فرارو- سید جمال هادیان طبائی زواره؛ دوشنبة گذشته سومین نشستِ سرانِ مجمع کشورهای صادرکننده گاز در تهران برگزار شد. بی‌تردید می‌توان اذعان کرد که مهم‌ترین حاشیه این کنفرانس، که بازتابی فراتر از متن آن یافت، ملاقات ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه با رهبر معظم انقلاب اسلامی بود؛ ملاقاتی که به دلایل مختلف در نوع خود در این سطح و با این کیفیت سابقه نداشته و از این منظر بسیار حائز اهمیت است.
پس از مقاومت و مداومت ملت شریف ایران در موضوع هسته‌ای و توافق با گروه 1+5، نوعی رقابت پنهان میان کشورهای صنعتی، به ویژه اعضای مذاکره کننده، برای فتح بازارهای ایران در دورة پسا‌تحریم کاملا قابل لمس است و روسیه به عنوان شریک سنتی ایران و به دلیل مشترکات منطقه‌ای تمایل دارد از این موقعیت حد‌اکثر بهره را ببرد.
تمایل شخصی ولادیمیر پوتین برای ملاقات با رهبر معظم انقلاب و انجام این ملاقات بلافاصله بعد از ورود هیئت روسی به تهران ناشی از اهمیت موضوع و تمایل و نیاز روسیه برای چنین روابط دوستانه و نزدیکی است. مضاف بر اینکه فضای این ملاقاتِ به نسبت طولانی اندکی متفاوت‌تر از دیگر ملاقات‌های رسمی بود. پوتین با خود هدیه‌ای آورده بود که مشخص بود او و مشاورانش دربارة آن مدت‌ها اندیشیده‌اند و به علایق و اعتقادات رهبر معظم انقلاب و ملت شریف ایران فکر کرده‌اند. یکی از نفیس‌ترین قرآن‌های خطی موجود در روسیه و به استناد اخبار یکی از چهار قرآن تاریخی و ارزشمند جهان، هدیه‌ای که حتی نحوة بسته‌بندی و حمل آن از فرودگاه تا بیت رهبری جلب توجه می‌کرد و به نظر می‌رسید این جلب توجه عمدی است.
رهبر معظم انقلاب در بخشی از سخنان خود پوتین را شخصیت برجسته‌ای در دنیای امروز دانستند و با اشاره به همکاری مناسب تهران- مسکو در عرصه‌های سیاسی- امنیتی، مواضع رئیس‌جمهور روسیه به‌ویژه در یکسال و نیم اخیر را خیلی خوب و مبتکرانه خواندند. پوتین نیز جمهوری اسلامی را کشوری مستقل، استوار با دورنمایی بسیار خوب ارزیابی کرد و گفت: شما را متحدی مطمئن و قابل تکیه در منطقه و جهان می‌دانیم ( که احتمالا منظور او اتحاد بر علیه داعش و مشترکات سیاسی در منطقه و به ویژه مسئله سوریه بود).
وی ادامه داد: «ما متعهدیم که بر خلاف برخی‌ها به شرکایمان از پشت خنجر نزنیم و هیچ‌وقت در پشت پرده اقدامی بر ضد دوستانمان انجام ندهیم و اگر اختلافی هم داشته باشیم، با صحبت به تفاهم برسیم.» سخنانی عجیب که معمولاً برای جلب اعتماد و اطمینانِ طرف مقابل به زبان می‌آید. لبخندِ حاکی از رضایت پوتین نیز نشان داد که او از انجام چنین ملاقاتی خشنود و راضی است و می‌خواهد با این سخنان به نوعی ایران را از وجوه مختلف اتحاد و صداقت در شراکت و همکاری مطمئن سازد.
فروتنی ولادیمیر پوتین در برابر رهبر معظم انقلاب نیز قابل توجه بود، موضوعی که صحنه ملاقات ادوارد شوارد نادزه، وزیر امور خارجه گورباچف در شوروی سابق، با امام خمینی(ره) را تداعی می‌کرد. شوراد نادزه که برای ابلاغ پاسخ گورباچف به نامه امام(ره) به ایران آمده بود در آن اتاق ساده و معمولی در برابر بنیانگذار جمهوری اسلامی با فروتنی و صدای لرزان پیام رهبر شوروی سابق را ابلاغ کرد؛ گویی کاریزما و شخصیت امام او را تحت تأثیر قرار داده بود؛ موضوعی که شوارد نادزه به طور خصوصی برای یکی از اعضای هیئت ایرانی اعتراف کرد.
در دیدار پوتین و رهبر انقلاب نیز مشابه چنین فضایی حاکم بود و هر ایرانی منصفی از دیدن صحنه‌های فروتنی رهبر یک ابرقدرت جهانی در برابر رهبر جمهوری اسلامی به خود می‌بالید. شاید پوتین علاوه بر شخصیت رهبر معظم انقلاب و ظرافت‌های سیاسی نهفته در سخنان ایشان، محو سادگی و بی‌آلایشیِ مکان ملاقات با رهبر ایران شده بود.
به خاطر دارم هر گاه مقام مسئول ایرانی در طول این سال‌ها در کرملین حضور یافته، محو تماشای هنر و معماری کرملین شده است. در آرشیو رسانه‌های مختلف می‌توان تصاویری از مسئولان سر به هوای ایرانی که محو سقف و دیوارها و گنبدهای کرملین شده‌اند را یافت اما پوتین که در کاخ‌های مجلل مسکو رشد کرده است محو سادگی محل کار و زندگی یکی از مقتدرترین و با نفوذترین رهبران جهان شده بود.
به اعتقاد کارشناسان سیاسی، سابقه همکاری با روسیه نشان داده است که روس‌ها وقتی پای منفعت در میان باشد در دوستی صادق نیستند و حتی ممکن است زیر قراردادهایشان بزنند. این موضوع در فرآیند تکمیل نیروگاه هسته‌ای بوشهر و قرارداد سامانه موشکی اس- 300 کاملا مشهود شد. با این همه، ملاقات روز دوشنبه و سخنان متفاوت ولادیمیر پوتین در برابر رهبر معظم انقلاب را باید به فال نیک گرفت و از این ظرفیت همکاری(و نه اتحاد) در مسائل سیاسی و منطقه‌ای، نظامی، تجاری و علمی بهره جست. بی‌تردید پوتین و تیم سیاسی‌اش به مواضع سختگیرانة رهبر معظم انقلاب اسلامی دربارة بی‌اعتمادی به امریکا در مذاکرات هسته‌ای واقف هستند و با علم به چنین صلابتی، دست دوستی و تمایل به اتحاد گشوده‌اند.
جمهوری اسلامی ایران و روسیه در ابعاد مختلف منافع مشترکی دارند. سوریه و عراق، آسیای مرکزی و غربی، قفقاز، فلسطین، یمن، شمال آفریقا، دریای خزر، دریای سیاه، مدیترانه، خلیج فارس، اقیانوس هند، و زمینه‌های مشترک همکاری‌های اقتصادی، فنی و علمی و نظامی موضوعاتی هستند که هم ما و هم روسیه در آن منافع مشترک داریم و به همین دلیل نمی‌توانیم از این ظرفیت چشم‌پوشی کنیم.
پس همان‌گونه که تیم هسته‌ای موظف به نظارت دقیق و سختگیرانه بر مفاد برجام شد و با چنین رویکردی این توافقنامه را جلو می‌برد می‌توان با احتیاط و دقت از ظرفیت همکاری با این شریک دیرینه بهره جست و به منافع طرفین خوشبینانه نگریست.
* کارشناس ارشد رسانه
