بهره داعش از بحران قره باغ

فرارو- یک استاد دانشگاه با اشاره به پیامدهای بحران قره باغ گفت: «بازگشت به درگیری و تنش در منطقه قفقاز با توجه به رشد افراط گرایی و رادیکالیسم و فعالیت گروههایی همچون داعش در منطقه خاورمیانه می تواند زمینه فعالیت و جذب نیرو برای آنها را فراهم تر کند؛ به گونه ای که ما امروز شاهد هستیم که نیروهای افراط گرا و رادیکال برای حفظ و بقای خود از تاکتیک جابجایی سیال در مناطق جغرافیایی ناامن بهره می گیرند.»

دولت آذربایجان روز شنبه از کشته شدن چندین نظامی این کشور در جریان درگیری‌های مرزی با ارمنستان در منطقه قره باغ خبر داد. بنا بر اعلام وزارت دفاع آذربایجان، دستکم 12 سرباز ارتش این کشور در درگیری‌های 24 ساعت گذشته کشته شده‌اند. وزارت دفاع هر دو کشور یک دیگر را به اقدامات تحریک‌آمیز متهم کرده‌اند. باکو اعلام کرده است که نیروهای ارمنی طی 24 ساعت گذشته به وسیله توپ و تسلیحات خودکار 127 بار به سمت اراضی آذربایجان تیراندازی کرده‌اند.

ارمنستان هم اعلام کرده است که طرف آذری با استفاده از تانک، جنگنده و بالگرد اقدام به حمله به مرز این کشور کرده است. ایروان می‌گوید چندین دستگاه تانک ارتش آذربایجان هم هدف حمله قرار گرفته است. آخرین خبرها حاکی از آن است که وزارت دفاع جمهوری آذربایجان اعلام کرده این کشور تصمیم گرفته به صورت یکجانبه تمامی اقدامات خشونت‌آمیز در منطقه قره‌باغ را متوقف کند اما اگر مورد حمله واقع شود تمامی اقدامات نظامی از سرگرفته می‌شود.

ارمنستان و آذربایجان که هر دو از جمهوری‌های استقلال‌یافته از اتحاد جماهیر شوروی هستند، چند دهه است که بر سر مالکیت منطقه قره باغ با یکدیگر اختلاف دارند و مرز دو کشور در این منطقه سال‌هاست که وضعیت جنگی را شاهد است.

منطقه قره باغ که در مرز این دو کشور واقع شده، اکثریتی ارمنی دارد اما از زمان شوروی سابق تحت کنترل آذربایجان بوده است. منطقه قره باغ در سال 1991 اعلام استقلال کرد، اما این اقدام به شکل‌گیری جنگی سه ساله منجر شد. دو کشور در سال ۱۹۹۴ توافق‌نامه آتش‌بس امضا کردند اما این توافق‌نامه هر از چند گاهی نقض شده است.

دکتر رحمت حاجی مینه استاد دانشگاه و کارشناس مسائل خاورمیانه در گفتگو با فرارو گفت: «آغاز دور جدید درگیری ها در قره باغ میان جمهوی آذربایجان و ارمنستان که از سال 1994 بی سابقه بود نشانگر چند نکته اساسی است.»

وی ادامه داد: «اول آنکه علی رغم بیش از دو دهه آتش بس بین دو کشور، این درگیری ها نشان داد که اختلافات مابین آنها همچنان مثل آتش زیر خاکستر در این فاصله زمانی باقی مانده و تلاش های صورت گرفته تنها به صورت ظاهری توانسته بود مانع درگیری گسترده و جدی میان دو کشور همچون گذشته شود. وضعیتی که بهترین توصیف آن نه جنگ، نه صلح بوده است.»

وی افزود: «دوم آنکه از سرگیری درگیری ها میان دو کشور نشان داد که مناقشه ارضی در هزاره سوم نیز همچنان یکی از موارد تنش زای اصلی در بین بازیگران درگیر در این نوع تنش ها خصوصا در مناطق توسعه نیافته خواهد بود. و سوم آنکه این درگیری ها نشان دهنده شکست تلاش گروه ها و سازمان های بین المللی همچون گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا در حل و فصل مناقشه قره باغ است.»

این کارشناس مسائل خاورمیانه تصریح کرد: «لذا از سرگیری این درگیری ها نشان داد که گروههای فرامنطقه ای نمی توانند در چنین تنش هایی بدون ارائه یک فرمول جامع برای حل و فصل مناقشه مبتنی بر رضایت دو طرف مناقشه به آن پایان دهند. بنابراین از سرگیری درگیری ها بین آذربایجان و ارمنستان نشان می دهد که اختلافات بین آنها همچنان مانند اوایل دهه 90 برقرار است و خطر تداوم و گسترده تر شدن آن نیز وجود دارد.»

