یادداشت دریافتی- سید معبود ستوده*؛ روند توسعه نیافتگی در استان‌های کشور دارای مراتب گوناگونی است که با توجه به عوامل مختلف اقتصادی اجتماعی و اقلیمی مناطق و فضای ناهمگن منابع روند متفاوتی دارد. هرچند استان چهارمحال و بختیاری نیز از نظر شرایط اقلیمی‌در سطح بهتری نسبت به استان‌های همجوار قرار دارد اما اولین سوالی که ناخودآگاه به هنگام گذر از این دیار در ذهن فرزندان استان چهارمحال و بختیاری موج می‌زند این است که چرا زادگاهشان هنوز توسعه نیافته است و به دنبال جواب قانع کننده‌ای برای پاسخ به این سوال هستند.
از سوی دیگر رفع معضلات، هموار کردن مسیر توسعه و ارائه راهکارهایی علمی‌و موثر دغدغه‌ای همیشگی برای فارغ التحصیلان و دانش آموختگان این استان است. در این مجال تلاش کرده‌ام به مساله مهاجرت نخبگان و متخصصین و کمبود مدیران توانمند به عنوان یکی از عوامل توسعه نیافتگی استان بپردازم.
بام ایران سکوی پرتاب افراد مستعد!
بدون تردید دلایل پیشرفت نسبی فرزندان استان را به غیر از استعداد ذاتی باید در عواملی همچون صداقت در رفتار و گفتار، تلاش و پشتکار در عمل جستجو کرد ولی نگرانی از زمانی آغاز می‌شود که متأسفانه نیروهای مستعد خودمان یا پس از مدتی استان را ترک می‌کنند و یا هیچ گاه پس از کسب تخصص‌های لازم به دلایلی موجه و یا غیر موجه، جهت خدمت به استان باز نمی‌گردند.
نکته جالب اینکه انگار تفکر پیشرفت در خارج از استان در ذهن اکثریت مردم ما آن چنان نهادینه شده است که نسل به نسل انتقال داده می‌شود.
اگر خواننده این نوشتار، خود برای مدتی در خارج از استان تحصیل، زندگی و یا مشغول به کار بوده باشد بارها از طرف عموم مردم توصیه به ماندن در خارج استان و پیشرفت در همه ابعاد شده است. نکته قابل تأمل‌تر اینکه مهاجرین تجربیات ارزشمند خود را در استان‌های همجوار و مرکز کشور به منصه ظهور رسانده که در این رهگذر هم عاملی برای پیشرفت آن شهر و دیار و هم دستیابی خود به موقعیت‌های بهتر و پیشرفت‌های چشمگیرتر می‌شوند. در واقع می‌توان گفت استان ما سکوی پرتابی برای افراد مستعد است.
اختلافات فکری، قومی و سیاسی مانع توسعه استان
شواهد نشان می‌دهد استان چهارمحال و بختیاری نسبت به مقیاس جمعیت و نیروی تحصیلکرده کشور از لحاظ نیروی انسانی مدیر و متخصص جایگاه بالایی دارد، اما از لحاظ جذب نیروهای متخصص در استان با مشکلاتی مواجه است.
این استان از استان‌های صادرکننده نیروی انسانی مدیر و متخصص بوده که نه تنهامشخصه خوبی برای استان نیست بلکه این امر بیانگر وجود برخی تعرضات و مسایل بازدارنده در استان است.
در واقع استان ما دو قطبی است از یک نظر نخبه پرور که جای بسی مباهات و از جانب دیگر نخبه گریزکه تأسف بار است!
خروج نیروهای انسانی توانمند از استان بیانگر برخی اختلافات نادرست فکری و نادیده گرفتن ظرفیت‌ها است.
در همین رابطه قاسم سلیمانی استاندار چهارمحال و بختیاری معتقد است: «اختلافات قومی‌و سیاسی مانع توسعه استان می‌شود».
علاوه‌براین آثار اختلافات سیاسی و قومی مقطعی نیست بلکه آینده را هم دربر می‌گیرد، و مصداق آن محرومیت کنونی استان است. در واقع همگرایی به جای واگرایی، تعامل به جای تقابل و وفاق به جای انشقاق لازمه توسعه استانمان است.
