارباغ عباسي و سي‌وسه پل را از جمله‌ي مهم‌ترين مشكلات در دو سال كار خود در اين اداره دانست، تأكيد كرد: هنوز تهديد خروج ميدان نقش جهان از فهرست ميراث جهاني به‌دليل عبور مترو از اين محدوده، بسيار قوي است.

حيدري‌پور با اشاره به پيگيري‌هايي كه در آن زمان براي ثبت جهاني دو باغ ايراني چهل‌ستون و فين كاشان انجام شد، اظهار كرد: هنوز معتقدم باغ هشت‌بهشت اصفهان نيز مي‌توانست در فهرست ميراث جهاني يونسكو ثبت شود و همچنان مي‌تواند. در آن زمان، پرونده‌ي باغ هشت‌بهشت به 9 پرونده‌ي آماده‌شده براي ارائه به يونسكو نرسيد.

وي با اشاره به بحث‌هايي كه در زمان فرستادن پرونده‌ي مسجدجامع عتيق اصفهان به يونسكو وجود داشت، گفت: از زماني كه بحث تهيه‌ي اين پرونده براي ارسال به يونسكو آغاز شد، دوماه فرصت داشتيم. در آن زمان با توجه به حفاري‌ها و اقداماتي كه شهرداري اصفهان در محدوده‌ي ميدان عتيق انجام داده بود، مشكلات زيادي وجود داشت. با همكاري سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري كشور در مدت دوماه گروهي حدود 150 نفره، كار خود را در مسجدجامع اصفهان آغاز كرد. 50 نفر از اين گروه در حوزه‌ي نرم‌افزاري، تهيه‌ي پرونده و نقشه كار مي‌كردند و 100 نفر ديگر در بحث مرمت مسجد اقدامات لازم را انجام مي‌دادند. اين تعداد در ماه اول فقط موفق شدند مسجد را تميز كنند و در نهايت، با پايان يافتن كار مرمت، تكميل پرونده انجام شد.

مديركل پيشين اداره‌ي ميراث فرهنگي و گردشگري استان اصفهان با اشاره به مشكلاتي كه مسجدجامع اصفهان در زمان بازرسي كارشناس يونسكو داشت، ادامه داد: ناظر آلماني كه وظيفه‌ي بررسي اين مسجد را برعهده داشت، بسيار سختگير و قانونمند بود. در آن زمان، ميدان عتيق مشكلات زيادي ايجاد كرده بود. بحث محور اين ميدان، حفاري‌هاي آن و چند متولي بودن مسجد، مجموعه مشكلاتي را ايجاد كرده بودند كه برطرف كردن آن‌ها بسيار سخت بود. سرانجام با كمك‌هاي زيادي كه به ما شد، پرونده جمع‌بندي و به يونسكو فرستاده شد. وقتي كارشناس يونسكو به اصفهان آمد شرايط به‌صورت نيم‌بند براي بازديد آماده شد.

حيدري‌پور بيان كرد: زماني كه درباره‌ي مسجدجامع اصفهان صحبت مي‌كنيم، درباره‌ي يك اثر ملي و جهاني حرف مي‌زنيم، بنايي كه استانداردها و شرايط خاص خود را دارد. مسجدجامع اصفهان يكي از نقاطي بود كه حدود 20 سال پيش توسط دو گروه از باستان‌شناسان ايراني و ايتاليايي كاوش شد، پس نمي‌توان گفت اين مسجد حتا در مدت كوتاهي هم در انزوا بوده است. از همان ابتدا تا سال 1389 كه كار اين دو هيأت باستان‌شناسي روي مسجدجامع اصفهان به پايان رسيد، مهم‌ترين هدف ما معرفي اين بناي تاريخي و منحصربه‌فرد در سطح بين‌المللي بود.

