بیانیه ظریف مناسب نبود/ ایران نباید در دام عربستان بیافتد

فرارو- یک دیپلمات باسابقه ایران با انتقاد از بیانیه دکتر ظریف درباره سالگرد فاجعه منا می گوید: «من متاسفم که شخصیت باتجربه و دنیا دیده ای مانند آقای دکتر ظریف که توانست با برجام یکی از مهم ترین برگ های درخشان دیپلماسی ایران را رقم بزند در دام عربستان افتاده است و درباره فاجعه منا چنین بیانیه ای صادر می کند که واقعا مناسب نبود.»

رابطه ایران و عربستان به بحرانی ترین شرایط خود در سالهای اخیر رسیده است. مردم ایران امسال به دلیل رفتار ناموجه حاکمان عربستان از حج محروم شدند. عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان هر روز اظهارات تندی علیه ایران بیان می کند. در مقابل ظریف وزیر خارجه ایران در بیانیه ای به مناسبت سالگرد فاجعه منا عنوان کرد: لجاجت، بلاهت، تعصب و ثروت بی حد و اندازه حاکمان سعودی، از رژیم آل سعود حکومتی قسی و بی منطق ساخته است.

در این میان سردار رحیم صفوی فرمانده پیشین سپاه و مشاور و دستیار ارشد رهبر انقلاب در سخنانی عنوان کرد: «پیشنهاد من این است که ما باید روابط مان را با کشورهای عمان، کویت و قطر بیشتر کنیم و در رابطه با سعودی ها مدارا کنیم. ما به هیچ وجه نباید به سمت تنش با سعودی ها حرکت کنیم.»

ایران باید چه سیاستی در قبال عربستان در پیش بگیرد؟

جاوید قربان اوغلی مدیر کل پیشین افریقای وزارت خارجه و کارشناس مسائل بین الملل در گفتگو با فرارو  گفت: «همسایگی میان کشورها یک الزام و اجبار است و همسایگان از هم جدایی ناپذیر هستند. ایران و عربستان نمی توانند کشور خود را جایی دیگر ببرند و دیگر با هم همسایه نباشند. لذا اگر این اصل را بپذیریم آنگاه لازمه این اجبار، همزیستی مسالمت آمیز، تحمل و مدارا با یکدیگر است.»

وی ادامه داد: «همیشه میان کشورها درگیری منافع وجود دارد. مهم این است که این نزاع برای منافع را مدیریت کرد و در تنازع منافع، راهکار و مدیریت این اختلافات "دیپلماسی و گفتگو" است که بر تنش و جنگ ارجحیت دارد. اگر این ارجحیت در دیپلماسی بین المللی اولویت داشته باشد، در مسائل همسایگی از اهمیتی مضاعف برخوردار است و اصل حاکم بر روابط میان همسایگان است.»

این دیپلمات باتجربه ایران اظهار کرد: «شرایط کنونی حاکم بر روابط میان ایران و عربستان همچون خانه ای است که دچار حریق شده است. اگر قرار باشد از عقل و منطق پیروی شود، نباید ابتدا در پی کشف علل این حریق بود، بلکه اول باید این آتش را خاموش کرد و سپس درباره علل آن به جستجو پرداخت. به عبارت دیگر خاموش کردن آتش بر یافتن علل آن اولویت دارد.»

وی ادامه داد: «بنده چندین سال است که فضای متشنج میان ایران و عربستان را خطری برای ایران و منطقه توصیف کرده ام. در دوره دولت قبل به کرار در این خصوص نوشته و هشدار دادم. در دولت جدید نیز در آبان ماه 1392 و پس علائم اولیه موفقیت سیاست تعامل با جهان دولت روحانی و پیشرفت در گفتگوهای هسته ای، در گزارشی کتبی به آقای دکتر ظریف پیشنهاد کردم "مقصد بعدی سیاست تعامل با جهان بعد از پرونده هسته ای باید به کشورهای منطقه  و با اولویت عربستان تسری داده شود". گزارشی که در آن زمان در قالب طرحی جامع به وزیر خارجه ارسال کردم، موجود است و عند الاقتضا منتشر خواهم کرد. اکنون نیز همچنان نیز بر این عقیده هستم که به رغم تعمیق اختلافات و سخت تر شدن شرایط، راهکار مدیریت اختلافات، در دپیلماسی و پذیرش برخی شرایطی است که ضامن موفقیت برجام بود.»