دیدگاه‌های" تنگ نظرانه"؛ آفت پیشرفت
یکی دیگر از عوامل خروج فرزندان توانمند و متعهد و نخبگان از صحنه استان را در نامهربانی‌ها، مشکلات فراوان و موانع پیشرفت که حق ذاتی آنان است می‌توان جستجو کرد.
دیدگاه‌های تنگ نظرانه، که استان را از رشد باز می‌دارد، چالشی است که نباید نسبت به آن بی تفاوت بود یعنی جاری شدن فرهنگ تنگ نظری در استان‌های در حال توسعه و توسعه نیافته.
گاهی در استان ما به دور از رعایت اخلاق اسلامی و حتی حرفه‌ای تمام قد فرزندان برومند خود را تخریب و تضعیف می‌کنیم و فارغ از نقد منصفانه و مشفقانه، در قالب تسویه حساب‌های شخصی و جناحی یا قومی شاید برای همیشه آنان را از استان دور خواهیم نمود.
ممانعت از رشد و ظهور نخبگان و پیدایش اندیشه‌های نوین، ابداعی و خلاقیت‌های انسانی فرهنگی ویرانگر است و سترون نمودن این تفکرات نوین سبب می‌شود تا معیار داوری به کسانی واگذار شود که نیاندیشیدن، مغرضانه و منفعت جویانه اندیشیدن را سر لوحه کار قرار داده اند.
مدیران بی تدبیر؛ کاتالیزور متخصصان توانمند
از سوی دیگر فرار سرمایه‌های انسانی علاوه بر اینکه اداره امور را با مشکل روبرو کرده، موجب واگذاری بسیاری از مشاغل به افراد فاقد صلاحیت و یا کم صلاحیت شده است، که خود مشکلات متعددی را در حوزه صنعت و تولید استان بوجود آورده است تا قطب صنعت سقوط کند و بسیاری از شهرهای استان شاهد رکود و تعطیلی بسیاری از واحدهای صنعتی و کارخانجات بخش تولید باشند.
موضوعی که موجب عقیم شدن فرصت‌های اشتغال‌زا در بحبوحه بحران بیکاری در کشور و استان شده است. درهمین حال کارشناسان به راکد و بدون استفاده بودن 70 درصد سرمایه شهرک‌های صنعتی در استان اشاره می‌کنند و معتقدند طی چند سال اخیر در چهارمحال و بختیاری خوداشتغالی و اشتغال مولد حتی به صفر نزدیک شده است.
در برخی حوزه‌ها برغم وجود پتانسیل‌های فراوان به دلیل نبود تفاهم و همکاری مطلوب و مشارکت بین بخش‌های مختلف مدیریتی شاهد این افول هستیم.
شاید بتوان گفت وقتی پاشنه انتخاب برخی مدیران بر رابطه بچرخد تا توانایی، فرصت به افراد توانا نرسیده و باعث می‌شود استان نیروهای متخصص خود را به دلیل مهاجرت از دست بدهد و چرخه محرومیت ادامه یابد.
از سویی دیگر ضعف و ناکارآمدی برخی مدیران استان صدای سید سعید زمانیان عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی را هم در آورده است. وی به کارگیری افراد توانمند و دارای سابقه را موجب ایجاد تحولی مثبت در سیستم مدیریتی کشور دانست و گفت: "مشکل اساسی کشور در بحث مسایل اقتصادی است بنابراین به مدیرانی نیاز داریم که بتوانند توانمندانه عمل کنند و سرمایه گذار لازم را دراستان‌ها جذب کرده و مشکلات را حل کنند".
وی اظهار داشت: "اگر چه استاندار چهارمحال و بختیاری مسائل و مشکلات استان را فعال و دلسوزانه پیگیری می‌کند اما برخی مدیران نسبت به مسائل استان بی‌تفاوت هستند."
زمانیان با تأکید بر اینکه تغییر و تحول برخی مدیران استانی ضروری است، از استاندار خواست نسبت به تغییر مدیران ناکارآمد و ضعیف اقدام کند.
فرصت‌هایی که در سایه رکود "قطب صنعتِ استان" می‌سوزند
استان چهارمحال و بختیاری یکی از استان‌های در حال توسعه است که به رغم اینکه به مرکز دانش و نخبه پروری در کشور مشهوراست اما از فرصت‌های شغلی، صنایع تبدیلی در خور توجه برخوردار نیست و همچنان با مشکل بیکاری دست و پنجه نرم می‌کند و این مسایل سبب شده است تا موج مهاجرت در استان افزایش یابد.