او با اشاره به مشكلات ديگري كه در زمان ثبت مسجدجامع عتيق اصفهان در فهرست ميراث جهاني وجود داشت، گفت: ورودي هر كدام از شبستان‌هاي مسجد، در آن زمان با قفل توسط گروهي بسته شده بود. در آغاز كار مرمت، همه‌ي قفل‌ها باز شدند و خوشبختانه ديگر اين مشكل پيش نيامد. همان زمان مسجدجامع اصفهان 11 ورودي داشت كه در كنار هر كدام از اين درها، دوره‌گرد يا دست‌فروشي فروشندگي مي‌كرد. همچنين گذرهاي اطراف مسجدجامع نيز نابسامان بودند. همه‌ي اين مشكلات، در حد توان در مدت دوماه برطرف شدند.

مديركل پيشين اداره‌ي ميراث فرهنگي و گردشگري استان اصفهان ‌يكي ديگر از مشكلات مسجدجامع را وضعيت نامناسب تأسيسات، سيستم تهويه، سيم‌كشي برق‌ها و نصب حدود 40 كولري در آن دانست كه در وضعيت بسيار نابساماني در فضاي مسجد قرار داشتند و برخي از اين مشكلات اكنون در حال سامان‌دهي هستند.

وي درباره‌ي مشكلاتي كه در زمان ثبت جهاني دو باغ ايراني، چهل‌ستون و فين كاشان در اصفهان وجود داشت، گفت: در آن زمان، باغ چهل‌ستون با مشكلاتي مانند تملك روبه‌رو بود كه تا جايي كه امكان داشت آن را برطرف كرديم؛ ولي باغ فين كاشان با مشكل فرسوده شدن بناي حمام فين به‌دليل رفت و‌ آمد زياد بازديدكنندگان روبه‌رو بود. از سوي ديگر، مشكلاتي نيز در بحث فضاي سبز در باغ وجود داشت. اكنون آن شرايط روبه‌رو به بهبود است. با اين وجود، در تعطيل نوروز و پيك سفر، محدوديت‌هايي براي بازديد از حمام فين و باغ چهل‌ستون ايجاد مي‌كنيم.

حيدري‌پور درباره‌ي تخريب‌هاي انجام‌شده در محدوده‌ي مسجد‌جامع اصفهان،‌ اظهار كرد: بناهاي موجود در گذر هارونيه پشت مسجدجامع اصفهان همگي خانه‌هاي ارزشمند و باقي‌مانده از دوره‌هاي مختلف تاريخي از جمله صفوي يا حتا پيش از آن بودند؛ ولي اكنون بايد ببينيم اين بناها چقدر ارزش داشتند كه تخريب شدند.

وي ادامه داد: وقتي كارشناسان يونسكو براي بررسي محدوده‌ي مسجدجامع عتيق و ميدان عتيق به اصفهان آمدند، از مسجدجامع تا مسجد حضرت علي (ع) را كه در عرصه‌ي گذر هارونيه است، با پاي پياده ديدن كردند. اكنون معتقدم در عرصه‌ي بناهاي تاريخي در محدوده‌ي مسجدجامع اصفهان حساسيت بيشتري وجود دارد. در گذر هارونيه نيز تا جايي كه در خاطرم است، حمام تاريخي‌اي كه تخريب شد ارزش زيادي داشت. در آن زمان، آثار شاخص را تعريف كرديم.

او با اشاره به بحث‌هايي كه در زمان فرستادن پرونده‌ي مسجدجامع عتيق اصفهان به يونسكو وجود داشت، گفت: از زماني كه بحث تهيه‌ي اين پرونده براي فرستادن به يونسكو مطرح شد، دو ماه فرصت داشتيم. در آن مدت، با توجه به حفاري‌ها و اقداماتي كه شهرداري اصفهان در محدوده‌ي ميدان عتيق انجام مي‌داد، مشكلات زيادي پيش‌رو بودند. با همكاري سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري كشور در مدت دوماه گروهي حدود 150 نفره كار خود را در مسجدجامع اصفهان آغاز كرد. 50 نفر از اين گروه در حوزه‌ي نرم‌افزاري، تهيه‌ي پرونده و نقشه كار مي‌كردند و 100 نفر ديگر در بحث مرمت مسجد اقداماتي را انجام مي‌دادند. اين تعداد در طول يك ماه فقط موفق شدند مسجد را تميز كنند و در نهايت، كار جمع‌بندي انجام و پرونده تكميل شد تا زماني كه كارشناسان يونسكو براي بازديد از مسجد به اصفهان آمدند.

