«حالا این اسم یعنی چی؟» این سوال برایتان آشنایی ندارد؟ لابد بعد از
شنیدن معنی هم، یک لبخند اجباری تحویل والدین نوزاد تازه به دنیاآمده
داده‌اید.
این روزها، والدین اسمهای مختلفی برای فرزندانشان انتخاب می‌کنند که ممکن
است بعضی از آنها تاکنون کمتر شنیده شده باشند؛ اسم‌هایی که گاه تلفظشان
آنقدر سخت است که اطرافیان سعی می‌کنند با تغییر و به طریق مختلف آن را
بیان کنند. گاهی به دلیل شباهت به برخی کلمات و کژتابی، مایه تمسخر برخی
دیگر می‌شود و گاهی هم در برگردان به زبان‌های دیگر، ممکن است معنی بدی
پیدا کند.
ساناز، مادر «رادوین» 9 ماهه است و می‌گوید: «رادوین به معنی جوانمرد کوچک
است اما اطرافیان و اقوام گاهی نام پسرم را اشتباهی رادبین، رادمین و حتی
رادفین صدا می‌کنند.» حمید که نام «ماندانا» را برای دخترش انتخاب کرده، از
پدربزرگ و مادربزرگ فرزندش عصبانی است که چرا به جای تلفظ صحیح نام کودک،
او را با نام «شاندانا» و «داندانا» صدا می‌کنند. فاطمه مادر «مانیا»ی
چهارساله از اینکه اقوام نزدیکش دخترش را با نام «مانا» صدا می‌زنند ناراحت
است.
پروشات، آبادیس، آیتن، آسپاداس، آستیاژ، تامارا، آرسس، زرار، فریال،
پادرا، سلین، آتبین، پوپک، پرمون و... اسم‌هایی است که ممکن است این روزها
به فهرست اسامی فامیل اضافه شوند و پدر، مادرها هم از این «خاص» بودن نام
فرزندشان خوشحالند.
به گفته محمد احمدپناه، روانشناس، نامگذاری متفاوت برخی از والدین ناشی از
حس تنوع طلبی، احساس خاص‌بودن، حس زیبایی‌شناسی و تغییرات اجتماعی و
فرهنگی است. سلیمان پاک‌رشت، جامعه‌شناس، نیز عقیده دارد کسانی که اسامی
جدیدی را برای فرزندانشان انتخاب می‌کنند، میل به خاص‌بودن دارند و گویی
می‌خواهند نشان دهند که «دست ما اینقدر باز است که می‌توانیم هر نامی را که
بخواهیم روی فرزندانمان بگذاریم.»
به گفته پاک‌سرشت، اگر فردی در متن فرهنگ فعلی به شیوه مسالمت‌آمیز
جامعه‌پذیر شود، تلاش نمی‌کند تا به این اندازه از فرهنگ رایج فاصله بگیرد و
در معرض داده‌های فرهنگی قرارنگرفتن و نبود پیوستگی با جریان غالب فرهنگی،
باعث این فاصله می‌شود.
سال‌هاست که جریان نامگذاری در ایران با منشا عربی و اسلامی، ایرانی و
ملی، قومی و قبیله‌ای و اسامی خارجی صورت گرفته است اما به‌نظر می‌رسد در
سال‌های اخیر، این سطوح در حال دگرگونی است. گاهی مد، دستاویزی برای ورود
نامهای کمتر شنیده‌شده به متن جامعه است. حمید، پدر ماندانا، می‌گوید این
روزها اسمهای آراد، رادین، رادوین، آرین، آترین و آرتین را زیاد می‌شنوم و
تاکید می‌کند: «اسم‌هایی که مدتی مد می‌شوند، زود هم از مد می‌افتند.»
او که ابتدا نام «پناه» را برای دخترش انتخاب کرده بود و با ممانعت ثبت
احوال به دلیل تعارض جنسی نام مواجه شد، می‌افزاید: «نام دختر یکی از
بازیگران سینما پناه است و با این حال به ما گفتند که پناه اسم دخترانه
نیست.»
طبق ماده 12 قانون ثبت احوال کشور درباره ثبت ولادت، برای نامگذاری یک
نام ساده یا مرکب که عرفا یک نام محسوب می‌شود، قابل انتخاب است و انتخاب
نام‌هایی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی می‌شود و همچنین انتخاب عناوین و
القاب و نامهای زننده مستهجن یا نامتناسب با جنس، ممنوع است. طبق این
قانون، انتخاب نام در مورد اقلیت‌های دینی شناخته‌شده در قانون اساسی تابع
زبان و فرهنگ دینی آنان است و ذکر سیادت در مورد ساداتی که سیادت آنها در
شناسنامه پدر یا جد پدری مندرج باشد، الزامی است.
با این حال، به نظر می‌رسد فرآیند نامگذاری به طور کامل قابل مدیریت نیست
زیرا ممکن است فردی در شناسنامه نامی داشته باشد اما با آن نام شناخته
نشود. بنابراین تغییرات نامگذاری در جامعه به مرور خود را نشان می‌دهد.