نتایج آمارگیری نیروی کار در سال 93 حاکی از آن است که در بخش شاخص‌های عمده نیروی کار، استان چهارمحال و بختیاری چهارمین استان پیشتاز در نرخ بیکاری است.
در این رابطه سید نعیم امامی رئیس سازمان صنعت،معدن و تجارت استان که این روزها در پی تدبیر و چاره اندیشی برای درمان زخم‌های کهنه‌ای که پیکر صنعت استان در هر گوشه اش درگیر است، در جمع صنعتگران و بخش دولتی چهارمحال و بختیاری گفت: "تنها 15 درصد از واحدهای تولیدی و صنعتی استان با ظرفیت کامل فعال است و 60درصد از دیگر واحدها نیز تنها با30 تا60 درصد از ظرفیت خود فعالیت می‌کند. به گفته وی ظرفیت اسمی‌اشتغال 238 واحد تولیدی و صنعتی در استان، 20 هزار و500 نفر است که هم اینک حدود 15 هزار نفر در این واحدها مشغول بکار هستند و اشتغال بخش صنعت تنها 5/9 درصد از آن را به خود اختصاص داده است."
در همین حال مسعود سوردی رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت استان از این میزان ظرفیت، تنها چهار هزار فرصت شغلی را در شهرک‌های صنعتی استان فعال می‌داند. از این رو، توجه به این حوزه برای حفظ اشتغال موجود و جلوگیری از افزایش نرخ بیکاری از اهمیت دوچندان برخوردار است.
طی سال‌های گذشته بخش صنعت و تولید استان با مشکلات زیادی از جمله نبود و کمبود سرمایه در گردش، سرمایه ثابت، نرخ سود تسهیلات بانکی و کمبود آب مواجه بوده، مشکلاتی که منجر به از دست رفتن بخشی از اشتغال و تولید این حوزه مهم اقتصادی شده است.
زمانیان نماینده مردم شهرکرد هم، وضعیت اشتغال مردم استان را اسفبار دانسته و گفته است: "باید هرچه زودتر پروژه‌های نیمه تمام استان به نتیجه برسد، چون تعطیلی این پروژه‌ها موجب بیکاری بسیاری از مردم استان شده و تأمین معیشتشان را دچار مشکل کرده است. "
بیکاری وتبعیض و در کنار آن مسائل جدی دیگری همچون نبود زیر ساخت‌های رفاهی باعث شده است استان چهارمحال و بختیاری به تدریج بهترین نیروهای متخصص خود را اعم از کارمند، پزشک و نخبه به دلیل نبود انگیزه کافی و شرایط سخت کار در استان از دست بدهد و پیشرفت استان سیر نزولی پیدا کند.
دیگر عوامل مهاجرت نخبگان
برخی دیگر از عواملی که به مهاجرت نخبگان استان کمک نموده است عبارتند از:
1- عدم توسعه و بستر لازم در بخش‌های مختلف مانند اقتصادی، علمی، اداری و… در استان
2- نبود دیدگاه شایسته سالاری و عدم توجه کافی به نخبگان و دیدگاه آنان
3- وجود برخی ناهنجاری‌های فرهنگی و اجتماعی در جامعه ما
4-واگذاری مشاغل بر اساس رابطه و عدم انطباق شغل با تخصص در رشته و انحصاری شدن مشاغل
5- نبود امکانات کافی در استان که تأمین کننده غالب نیازهای مردم و نخبگان است. البته از سنگ اندازی‌ها و بروکراسی و کاغذ بازی بیهوده ای که بانک‌ها در اعطای تسهیلات ایجاد کرده‌اند نمی‌توان چشم پوشی کرد.
چه باید کرد؟
اگرچه عوامل فوق در خروج نخبگان نقش دارد، اما راه‌هایی نیز برای جلوگیری از این مهاجرت وجود دارد که در اینجا به تعدادی از آنها اشاره می‌شود:
-کاهش نرخ بیکاری در استان. دو عامل که می‌تواند معضل بیکاری را در استان تا حدودی حل کند یکی سرمایه گذاری از طریق مستقیم و تزریق منابع سرمایه گذاری و دیگری بالا بردن تولید و اثربخشی است.
