نخستین رئیس سازمان هواشناسی ایران درباره این اظهارنظر احمدی‌نژاد که «غربی‌ها مانع آمدن ابرهای باران‌زا به ایران می‌شوند»، می‌گوید: چنین چیزی امکان‌پذیر نیست و هیچ‌کس نمی‌تواند مانع حرکت یا تغییر مسیر ابرها شود. کسی که این حرف را زده یا سواد آن را نداشته یا مزاح کرده است.
روزنامه «آفتاب یزد» آورده است: موضوع بارورسازی ابرها سال‌هاست به محل بحث و مناقشه کارشناسان و صاحب‌نظران بسیاری در کشور تبدیل شده و طی سال‌های اخیر با وقوع خشکسالی‌های پی‌در پی ایجاد ابرهای مصنوعی و بارورسازی ابرها شدت یافته است. در حالی که عده‌ای این روش را مفید و موثر در افزایش بارندگی به ویژه در مناطق درگیر با خشکسالی می‌دانند عده‌ای به نتایج آن امیدوار نیستند و آن را آب در هاون کوبیدن می‌دانند و تنها موضوعی که هم مخالفان بارورسازی ابرها و هم موافقانش در آن اتفاق نظر دارند گران و هزینه‌بر بودن این روش است.
با وجود آنکه عده‌ای مصرانه این روش را بی‌نتیجه می‌دانند اوایل آبان معاون وزیر نیرو از آماده‌سازی مقدمات اجرای طرح بارورسازی ابرها و پیش‌بینی حجم افزایش ۱۰ درصدی بارش‌های کشور در نتیجه آن خبر داد. با شروع بارندگی‌ها در آذر عده‌ای آن را نتیجه بارورسازی ابرها دانستند و عده‌ای منکر این موضوع شدند. برای بررسی اثرگذاری بارورسازی ابرها در میزان بارندگی به سراغ نخستین رئیس سازمان هواشناسی ایران رفتیم تا نظر وی را در این خصوص جویا شویم. عبدالحسین پرویز نوائی که اکنون پای در ۸۷ سالگی نهاده پیشتر رئیس کمیته هیدرولوژی یونسکو در ایران و استاد آب‌شناسی ژئوفیزیک دانشکده فنی نیز بوده است.
در ابتدا توضیحی در خصوص مسأله بارورسازی ابرها ارائه دهید.
در ابتدا باید بگویم بارورسازی ابرها درست نیست و باید گفته شود سزارین ابرها، زیرا ابر مانند یک خانم باردار پا به ماه می‌ماند که به صورت طبیعی قادر به وضع حمل نیست و باید سزارین شود. ابرها نیز همین‌گونه‌اند.
مسأله باروری ابرها که در دنیای غرب آن را cloud seeding می‌گویند در حدود ۶۰ سال قبل، بعد از کتاب تحقیقی که به وسیله دکتر جان میسون درباره زندگی ابرها نوشته شد، در سازمان هواشناسی جهانی WMO در ژنو مطرح شد. واضح است که کشورهای عضو این سازمان که مانند ایران گرفتار کمی نزولات آسمانی شده و جزء کشورهای نیمه خشک و خشک جهان محسوب می‌شدند به شدت دنبال این مسأله را گرفتند. در کمیته‌های اجرایی عده‌ای از بزرگان و دانشمندان آن زمان به دنبال مکانیسم اجرایی این عملیات با نظر هواشناسان جهانی همسو شده تا آنجا که قرار شد به صورت تجربی دنبال این کار گرفته شود. باروری ابرها نخستین بار توسط سازمان هواشناسی جهانی برای کمک به کشورهای کم آب که ایران هم جزو آنهاست، مطرح شد. تمام کشورهای قرار گرفته در مدار ۳۷ درجه نیمکره شمالی کم آب‌اند. کویرهای بزرگی مثل لوت در این منطقه قرار دارند.