قربان اوغلی درباره برخی دیدگاهها در داخل که پیش گرفتن سیاست تعامل با عربستان را سازش کاری خطاب می کنند، گفت: «به هر حال ممکن است استفاده از اصطلاحاتی همچون سازشکار، مرعوب و ... در فضای داخلی کشور و نزد برخی جناح های سیاسی که شرایط جدید را نمی پسندند، تبدیل به یگ گفتمان شده باشد. اما بزرگ ترین آفت یک سیاست مدار و دیپلمات ورزیده گرفتار شدن در این گونه واژه ها است و اگر چنانچه بخواهد اینها را در اولویت بررسی های خود قرار دهد از ماموریت اصلی باز خواهد ماند.»

وی ادامه داد: «در مذاکرات هسته ای نیز شاهد بودیم عده ای به آقای ظریف و تیم ایشان نسبت هایی همچون مرعوب، سازشکار و ... می دادند؛ اما تیم هسته ای توجهی به آنها نکرد و بزرگ ترین دستاورد دیپلماتیک  را برای کشور به ارمغان آورد. بنابراین نباید به اینگونه افراد و نسبت ها وقعی نهاد و نباید از اینها ترسید و گرفتار آن شد.»

قربان اوغلی در پاسخ به این سوال که چگونه می توان با عربستان که به دنبال افزایش تنش با ایران است وارد تعامل منطقی شد؟، گفت: «این موضوع که در شرایط کنونی و به ویژه پس از فوت ملک عبدالله، عربستان به دنبال تشدید تنش با ایران است کاملا درست است و دلایل مختلفی هم دارد. تحولاتی  که از سال 2003 و بعد از اشغال عراق و سرنگونی صدام شروع شد و با ادامه بحران سوریه و مذکرات هسته ای ادامه یافت. عربستان احساس می کرد ایران با موفقیت در آن (برجام) از چنبره تحریم ها و انزوای بین المللی خلاصی یافته و فاتحانه و سربلند به جامعه جهانی باز می گردد. روشن بود در چنین شرایطی منافع عربستان که دیگر در اولویت آمریکا قرار نمی گیرد به خطر می افتد. در آخر هم مسئله یمن که فاجعه اصلی از این آخری شروع شد.»

وی ادامه داد: «موضوعی که مزید بر این علل شد فوت ملک عبدالله و روی کار آمدن تیم جدید حاکمیت در عربستان بود که قصد تنش زدایی با ایران ندارد. اما سوال این است که آیا ایران باید در دام عربستان بیافتد؟ به نظر من در صحنه سیاسی هر کس عصبانی شود، او باخته است. عصبانیت در برابر عصبانیت نوعی تخریب فرصت های دیپلماسی است.»

قربان اوغلی اظهار کرد: «در فاجعه منا در سال قبل ایران واکنش عاقلانه ای نشان داد و مقام معظم رهبری پیشنهاد تشکیل هیات حقیقت یاب بین المللی را مطرح کردند که در هر فاجعه ای اولین راهکار عقلانی محسوب می شود. اما پس از اعدام شیخ نمر نمی دانم چه اتفاقی افتاد که آن رفتار عاقلانه و متین در فاجعه شهادت حجاج مظلوم کشورمان، در این موضوع تکرار نشد و عده ای به سفارت و کنسولگری عربستان حمله کرده و آن را به آتش کشیده و از آن روز وضعیت ایران و عربستان را به نقطه اوج تنش رساندند.»