مقایسه میزان درخواست سرمایه گذاری و نرخ بیکاری نیاز فوری این استان را به ایجاد اشتغال از طریق سرمایه گذاری در بخش صنعت نشان می‌دهد.
-پاسخ اجرایی به تقاضای سرمایه گذاری در بخش صنعت در استان و بهره برداری از بخش‌های مختلف سرمایه گذاری کلان.
-تقویت طرح‌های اشتغال‌زا، ارتقای بهرهوری نیروی انسانی، اصلاح ساختار سازمانی، تلاش برای تامین منابع مالی پروژه‌های متوقف شده و بهره برداری و تکمیل مجتمع فولاد سفیددشت، پتروشیمی‌لردگان و پتروشیمی بروجن و طرح‌های نیمه تمام که می‌تواند اشتغال در بخش صنعت استان را تسهیل نماید.
-برافروختن بارقه امید به آینده در دل جوانان و تحصیل‌کردگان استان؛ آینده ای که با شغل،درآمد، تشکیل خانواده، ازدواج، خرید مسکن و... گره خورده است، چرا که هر چه امید به آینده بیشتر باشد میزان مهاجرت کمتر است.
-تغییر نگرش کوته بینی در بین مدیران و کارکنان سازمان‌ها در استان و تبدیل آن به فرهنگ مشارکت، تعامل سازنده و هم‌اندیشی و بهره گیری در جهت همدلی و همزبانی
-ارایه ساز و کار کنترلی به منظور تقسیم نیروهای متخصص در جامعه بر حسب فرصت‌های شغلی و نیازهای بازار کار در میان مدت
-تلاش برای افزایش نظام شایسته سالاری، تدوین مقررات تسهیل کننده در امر کارآفرینی برای صاحبان تخصص
-شکستن باندهای قدرت در سازمان‌ها، اولویت دادن به استخدام نیروهای بومی،اعمال سیاست‌های تشویقی از سوی دولت برای شاغلان در مناطق محروم
-اختصاص اعتبارات خاص محرومیت زدایی و اعطای تهسیلات از سوی بانک‌ها ویژه فارغ التحصیلان برای ایجاد شغل پایدار از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند در این زمینه موثر باشد و از خروج نخبگان از استان جلوگیری کند.
اما این پایان ماجرا و تراژدی غمناک مهاجرت نخبگان از استان نیست. برای دستیابی به توسعه پایدار تنها با حرکت تک تک مولفه‌های "منابع سرمایه،مشارکت و محیط زیست" در کنار هم می‌توان رایحه خوش توسعه را استشمام کرد.
وقتی توسعه را حرکت ارادی جمع به سوی جامعه برتر با داشتن انگیزه بدانیم،مشارکت نیروی انسانی فعال و نخبه در بکارگیری سایر عوامل و به دنبال آن ابتکار و نوآوری را در جامعه شاهد خواهیم بود و آهنگ پیشرفت در جوامع کوچک شهری و روستایی شتاب خواهد گرفت.
بنابرابن انتظار می‌رود مسوولین استان در کنار این اقدامات تاثیر گذار همت گمارند، و در سایه وفاق، همدلی و هم افزایی فضای کار و تلاش را برای توسعه استان بیش از پیش فراهم نموده و نگذارند استان تبدیل به مکانی برای ترانزیت نخبگان و متخصصین شده و مدیران بی تدبیر که از انجام کارهای بزرگ عاجزند نقش کاتالیزور را در این میان ایفا کرده و به این مشکل دامن بزنند.
امیدواریم با توجه به توانمندی و ظرفیت‌های مختلفی که دراستان چهارمحال و بختیاری وجود دارد،حرکت در مسیر توسعه یافتگی این استان شتاب داده شود و با رفع موانع و مشکلات مورد اشاره و هموار نمودن مسیر رشد و بالندگی جوانان، دیگر شاهد خروج نخبگان و گسیل آنها به رغم میل باطنی شان به سمت کلان شهرها و مراکز صنعتی نباشیم.
*دانشجوی دوره دکتری مدیریت عالی کسب و کار – مهندسی مالی و عضو شورای راهبردی کانون دانش آموختگان چهارمحال و بختیاری مقیم تهران