باروری ابرها باید به دو طریق انجام شود؛ یکی بارور کردن ابرها از زمین و دوم به وسیله هواپیما از روی ابر. سازمان هواشناسی جهانی آن زمان این فعالیت را با توجه به نیاز کشور ایران به نزولات آسمانی طبق دستور سران مملکت شروع کرد و یک فروند هواپیمای ساخت کشور جماهیر شوروی به نام "الوشین ۱۸" - که از طرف استالین به عنوان هدیه به ایران فرستاده شده بود- در اختیار این سازمان قرار گرفت تا زمانی که شناخت و زندگی فیزیک ابرها به وسیله دستگاه‌های رادار و رادیوسان مشخص شد، هواپیما در بالای ابرهای شناخته شده به پاشیدن یخ خشک یا یدور نقره با انژکتور شبیه آنچه هواپیماهای سمپاش یا دفع حریق عمل میکنند اقدام کنند. برای باروری ابرها از زمین از تعدادی از سیلندرهای مخصوص برای سوزاندن یدور نقره استفاده می‌شد. باید تاکید کنم که استفاده از سیلندرها و سوزاندن یدور نقره که جسم گران قیمتی است موقعی انجام میشود که هوای زمین در حالت بالارفتن یعنی convectio- قرار می‌گرفت چون چنانچه هوا در حالت ریزش از سطوح بالا به روی زمین که آن را سوبسیدانس می‌گویند، باشد این پودرها روی زمین بدون اثر باقی می‌ماند.
در مورد بارورسازی ابرها باید بگویم اولین قدم در این موضوع، شناخت ابر، قطرات، ارتفاع آن، حالت بالا رفتن ابر یا پایین آمدن ابر است.به طور کلی سه نوع ابر در دنیا وجود دارد؛ ابر پایین، متوسط و بالا.
ابربالا هیچ قطره‌ای ندارد و فقط یخ است و حتی در صورت بارش هم تا به زمین برسد تبخیر میشود. ابر متوسط ۲۰ هزار پایی زمین قرار دارد.ابرهای پایین هم که اصطلاحا کلم شکل و متراکم هستند. در بارورسازی ابرها، ابر موردنظر نوع پایین هستند.
یکی از دلایلی که باعث میشود ابر نبارد قانون اسموز است که آب می‌خواهد حداقل حجم خود را داشته باشد و زیاد نشود. آب وقتی تگرگ میشود حجم پیدا می‌کند از این رو ممانعت می‌کند تا تگرگ ببارد و حتما باید دمای هوا زیر ۱۵ درجه باشد تا تگرگ ببارد درحالی که آب در دمای صفر باید یخ بزند. به عبارت دیگر هر ابری قابل باروری نیست چون ابرها یک کلوید دوقسمتی از بخار آب و قطرات آب هستند که اگر این قطرات مورد شناخت قرار نگیرند حتی تا درجه حرارت ۱۵- درجه سانتیگراد به صورت مایع باقیمانده و یخ نمی‌زنند که به آنها سوپرکلد می‌گویند.
اگر جسمی وارد سوپرکلد شود و به آنها برخورد کند آرامش فیزیکی آنها به هم خورده و یخ می‌زنند. به همین دلیل است که در گذشته که هواپیماها در ارتفاع پایین و زیر ۱۲ هزار پا پرواز می‌کردند وقتی وارد ابر می‌شدند و به سوپرکلدها برخورد می‌کردند بدنه هواپیما یخ می‌زد. در نتیجه سنگین شده و سقوط می‌کردند.امروز هم هواپیماها در ارتفاع بالاتر به پرواز درمی‌آیند و دیگر این خطر وجود ندارد.
یکی از نکات مهم در بارورسازی ابرها توجه به حرکت زمین است چون اگر بنا باشد هوا سوبسیدانس یا وارونگی و ته‌نشینی داشته باشد و یدور نقره برای باروری ابرها سوزانده شود، یدور نقره به زمین بازمی‌گردد و هزینه بدون نتیجه صرف میشود. اخیرا سازمان هواشناسی اعلام کرده قرار است باروری ابرها را انجام دهد. بسیاری از کشورها این کار را به امید گرفتن نتیجه انجام داده‌اند اما تاکنون نتیجه نداشته. همچنین ثابت شده این اقدام تنها در مورد ابرها لوکال و محلی (local) عمل می‌کند نه ابرهایی که با جبهه وارد کشور می‌شوند.