وي در بخش ديگري از صحبت‌هايش، خواندن نماز در طول شبانه‌روز را يكي از نكات جالبي دانست كه كارشناسان يونسكو در بازديد خود از مسجدجامع بر آن تأكيد كردند.

حيدري‌پور كه اكنون مديرعامل منطقه‌ي آزاد قشم است، با اشاره به مراحل آماده‌سازي و تكميل پرونده‌ي جنگل‌هاي حرا توسط كارشناسان جزيره‌ي قشم، اظهار كرد: اميدواريم سال آينده در حوزه‌ي ميراث طبيعي، پرونده‌ي جنگل‌هاي حرا و در حوزه‌ي ميراث فرهنگي، پرونده‌ي محور فرهنگي ـ تاريخي اصفهان را كه حدود 40 درصد آن تا كنون تكميل شده است، در فهرست ميراث جهاني يونسكو به ثبت برسانيم.

دبير انجمن مفاخر معماري ايران نيز در سخناني كوتاه بيان كرد: متأسفانه اكنون بيشتر آثار جهاني ايران مانند پاسارگارد به حالت متروكه درآمده‌اند؛ اما خوشبختانه مسجدجامع و ميدان نقش جهان اصفهان اين يك ويژگي را ندارند.

عليرضا قهاري همچنين با اشاره به صحبت يكي از مقامات مسؤول در استان اصفهان در زمان آغاز مطرح شدن بحث كوتاه شدن برج جهان‌نما كه گفته بود، مگر ميراث جهاني چه گلي به سر ما زده است و چقدر ارزش دارد كه بايد برج جهان‌نما را به‌خاطر آن تخريب كنيم، از حيدري‌پور خواست درباره‌ي فوايد ثبت يك اثر در فهرست ميراث جهاني توضيح دهد.

مديركل پيشين ميراث فرهنگي و گردشگري استان اصفهان در اين‌باره گفت: بودجه‌اي كه براي يك اثر ملي اختصاص مي‌يابد، با بودجه‌اي كه براي اثري جهاني هزينه مي‌شود، متفاوت است. با توجه به كم بودن تعداد آثار جهاني ايران، اين آثار از سهم نسبتا بهتري در بحث اعتبار برخوردارند، چون علاوه بر اختصاص اعتباري مناسب، پايگاه ميراث فرهنگي نيز براي آن‌ها ايجاد مي‌شود تا براي حفظ و نگهداري اين بناها جهاني همه‌ي تلاش‌ها انجام شود.

او ادامه داد: گاهي در حوزه‌ي ميراث فرهنگي دست‌اندازهايي وجود دارد كه بحث جهاني شدن يك اثر، آن را از اين اتفاق درو مي‌كند. همچنين در حوزه‌ي جذب گردشگر، اثري كه در فهرست ميراث جهاني ثبت شده باشد، تعداد بازديدكننده‌ي بيشتري دارد و اثر جهاني به همه‌ي زبان‌هاي زنده‌ي دنيا معرفي مي‌شود.

وي اظهار كرد: گاهي انتظار كمك مالي از برخي نهادهاي بين‌المللي براي مرمت يا توجه بيشتر به اين‌گونه آثار داريم كه اين اتفاق فقط در سطح حمايت‌هاي معنوي رخ مي‌دهد.

او همچنين درباره‌ي قرار گرفتن يك اثر جهاني در فهرست ميراث جهاني در خطر، يادآوري كرد: ‌اين اتفاق مانند يك برند مي‌ماند، وقتي مي‌گوييم يك اثر جهاني در خطر است، اتفاق چندان خاصي براي آن اثر نمي‌افتد فقط يك نقطه‌ي منفي در پرونده‌ي آن ايجاد مي‌شود.