سرنوشت اسد و سوریه پس از توافق آمریکا و روسیه

فرارو- آمریکا و روسیه بالاخره بر سر طرح برقراری آتش‌بس در سوریه که قرار است از روز عید قربان آغاز شود، توافق کردند. دو کشور اظهار امیدواری کردند این آتش بس مسیر را به روی صلح از طریق مذاکره و گذار سیاسی در سوریه باز کند. بر اساس این توافق دولت سوریه از بمباران مواضع مخالفین میانه رو دست خواهد کشید. همچنین روسیه و آمریکا در عملیات های مشترک نظامی به بمباران مواضع گروههای تروریستی اقدام خواهند کرد.

از سوی دیگر با وجود آنکه که جان کری در کنفرانس مطبوعاتی گفت جبهه النصره و تروریستی دانستن آن اصولاً مورد مذاکره نبوده، اما به عقیده برخی تحلیلگران، اینکه در نهایت از گروه مذکور با عنوان گروهی تروریستی یاد شده، در حقیقت تلاشی از سوی آمریکا برای محافظت از گروه های «کمتر افراط‌گرا» بوده که مورد حمایت خودش قرار دارند.

همچنین این توافق در حالی صورت گرفته است که کشورهای منطقه ای درگیر در بحران و طرفین اصلی تعارض (دولت سوریه و معارضین) نقشی در آن نداشته اند. آیا این موضوع می تواند اجرای طرح آتش بس در سوریه را تضمین کند؟ آیا توافق جدید میان آمریکا و روسیه می تواند منجر به گذار سیاسی در سوریه شود؟

دکتر داوود هرمیداس باوند استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل در گفتگو با فرارو گفت: «تصمیم اصلی درباره بحران سوریه را قدرت های فرامنطقه ای اتخاذ خواهند کرد. آمریکا پیش از این ائتلافی با حضور کشورهای عربی و ترکیه ایجاد کرده بود و روسیه هم به صورت سیستماتیک وارد بحران سوریه نشده بود. اما بعد از بحران اوکراین و اشغال کریمه توسط روسیه که با تحریم های اقتصادی آمریکا و اروپا علیه این کشور مواجه شد، روسیه تصمیم گرفت جو جدیدی ایجاد کند تا بتواند تعاملاتی با غرب داشته و امتیازاتی دریافت کند و لذا به صورت گسترده وارد بحران سوریه شد و به عنوان یکی از محورهای تاثیرگذار مطرح گشت.»

وی ادامه داد: «در این روند میان آمریکا و روسیه توافقی شکل گرفت که بر اساس آن طرفین به صورت مشترک علیه گروههای ترویستی اقدام کنند و با ایجاد یک ائتلاف میان معارضین میانه رو و حزب بعث سوریه بتوانند انتخابات برگزار کرده و بشار اسد هم خیلی آرام و محترمانه از صحنه سیاست سوریه کنار برود. اما در ادامه تحولات بمباران های دولت سوریه علیه همه مخالفان اعم از داعش، النصره و میانه روها صورت گرفت و روسیه نیز وقتی وارد کارزار بمباران هوایی شد تا حدودی سعی کرد مواضع مخالفین میانه رو را بر حسب تصادف یا تعمد مورد هدف قرار دهد.»

وی افزود: «بنابراین اکنون آمریکا و روسیه به توافقی رسیده اند که از یکسو معارضین میانه رو مورد هدف قرار نگیرند و از سوی دیگر دو کشور علیه تروریست ها اقدام نظامی مشترک داشته باشند. طبیعی است وقتی توافقی میان دو قدرت بین المللی صورت بگیرد که خود مجری آن باشند، کشورهای منطقه ای که قبلا در بحران سوریه خود را ذی نفع می دانستند به حاشیه رانده می شوند.»

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: «البته ممکن است از نظر شکلی و به لحاظ احترام نام این کشورها در تصمیم نهایی آورده شود یا اطلاعاتی به آنها داده شود وگرنه تصمیم اساسی و قاطع را عملا روسیه و آمریکا گرفته اند و خود نیز آن را اجرا می کنند و کشورهایی که طرفدار آمریکا هستند موضع آمریکا را تایید می کنند و طرف های روسیه نیز مجبور می شوند این توافق را بپذیرند.»

باوند در پاسخ به این سوال که آیا این آتش بس می تواند مقدمات روند گذار سیاسی در سوریه را فراهم کند؟، گفت: «راه دیگری وجود ندارد و حل و فصل بحران سوریه گریزناپذیر است. وقتی آمریکا و روسیه وارد قضیه شده اند خیلی روشن است که فرایند حل بحران سوریه با تصمیمات نهایی و قاطعی خواهد بود که این دو قدرت خواهند گرفت. بنابراین کشورهای منطقه ای که قبلا مطرح بودند یا ناچارند دنباله رو آمریکا و روسیه باشند یا به حاشیه رانده خواهند شد.»

باوند در پاسخ به این سوال که چرا آمریکا و روسیه از ابتدا خود درباره بحران سوریه تصمیم نگرفتند و در کنفرانس های مربوطه کشورهای مختلفی حضور داشتند؟، گفت: «شاید می خواستند رضایت دیگر کشورها را هم جلب کنند اما اکنون به این نتیجه رسیده اند که اگر بخواهند بحران سوریه را حل کنند باید خود به توافق مشترک برسند و آن را اجرا کنند.»

باوند درباره اختلاف آمریکا و روسیه درباره سرنوشت بشار اسد و مسئله جبهه النصره و تاثیر آن بر حل بحران سوریه گفت: «ادامه بحران در سوریه موجب ویرانی کامل این کشور خواهد شد اگرچه هم اکنون نیز سوریه ویران شده است. بحران سوریه باعث شده تمام تاکتیک ها و استراتژی های کشورهای منطقه ای به خصوص ترکیه، عربستان و قطر با نافرجامی و ناکامی روبرو شده و هزینه های بسیاری ایجاد کند و بنابراین هیچ چاره ای برای حل بحران سوریه جز توافق آمریکا و روسیه وجود ندارد.»

وی ادامه داد: «البته برای روسیه مسئله حزب بعث و چارچوب نظام سوریه و نه شخص بشار اسد مهم است. البته روسیه خواستار حفظ اسد تا پایان انتخابات است. یعنی مذاکرات حزب بعث با معارضین میانه رو انجام می شود و سپس انتخابات زیر نظر سازمان ملل صورت می گیرد و در حالی که اسد حق کاندیداتوری نخواهد داشت، نتیجه هر چه شد اسد از قدرت کنار می رود و این شرایط جدید را همه طرف های منطقه ای هم می پذیرند.»

وی افزود: «مسئله رقابت های منطقه ای جنبه حیثیتی پیدا کرده است و عربستان همه تلاش خود را می کند که نفوذ ایران در سوریه را قطع کند. ائتلاف آمریکا و روسیه مجبور است موازنه ایجاد کند. یعنی تا حدودی باید نظرات گروههای رقیب منطقه ای را به صورت نسبی فراهم کنند و لذا حکومت جدید سوریه ارتباطات قبلی خود را نخواهد داشت و حداقلش این خواهد بود که موضع بی طرف اتخاذ خواهد کرد.»