حاجی مینه درباره علت ازسرگیری این درگیری ها گفت: «علت اصلی همان اختلاف تاریخی  و ارضی درباره منطقه قره باغ است که در یک فضای ملی گرایانه از سوی هر دو طرف دنبال می شود. به عبارتی، رویکرد ناسیونالیستی به این مسئله و رفتار مبتنی بر انگیزه های ملی گرایانه و فشار گروه های داخلی در هر دو جامعه بعلاوه تلاش هر دو طرف برای حفظ مشروعیت سیاسی، می تواند از عوامل تداوم بحران و اختلاف بین دو کشور باشد.»

وی افزود: «لذا می توان گفت اضافه شدن بُعد ناسیونالیستی به این اختلاف ارضی باعث شده است حل و فصل آن پیچیده تر شود به گونه ای که هرگونه حرکت تحریک کننده در خطوط تماس بین نیروهای نظامی دو طرف، باعث درگیری و تنش خواهد شد.»

حاجی مینه در پاسخ به این سوال که ایران باید چه موضعی در قبال این بحران در پیش بگیرد؟، گفت: «قطعا با توجه به اینکه هر دو بازیگر همسایه شمالی ایران هستند تشدید درگیری بین آنها موجب بی ثباتی منطقه در مرزهای ایران خواهد شد. از همین زاویه نگاه ایران همچنان که وزارت خارجه ایران نسبت به این موضوع واکنش نشان داده باید حل و فصل مسالمت آمیز اختلاف دوجانبه در چارچوب گروههای صلح بدون توسل به زور باشد.»

وی ادامه داد: «با توجه به ژئو پلیتیک حوزه تنش مسلما گسترش ناامنی در این منطقه می تواند در درازمدت پیامدهای منفی برای امنیت ملی ایران داشته باشد. لذا انتظار می رود که ایران دیپلماسی فعالی را در راستای حل و فصل مسالمت آمیز برای رسیدن به صلح پایدار در این حوزه دنبال کند.»

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که آیا گروههای تروریستی همچون داعش می توانند از این بحران بوجود آمده در راستای مقاصد خود استفاده کنند؟، گفت: «تجربه اخیر درباره گسترش گروههای افراطی و رادیکال نشان می دهد که این گروهها در مناطقی که خلاء امنیتی شکل گرفته و سطح تنش و درگیری ها در آنجا بالا رفته امکان ظهور و بروز بیشتری دارند.»

وی ادامه داد: «لذا بازگشت به درگیری و تنش در منطقه قفقاز با توجه به رشد افراط گرایی و رادیکالیسم و فعالیت گروههایی همچون داعش در منطقه خاورمیانه می تواند زمینه فعالیت و جذب نیرو برای آنها را فراهم تر کند؛ به گونه ای که ما امروز شاهد هستیم که نیروهای افراط گرا و رادیکال برای حفظ و بقای خود از تاکتیک جابجایی سیال در مناطق جغرافیایی ناامن بهره می گیرند.»

وی افزود: «در صورت تشدید و تداوم درگیری ها در این منطقه و در این دوره زمانی می توان چنین نتیجه گرفت که افراط گرایان و رادیکال ها حداقل به لحاظ انحراف تمرکز جهانی بر روی مقابله با تروریسم، در حوزه های فعالیت خود همچون سوریه و عراق سود ببرند.»

حاجی مینه در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است روسیه همچون دو دهه پیش در بحران میان این دو کشور مداخله کند؟، گفت: «با توجه به سابقه و نقش فعالی که روس ها به لحاظ تاریخی در مناقشه قره باغ داشته اند و همچنین نقش اخیر روسها در بحران اوکراین و سوریه، انتظار می رود که روس ها دوباره در این حوزه که در واقع حیات خلوت آنها محسوب می شود و از مناطق مهم برای روسیه است سعی کنند ابتکار عمل را بدست بگیرند.»

وی افزود: «هرچندبا توجه به نقش عمده گروه مینسک برای حل این بحران، روسیه تلاش می کند در چارچوب گروه مینسک نه تنها از تشدید درگیری جلوگیری کند، بلکه دیپلماسی چند جانبه خود را که در مورد سوریه هم ظاهر شده است، در این حوزه هم در همکاری با بازیگران دیگر تقویت کند.»