سال ٧١ که اولین جراحی کاشت حلزون شنوایی در ایران با موفقیت انجام شد، اعضای تیم جراحی به سرپرستی محمد فرهادی، تصور هم نمی‌کردند ٢٢سال بعد، آمار کاشت حلزون شنوایی به ٨هزار مورد برسد و این جراحی آن‌قدر موفق باشد که از کشورهای همسایه و حتی کمی دورتر، عازم ایران شوند. «کرمعلی‌بای»، کاندیدای نخستین جراحی کاشت حلزون بود، کسی که سال ٧١ پس از تصادف ناشنوا شد. جراحی‌اش آن‌قدر موفق بود که پس از مدتی توانست به کارش که اپراتوری بود، برگردد. مرکز کاشت حلزون شنوایی بیمارستان رسول اکرم(ص) که ٢٢سال پیش کارش را با یک مرکز آغاز کرده بود، حالا ١٢ شعبه در تهران و کلانشهرها دارد که بیشترین مراجعه‌ها را در کل دنیا ثبت می‌کند.
تیم متخصص این مراکز نه فقط کودکان و بزرگسالان ناشنوای ایرانی را عمل می‌کنند که حتی افرادی را از عراق، جمهوري‌آذربایجان، امارات، سوریه، لبنان و روسیه، عازم کشور می‌شوند پذیرش می‌کند. مرکز کاشت حلزون شنوایی ایران یکی از مراکز معتبر جهانی در زمینه کاشت حلزون شنوایی و همچنین کاشت پروتز شنوایی در ساقه مغز است، این مرکز در زمینه ارزیابی توانبخشی اختلالات ارتباطی و ارایه خدمات روان‌شناختی به ناشنوایان در سطح کشور نیز پیشگام است. كاشت حلزون چند كاناله يك وسيله الكترونيكي پيشرفته است كه حس شنوايي را از طريق تحريك عصب شنوايي به افراد مبتلا به نقص شنوايي حسي - عصبي شديد تا عميق، با حداقل سن ١٢ ماه؛ بر می‌گرداند.
جراحی کاشت حلزون شنوایی برای ٢٥٠٠ ناشنوا در سالافرادی که سابقه شنوایی داشتند، یعنی در پی تصادف یا بیماری، شنوایی‌شان را از دست داده‌اند، اولین موارد جراحی کاشت حلزون بودند، حالا ولی شرایط تغییر کرده. این مرکز بیشتر از همه ناشنوایان زیر ٤سال را جراحی می‌کند. مرکزی که در سال ٧١، افراد بالای ٢٠ و ٣٠سال را عمل می‌کرد، حالا سن کاشت حلزون را به ٩ ماهگی رسانده‌است.
حسام‌الدین امام جمعه، مدیر مرکز کاشت حلزون شنوایی ایران، در گفت و گو با «شهروند»، پروسه جراحی در این مرکز را توضیح می‌دهد و می‌گوید: «در ابتدا کسانی که در اثر تصادف، ضربه به سر، بیماری‌هایی مانند مننژیت یا عفونت‌های باکتریایی و ویروسی ناشنوا می‌شدند، در این مرکز جراحی کاشت حلزون می‌شدند، چند سال که از اولین جراحی گذشت، تجربه‌مان بالا رفت، به‌طوری‌که از سال ٧٥ با انجام نخستین جراحی روی کودکی که مادرزادی ناشنوا شده بود، کارمان را روی کودکان متمرکز کردیم، بعد از آن بود که به تدریج سن را پایین آوردیم، به‌طوری‌که امروز ما دیگر کمتر افراد بالای ٤سال را عمل می‌کنیم.» بررسی‌های این مرکز نشان داده، میزان پاسخ‌دهی جراحی در سنین بالاتر از ٤سال، بسیار کم است.