فاطمه، مادر «مانیا»، درباره نام هم‌بازی‌های دخترش در مهدکودک می‌گوید:
«بعضی اسم‌ها آنقدر عجیبند که بچه‌های مهد نمی‌توانند به درستی اسم
دوستانشان را صدا کنند.»
پاک‌سرشت، جامعه‌شناس، عقیده دارد انتخاب اسامی نامأنوس برای نوزادان در
ایران، پدیده جدیدی نیست اما سمت و سوی جدیدی پیدا کرده است و نام‌ها گاهی
طبقه یا پایگاه خانواده فرد را معرفی می‌کنند. به گفته او، امروزه گرایش و
کارکرد نام‌ها و اسامی نسبت به قبل تغییر کرده است و کسانی که اسامی
ناشناخته‌تر را برای فرزندانشان انتخاب می‌کنند، تمایل دارند خود را منتسب
به گروه خاصی معرفی کنند یا تعلق خود را به قشر خاصی نشان دهند.
پاک‌سرشت
می‌گوید: «برخی نام‌ها معانی خاصی ندارند و نوعی ابداع به شمار میروند و
بر اساس رایج‌شدن یا صرفا از لحاظ زیبایی‌شناختی کلامی، انتخاب می‌شوند که
این موضوع نمی‌تواند تاثیر مثبتی در بلندمدت داشته باشد زیرا نام، بخشی از
هویت ماست.» این عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی سینای همدان مطالعه جدی جریان
نامگذاری در ایران را مهم می‌داند و می‌افزاید: «نام‌ها در اسناد رسمی و
زبان مردم رایج می‌شوند و انتخاب برخی اسامی می‌تواند در بلندمدت باعث
ایجاد هویت‌هایی شود که نتوان آن را به تاریخ، فرهنگ و جغرافیای مشخصی نسبت
داد.»
ایرانیان در گذشته نامگذاری فرزندانشان را بر اساس ویژگی‌های فردی،
قومیتی و ارزشی و اغلب برگرفته از طبیعت و نور و روشنایی انتخاب می‌کردند.
نام‌هایی از جمله کوهیار، رادمهر، نرگس، باران، بهار، گندم، سیاوش، ارغوان
و... از این قبیل بودند. بعد از ورود اسلام به ایران، نامهای عربی با ریشه
دینی در کشورمان گسترش یافت و هنوز هم این نام‌ها جزو پر طرفدارترین اسامی
ایرانیان است زیرا اسلام تاکید فراوانی بر انتخاب نام نیکو روی فرزندان
دارد. نام‌هایی از جمله امیرعلی، ابوالفضل، امیرحسین، محمد طاها، محمد و
علی و فاطمه و زهرا و زینب در سال 91 جزو فراوان‌ترین نام‌ها بودند.
گاهی تلفظ، معنی جالب و زیبای نام و تازگی، مدشدن و بازگشت به اصالت‌های
قومی، دلیل خانواده‌ها برای نامگذاری فرزندانشان است. اسامی ترکی و کردی و
نام‌هایی که به صورت مقطعی توسط رسانه‌ها ترویج می‌شود و نیز نامهای
بین‌المللی و دارای ریشه لاتین، از این نوع است.
ستایش، یسنا، سارینا، الینا، آتنا، آیناز، آیدا، هلیا، آیلین، آرین، حسام،
آرش، عرشیا، ایلیا، کیان، پرهام، دانیال، آرمین و آرتین از این جمله‌اند
که جزو 50 نام فراوان ایرانیان در سال 91 نیز بوده‌اند. زمانی نیز والدین
برای همگونی نام فرزندانشان با هم به سراغ نام‌هایی هم‌آوا و هم وزن
می‌گردند تا احساس همبستگی را در میان فرزندان تقویت کنند.
اما گاهی هم نامگذاری از این موارد پیروی نمی‌کند و توجیه خاصی ندارد. در
نتیجه، نامی برای کودک انتخاب می‌شود که با عرف جامعه فاصله زیادی دارد و
ممکن است در آینده و زمانی که فرد نقش‌های اجتماعی را به عهده می‌گیرد، او
را دچار مشکلاتی کند. برای نمونه، اگر کسی از این افراد به سفر حج مشرف
شود، پس از بازگشت او، اضافه‌شدن عنوان حاجی به نامش بسیار دور از ذهن به
نظر خواهد رسید.
احمدپناه، روانشناس، نام را ابزاری برای متمایزکردن می‌داند که روی نقش
جنسی افراد در آینده تاثیر خواهد داشت و ممکن است روی رفتار آنها تاثیر
بگذارد. او توصیه می‌کند والدین نامگذاری فرزندانشان را با توجه به تاکیدات
دین اسلام یا بر اساس موزون‌بودن و راحتی تلفظ، همراهی با نام خانوادگی،
معنی زیبا، توجه به ارزش‌های فرهنگی، ملی، منطقه‌ای و مذهبی و در جهت تسهیل
ارتباطات و حفظ شأن خانواده انجام دهند و از انتخاب نامهای پیچیده و سخت
برای فرزندان اجتناب کنند.
عضو هیات‌علمی گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان می‌افزاید:
«نامگذاری باید طوری باشد که افراد به نامشان افتخار کنند و زمانی که با
آن نام صدا می‌شوند، احساس خوبی داشته باشند.»