وی ادامه داد: «لذا سیر روابط را که نگاه می کنیم نباید تمام مسئله را گردن عربستان انداخت. البته عربستان در فاجعه منا و در قضایای دیگر مقصر است؛ اما همانطور که عرض کردم مهم این است که الان نباید دنبال مقصر گشت و در دامی که این کشور یا حتی دیگران پهن کردند تا ایران و عربستان را وارد جنگ با یکدیگر کنند، افتاد.»

وی افزود: «از این منظر بنده پیشنهاد سردار صفوی را قبول دارم  چراکه عقل حکم می کند علی رغم همه مشکلاتی که با عربستان داریم به سمتی برویم که این تنش ها کاهش یابد. اینکه آیا این موضوع در کوتاه مدت یا میان مدت امکان پذیر است تفاوتی در مسئله ایجاد نمی کند. مهم این است که باید در مسیری قدم برداریم که این تنش ها و مشکلات تعمیق پیدا نکند و بالعکس در مسیر حل این بحران قدم برداشت.»

سفیر پیشین ایران در افریقای جنوبی اظهار کرد: «کسانی که معتقدند راه حلی برای این بحران وجود ندارد باید به یاد بیاورند که پیش از این هم در رابطه با مسئله هسته ای و اختلاف ایران با 1+5 گفته می شد راه حلی وجود ندارد. یعنی در حالی که در زمان احمدی نژاد هیچ دستاوردی در مذاکرات هسته ای بدست نیامد اما در دولت جدید و با یک مدیریت درست توانستیم در مسیر حل مسئله قرار بگیریم و بر آن قائق آییم.»

وی ادامه داد: «لذا عقلای ما ابتدا باید به این درک برسند که علی رغم رفتار جنون آمیز عادل الجبیر، نباید به زبان وی صحبت کرد. من متاسفم که شخصیت باتجربه و دنیا دیده ای مانند آقای دکتر ظریف که توانست با برجام یکی از مهم ترین برگ های درخشان دیپلماسی ایران را رقم بزند در دام عربستان افتاده است و درباره موضوع فاجعه منا چنین بیانیه ای صادر می کند که واقعا مناسب نبود.»

وی افزود: «آقای ظریف باید بداند اگر چنانچه رهبر انقلاب آن فرمایشات را بیان می کنند نه از منظر و پایگاه دولتی بلکه از موضع رهبری است و مسلمانان جهان را مورد خطاب قرار می دهند. سخن گفتن با همان لحن وظیفه رییس جمهور و وزیر خارجه نیست. اگر روزی قرار باشد مسئله ما و عربستان حل و فصل گردد، که باید حل شود نقطه رجوع رهبری، آقای ظریف خواهد بود. آقای ظریف با این بیان پُل های پشت سر خود با عربستان را تخریب می کند. کسی که چنین بیانیه ای می دهد چگونه می تواند پشت میز مذاکره قرار بگیرد؟ لذا صدور این بیانیه از سوی وزیر خارجه اشتباه بزرگ دیپلماتیک بود.»

قربان اوغلی گفت: «در فاجعه حج سال 1366 که باعث قطع روابط ایران و عربستان شد مشهور است که مرحوم حضرت امام (ره) بعد از سخنانی که در این باره داشتند به آقای ولایتی عنوان کردند به صحبت من کاری نداشته باشید و شما برای حل این مسئله اقدام کنید، چراکه نمی شود واجبِ مردم را تعطیل کرد(نقل به مضمون). بعد از این صحبت آقای ولایتی و همکاران ایشان اقدام کردند و مسئله حل شد.»

وی ادامه داد: «اکنون نیز داستان به همان شکل است. فرمایشات مقام معظم رهبری جایگاه خود را دارد اما رئیس جمهور و وزیر خارجه لزوما نباید به آن زبان صحبت کنند و حتی اگر در داخل مورد ملامت قرار گرفتند که چرا از رهبری تبعیت نمی کنید باید عنوان کنند. تبعیت ما از رهبری این است که این آتشی که در حال گُر گرفتن است را خاموش کنیم و این خواست رهبری هم است.»