تولد نوزاد ناشنوا در ایران کم نیست، هرچند به گفته این متخصص، تعداد ناشنوایان در مقایسه با کشورهای دیگر، زیاد نیست اما کودکانی که با این معلولیت به دنیا می‌آیند در ایران زیاد هستند. «مشکل شنوایی در کشور نسبت به جمعیت ٦ در هزار است که از این تعداد، ٣ در هزار ناشنوای مطلق هستند، حالا سالانه ٢هزار تا ٢٥٠٠ نفر در کشور تحت جراحی کاشت حلزون شنوایی قرار می‌گیرند. اینها افرادی هستند که مادرزادی دچار این معلولیت شده‌اند.»
٨٥درصد نوزادان ناشنوا حاصل ازدواج‌های فامیلیازدواجهای فامیلی عامل اصلی تولد نوزادان ناشنواست. این آمار در شهرهای مختلف هم تفاوت می‌کند، یزد، اصفهان و کرمان بیشترین تعداد ناشنوا را دارند. در این استان‌ها بیشترین ازدواج‌های فامیلی صورت می‌گیرد و به همان اندازه هم نوزادان ناشنوایی‌شان بیشتر است. به گفته دکتر امام‌جمعه، ٨٥درصد نوزادان ناشنوا، حاصل ازدواج‌های فامیلی هستند، مابقی ناشنوایان یعنی ٥ تا ١٥درصدشان هم اکتسابی هستند.
از این تعداد یک تا ٢درصدشان نیاز به کاشت حلزون پیدا می‌کنند. مدیر مرکز کاشت حلزون ایران تأکید می‌کند: «پس از ازدواج‌های فامیلی و تصادفات، اختلالات کروموزومی یا ژنتیکی دلیل عمده ناشنوایی به‌شمار می‌رود.» او به تعداد بالای کاشت حلزون شنوایی در ایران هم اشاره می‌کند. «تعداد ناشنوایان زیر ٤سال آن‌قدر در کشور زیاد است که اگر ما بخواهیم همین افراد را عمل کنیم، دیگر نوبت به افراد با سنین بالاتر نمی‌رسد، ما سن تشخیص را با غربالگری‌هایی که انجام می‌شود، به سه ماهگی رساندیم و از ٦ماهگی هم اقدامات‌مان را شروع می‌کنیم.» ناشنوایی هرچه زودتر تشخیص داده شود، نتیجه بهتری می‌دهد، نوزادانی که ناشنوا متولد می‌شوند یا زیر ٤سال به هر دلیلی به این معلولیت گرفتار می‌شوند و بعد از عمل، خیلی زودتر به شرایط عادی باز می‌گردند. بزرگترها، شانس کمتری دارند.
به گفته او، حالا بیشتر نوزادان در بیمارستان غربالگری می‌شوند، اقدامی که منجر شده تا سن تشخیص ناشنوایی پایین بیاید. «آمار بهزیستی نشان می‌دهد ٦٠درصد نوزادان تحت پوشش طرح غربالگری شنوایی قرار دارند، آن ٤٠درصد باقی مانده هم زایمان‌هایی است که در روستاها و شهرهای دورافتاده انجام می‌شود که از غربالگری‌ها عقب مانده‌اند.» حالا همین نوزادان پس از جراحی و گذراندن دوره‌های توانبخشی مانند هر کودک معمولی دیگر، پشت نیمکت‌های مدارس عادی می‌نشینند.
دولت هزینه‌ها را میپردازددولت تمام هزینه‌ها را پرداخت می‌کند، هزینه پروتزهای آمریکایی، استرالیایی و اتریشی که بیشتر از ٢٠هزار دلار قیمت دارند و هزینه دوره‌های توانبخشی را هم. بیمار ایرانی شاید درنهایت ٦میلیون تومان به‌عنوان سهم مشارکت پرداخت می‌کند، سهمی که ٣میلیون تومان آن را هم سازمان بهزیستی تقبل می‌کند. دکتر امام‌جمعه می‌گوید: «کمیسیون کشوری کاشت حلزون شنوایی وزارت بهداشت همه این هزینه‌ها را از طریق هیأت امنای صرفه‌جویی ارزی پرداخت می‌کند، با این‌که هزینه‌اش بالاست اما برای دولت مقرون به صرفه است، چرا که خرج زندگی یک معلول شنوایی، خیلی بیشتر از جراحی کاشت حلزون شنوایی است.» ناشنوایان خارجی اما باید هزینه ٥٠میلیون تومانی برای انجام این جراحی را پرداخت کنند.