یعنی تاکنون هیچ کشوری از بارورسازی ابرها نتیجه نگرفته است؟
به ضرس قاطع می‌گویم تاکنون بارورسازی ابرها در هیچ کشوری نتیجه‌ای نداشته است اما هنوز عده‌ای در کشور ما امیدوارند به نتیجه برسند. لازم به توضیح است که اگر احیانا باروری با تمام مطالعات و تلاش‌های صحیح انجام شود ممکن است که نزولات از ابر به سمت زمین ریزش کند ولی در هنگام آمدن به سمت زمین در لایه‌های گرم بین ابر و زمین دوباره عمل تبخیر انجام پذیرد که این فاکتور مهم در کدهای هواشناسی که بین کشورهای عالم رد و بدل میشود علائم خاص خود را دارد.
اما سال ۹۱ اعلام شد بارورسازی ابرها در مناطقی از کشور انجام شد و حتی ۲۵ درصد در بهبود خشکسالی تاثیر داشته است یا سال ۹۰ اعلام شد بارورسازی ابرها اثر ۲۰ درصدی در بارش‌های دریاچه ارومیه داشته است و ... در اخبار ما شاید اینگونه اخبار را بخوانیم اما همان طور که گفتم بحث بارورسازی ابرها علیرغم هزینه‌بر و دشوار بودن، نتیجه ملموسی در دنیا نداشته است.
بارورسازی ابرها مستلزم این است که ابتدا فیزیک و حرکت ابر شناخته شود، قطرات ابر توسط رادار اندازه‌گیری شود و ... آیا همه این اقدامات انجام شده است؟! ۲۰ درصد بهبود تاکنون در دنیا سابقه نداشته است و من این آمار را غلط می‌دانم. زمانی که من مسئول سازمان هواشناسی بودم این عملیات انجام شد آن هم با وجود متخصصان و کارشناسان بسیاری اما نتیجه‌ای نداشت.
شدت کم‌آبی در ایران باعث شده مسئولان مثل آدم در حال غرق شدن که به همه چیز چنگ می‌اندازد تا نجات یابد می‌خواهند به هر وسیله‌ای راه‌حلی برای مشکل کم‌آبی پیدا کنند. درحالی که تجربه دنیای هواشناسی و عالمان هواشناسی در دنیا نشان می‌دهد بارورسازی ابرها نتیجه‌ای ندارد. علاوه بر اینکه این روش بسیار هزینه‌بر است. اینکه هزینه گزافی صرف شود اما نتیجه آن در بهترین حالت ۵۰ - ۵۰ باشد اصلا منطقی نیست. آن هم در شرایط اقتصادی که کشور ما دارد.
سازمان هواشناسی ایران این کار را انجام داده و به همراه تعدادی از کشورهای آسیایی و آفریقایی که مشکل بی‌‌آبی ما را داشتند مشغول بررسی و به دست آوردن نتیجه آن شدند. آنچه به دست آمد و درحال فعلی نیز دولت‌ها بعد از سالیان سال از داشتن امکانات بالا مثل اقمار هواشناسی و غیره به این نتیجه رسیدند این است که مخارج این پروژه در مقابل آنچه احتمالا به دست می‌آید به هیچ وجه مقرون به صرفه نبوده و اصولا نمی‌توان از آن انتظار داشت لذا این پروژه در قسمتی از دنیا تقریبا منسوخ شد. حال اگر اصراری برای انجام آن داشته باشیم باید افراد مطلع و آشنا از نظر علمی و داشتن کامپیوترهای پرقدرت و داشتن عکس‌های روشن از ماهواره‌های هواشناسی و اطلاع کافی از حرکت لایه‌های هوا در ناحیه موردنظر برای باروری داشته باشیم.
آقای نوائی، آیا آلودگی هوا در بارورسازی ابرها اثر دارد؟
بله صد درصد اثر مخرب دارد. حتی اگر ابرها در شهری مثل تهران به درستی بارور شوند با توجه به سقفی که از آلودگی روی آسمان شهر ایجاد شده عملیات بارورسازی به شکست می‌خورد. البته این را هم بگویم که در فصل پاییز که وارونگی هوا رخ می‌دهد اگر آلودگی بالاتر برود می‌تواند باعث بارورسازی ابرها شود اما چون آلودگی هوا مانع شکل گرفتن ابر میشود این اتفاق نمی‌افتد. وقتی هوا ته‌نشین میشود به این معناست که هوا میل ندارد بالا برود در نتیجه ابری هم ایجاد نمی‌شود.