به گفته مدیر مرکز کاشت حلزون شنوایی، ١٢ مرکز کاشت حلزون شنوایی در ایران وجود دارند. تهران ٤ مرکز دارد و شهرهای مشهد، تبریز، همدان، شیراز، اصفهان، کرمان و اهواز هم مراکزی دارند. دکتر امام‌جمعه می‌گوید: «ما سال ٧١ وقتی کارمان را شروع کردیم ٩سال با دنیا اختلاف داشتیم اما همان زمان هم به‌عنوان ششمین کشور بودیم که کاشت را شروع کردیم و در منطقه خودمان اولین کشور بودیم اما حالا به‌عنوان یک کلینیک بیشترین کاشت حلزون را در دنیا انجام می‌دهیم. حتی بیشتر از کلینیک‌های آلمان.» این مرکز حالا اقداماتی برای تولید پروتز هم انجام داده. «از روزی که کاشت حلزون را شروع کردیم، باب تحقیق برای تولید این پروتز هم باز شد، اما چون تولید آن تکنولوژی پیچیده‌ای دارد، کمی کار طول می‌کشد، با این همه ما توانستیم روی بخش اکسترنال پارت آن کار کنیم و موفقیت‌هایی هم به‌دست آوریم، اما قسمت داخلی این حلزون، هنوز نیاز به پژوهش دارد.»
مشاوره‌های بعد از عمل خانواده محور استکاشت حلزون شنوایی، تنها بخشی از اقدامات برای به دست آوردن یا بازگرداندن شنوایی است، کسانی که عمل می‌شوند، به یک‌سال دوره آموزش توانبخشی شنیداری و ٣سال دوره گفتاردرمانی نیاز دارند. پس از گذراندن این دوره‌هاست که می‌توانند شرایط عادی پیدا کنند. دوره‌های توانبخشی شنیداری و گفتاری به‌طور کامل در این مرکز انجام می‌شود. هر آنچه را فرد ناشنوا قبل و بعد از عمل به آن نیاز داشته باشد، در این مرکز پیدا می‌شود. سعید حسن‌زاده، دانشیار دانشکده روان‌شناسی دانشگاه تهران که مسئول توانبخشی مرکز کاشت حلزون شنوایی ایران هم است، دراین‌باره توضیحات بیشتری به «شهروند» می‌دهد. او می‌گوید این مرکز ٣ هدف را دنبال می‌کند؛ تسهیل رشد مهارت‌های دریافتی از طریق کانال شنوایی، تسهیل رشد مهارت‌های زبانی و تسهیل رشد مهارت‌های گفتاری.
تیم جراحی این مرکز، در اولین مرحله کاندیدای مناسب برای کاشت حلزون را انتخاب می‌کنند. کاندیدای مناسب کسی است که افت شنوایی عمیق یا بالاتر در گوشِ بهتر داشته باشد، کسی است که وسایل کمک شنوایی رایج مانند سمعک، شنوایی‌اش را بالا نبرده باشد و کسی است که از نظر آناتومیکی محدودیتی برای کاشت حلزون نداشته باشد. فردی با این مشخصات از سوی تیمی که جراح گوش، اودیولوژیست و آسیب‌شناس گفتار و زبان آن را تشکیل می‌دهند، برای جراحی انتخاب می‌شود. پس از آن اما بخش توانبخشی آغاز می‌شود. به گفته حسن‌زاده، هر چقدر فرد در سن پایین‌تری ناشنوا شده باشد، به جلسات توانبخشی بیشتری نیاز دارد. «افرادی که قبل از زبان آموزی ناشنوا شده باشند، یعنی یا ناشنوا به دنیا آمده باشند یا در سال اول و دوم زندگی ناشنوا شده باشند، به این جلسات نیاز دارند، بر این اساس کسانی که بعد از زبان‌آموزی ناشنوا شده باشند، به برنامه‌های توانبخشی کمتری احتیاج دارند.»