در شرایط بحرانی کم آبی و خشکسالی کشور، حال که روش باروری ابرها گره‌گشا نیست، به نظر شما چه راه‌حل‌هایی برای بهبود شرایط وجود دارد؟
من حدود ۸ سال ضمن سمت ریاست هواشناسی کشور رئیس سازمان هیدرولوژی یونسکو نیز بودم؛ سازمان علمی و تحقیقاتی سازمان ملل که بخش‌های مختلفی دارد و یک بخش آن مربوط به آب است. متاسفانه دفتر هیدرولوژی یونسکو در ایران حدود ۴۰ سال پیش تعطیل شد. درحالی که تحقیقات این سازمان می‌توانست در مدیریت منابع آب در ایران بسیار سودمند باشد. مهم‌ترین راه‌حل مدیریت آب است؛ مدیریتی که جلو احداث سدهای بی‌رویه و غیرکارشناسی را بگیرد و سدهای غیرکارشناسی احداث شده را از بین ببرد. امروز وضع آب مملکت اصلا خوب نیست. کسانی هم که امروز به دنبال بارورسازی ابرها هستند امیدی واهی به این موضوع دارند.خشکسالی و کم آبی خطر بزرگی است که کشور ما را تهدید می‌کند. آب‌های عمیق، نیمه‌سطحی و سطحی در کشور ما از بین رفته است. زمین‌ها در حال نشست کردن هستند و ...احیا کردن دفتر هیدرولوژی یونسکو در ایران یکی از اورژانسی‌ترین اقدامات در حال حاضر است. همچنین الگوی صحیح مصرف آب قبل از مردم به مسئولان آموزش داده شود.
در خاتمه باید یادآور شوم که در حدود پنجاه سال قبل سازمان هواشناسی ایران به عنوان یکصد وسومین کشور دنیا به عضویت سازمان هواشناسی جهانی WMO درآمد. عضویت این سازمان به کشور ما این امکانات را داد تا از دانشمندان آن سازمان چه اعضای داخله یا از علمای خارجی مستشارانی را برای ارتقا و پیشرفت مسائل مربوط به هوا در اختیار سازمان هواشناسی ایران قرار دهد که این علمای هواشناسی توانستند قسمت هایی مانند هواشناسی کشاورزی ، هواشناسی دریایی ، هوا و فضا و اقمار را در ایران ایجاد کنند، اینک هم اگر رابطه ما با سازمان هواشناسی جهانی مطابق قبل باشد باید در مورد باروری ابرها چنانچه اصراری وجود داشته باشد طی تماس با WMO از دانشمندان این سازمان استفاده شود چون به هر حال این پروژه باید حتما با فعالیت های مشابه در حوزه سازمان هواشناسی کشور مورد بررسی قرار گرفته و چنانچه بودجه ای هم اختصاص داده شود سایر سازمان ها مثل آب و برق، کشاورزی و غیره با بودجه و امکانات خود با سازمان هواشناسی ایران همگام شده و با محک دانشمندان و افراد مطلع این پروژه به صورت آزمایشی مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.
آقای نوائی آقای احمدی‌نژاد در زمان ریاست جمهوری‌شان اظهارنظر جالب توجهی داشتند مبنی بر اینکه غربی‌ها مانع آمدن ابرهای باران‌زا به ایران شده‌اند. برخی این حرف را باور کردند و بر آن صحه گذاشتند. نظر شما در این‌باره چیست؟
به هیچ وجه چنین چیزی امکان‌پذیر نیست و هیچ‌کس نمی‌تواند مانع حرکت یا تغییر مسیر ابرها شود. کسی که این حرف را زده یا سواد آن را نداشته یا مزاح کرده است. اگر چنین کاری امکان‌پذیر بود ما هم می‌توانستیم مانع ورود گرد و غبار از عراق به کشورمان بشویم.