او به خدماتی که پس از کاشت حلزون شنوایی برای فرد انجام می‌شود، اشاره می‌کند. «بعد از عمل دو سرویس عمده به ناشنوا داده می‌شود، یک بخش از آن تنظیم قسمت بیرونی دستگاه کاشت حلزون یا همان پردازشگر گفتار است که روی سر مراجعه‌کننده قرار می‌گیرد. فرد باید حداقل ماهی یک بار برای این کار مراجعه کند، تنظیم این دستگاه هم با کامپیوتر انجام می‌شود، در این جلسه‌ها ما آستانه‌گیری می‌کنیم تا مشخص شود بیمار هر فرکانسی را در چه حداقل و چه حداکثر شدتی می‌شنود و آن شدت مناسب کجاست. این کار هم زمان می‌برد. بخش بعدی هم شامل برنامه‌ای می‌شود که ما به دستگاه می‌دهیم، حداقل ٣ جلسه لازم است تا این دستگاه تنظیم شود.» به گفته او، بیمار تا یک سال، ماهی یک‌بار و بعد از آن تا ٢سال هر ٦ ماه یک‌بار برای انجام این کارها باید اقدام کند. پس از آن هم برنامه‌های توانبخشی شروع می‌شود که ٢ تا ٣ روز در هفته است. جلسه‌هایی که با خود فرد، درمانگر و یکی از اعضای خانواده‌اش به مدت حداقل ٤٥ دقیقه با محوریت «خانواده» برگزار می‌شود.
حسن‌زاده به ویژگی قابل توجه این مراکز اشاره می‌کند. مراکزی که تمام خدمات مربوط به کاشت حلزون شنوایی را قبل و بعد از جراحی به فرد و خانواده‌اش ارایه می‌دهند. «این‌جا یک مرکز منبع است و سایر تیم‌هایی که می‌خواهند آموزش ببینند، دوره‌های کارورزی‌شان را همین جا می‌گذرانند، ما تاکنون بیش از ١٠٠ مقاله معتبر علمی پژوهشی در سطح بین‌المللی داشتیم، مقاله‌هایی که از سوی اعضای تیم کاشت بیمارستان رسول اکرم(ص) انجام شده، بیشترین مراجعه را در میان مقاله‌های ایرانی داشته.» به گفته او، خدمات مشاوره‌ای دیگر مانند مشاوره قبل از ازدواج، مشاوره تحصیلی رفتاری و روانی هم در این مرکز انجام می‌شود.
«مرکز کاشت حلزون شنوایی ایران از سال ٧٠ و به ریاست دکتر محمد فرهادی فعالیت‌اش را آغاز کرد، اولین اقدامات درخصوص کاشت حلزون شنوایی در بیمارستان حضرت رسول اکرم(ص) وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران و زیر نظر محمد فرهادی شروع به کار کرد.» اینها را محمود امیری، مدیرداخلی مرکز کاشت حلزون شنوایی ایران می‌گوید و ادامه می‌دهد: «اولین عمل در سال ٧١ روی بیماری کرمعلی بای انجام شد. دومین هم مهناز تهرانی و سومین بیمار شیوا اخلاقی بود.» به گفته او، تیم کاشت حلزون شنوایی متشکل از جراح گوش، اودیولوژیست و گفتار درمانگر متخصص است، که بعد از عمل جراحی کاشت حلزون در گوش، این مرکز آماده گفتاردرمانی بعد از عمل از بیمار است.
