روزنامه شرق نوشت: سرنشین خودرو، موتورسوار یا عابر پیاده بودن؛ اگر قرار باشد از زاویه تصادفات به این سه موقعیت نگاه کنید، به نظرتان کدام‌یک می‌تواند خطرناک‌تر باشد؟ احتمالا شما هم مثل من اولین موردی که به ذهنتان خطور می‌کند، موتورسواربودن باشد؛ اما آمارهای پزشکی‌قانونی و پلیس راهور چیز دیگری می‌گوید. این آمار نشان می‌دهد عابرپیاده‌بودن در شهری مثل تهران از همه موقعیت‌های دیگر خطرناک‌تر است و احتمال کشته‌شدن شما را بیش از هر چیز افزایش می‌دهد.
رقم ٣٨,٨درصدی مرگ عابران پیاده در پایتخت در شش‌ماهه سال جاری رکوردی است که به نظر می‌رسد باید نگران آن بود؛ آماری که مدیرکل پزشکی‌قانونی استان تهران چند روز قبل درباره تعداد تلفات درون و برون‌شهری تصادفات با جزئیات ارائه داد. طبق گفته‌های او آمار تلفات تصادفات درون‌شهری آن‌هم عابران پیاده در صدر این تلفات بود. براساس این آمار رقم فوتی‌های عابران پیاده در تصادفات کل کشور ٢٠ درصد کل کشته‌های تصادفات اعلام شده است که تفاوتی معنادار با میزان تلفات در تهران دارد. آمار مرگ عابران پیاده از آمار مرگ راکبان موتورسیکلت هم بالاتر رفته است. این رقم در شش‌ماهه سال جاری استان تهران ٣٢.٥٨ درصد بوده است که در کل کشور به بیش از شش درصد می‌رسد.
درباره چنین عارضه مهم شهری نمی‌توان یک عامل را در نظر گرفت و بدون‌شک مجموعه‌ای از عوامل در مرگ این تعداد از شهروندان دخیل بوده و هستند. شهرها که هر روز در قالب کالبدی زنده، افراد انسانی را درون خود نگه داشته‌اند، در حال تغییر و رشد هستند؛ اما همین تغییرات می‌تواند برای شهروندان آسیب‌ها و خطرات زیادی را داشته باشد. ناصر فکوهی، استاد مردم‌شناسی دانشگاه تهران پیش‌تر در بخشی از گفت‌وگوی خود درباره بررسی ابعاد زندگی در شهر تهران، به «شرق» گفته بود: «رفتار شهروند در یک شهر برای کوچک‌ترین کارها، مثل راه‌رفتن با رفتار افراد در روستا متفاوت است. شما در یک شهر نمی‌توانید هر وقت دلتان خواست، بدوید، وارد خیابان شوید یا حریم خیابان‌ها و مغازه‌ها و افراد را رعایت نکنید و باید خود را دائم با کالبد شهر تنظیم کنید». به این معنا علاوه بر چارچوب‌هایی که شهر برای شهروندان فراهم می‌کند، شهروندان هم باید تعهدات و عملکردی متناسب با شهر داشته باشند. واقعیت این است که بسیاری از ما، شهروندان تهران و همه شهرهای بزرگ که مبتلا به ترافیک و آسیب‌های آن هستيم، در رعایت قوانین شهری و راهنمایی و رانندگی دقت و توجه و البته الزام نداریم. همین عامل به‌تنهایی می‌تواند دلیل بخش زیادی از تصادفاتی باشد که از آن حرف می‌زنیم و جان مردم شهر را می‌گیرد.
حواس پرت عابران، دلیل مرگ عابرانمحمدحسین شهیدی، کارشناس ترافیک شهری، رویکردی متفاوت به این میزان از تلفات عابران پیاده در شهر دارد و می‌گوید: در هر تصادف حداقل یک تخلف محرز وجود دارد و می‌توان این‌گونه برداشت کرد که افزایش تصادفات به معنی افزایش تخلفات شهروندان است. واقعیت این است که مسئله تخلف برای شهروندان (چه عابران و چه رانندگان انواع خودرو) بی‌اهمیت است و تنها زمانی که در مهلک‌ترین حالت اثرگذاری تخلف یعنی «تصادفات» با مرگ و جراحت و خسارت با آن مواجه می‌شویم، آن را بیشتر می‌بینیم.
این کارشناس معتقد است مسئله افزایش ترافیک ارتباط مستقیم و نزدیکی به کاهش میزان حواس و توجه شهروندان در معابر و خیابان‌ها دارد و در توضیح آن می‌افزاید: بسیاری از عابران و رانندگان در روز درگیر دغدغه‌ها و افکار و مشغله‌هایی هستند که حواسشان را پرت می‌کند و این افراد معمولا حواس لحظه‌ای بسیار پاییني دارند و دچار حادثه می‌شوند. او تأکید دارد که استفاده از لوازم الکترونیک همانند تلفن همراه و تبلت در زمان عبور از خیابان، استفاده از تاکسی یا هر حضور دیگری در معابر شهری وضعیت خطرناکی را برای عابران و رانندگان ایجاد می‌کند و این عامل یکی از دلایل اصلی تلفات تصادفات است.
شهیدی با بیان اینکه نمی‌توان به شهروند گفت از تلفن همراه استفاده نکند؛ اما شهروند باید بداند که عبور از خط عابر پیاده یک الزام است و نباید در هنگام عبور از خیابان تمام حواس را به تلفن همراه داد، به «شرق» گفت: اگرچه نمی‌توان گفت که شرایط معابر عمومی، خطوط عابر پیاده، پل‌ها و بزرگراه‌ها در سطح مطلوبی قرار دارد؛ اما واقعیت این است که اینها اثر کمی در این تلفات عمده دارد و بیشترین دلیل را باید در تخلفات و نداشتن توجه و حواس شهروندان و حرکت آنها از نظم به بی‌نظمی دید.
تجربه عینی عابران، منفعت را عدم رعایت قانون میبیندسرهنگ هاشمی، فرمانده سابق پلیس راهنمایی و رانندگی، در‌این‌باره به «شرق» می‌گوید افزایش تعداد مرگ عابران پیاده در محیط‌های شهری گویای آن است که سازوکار تردد همه گروه‌های عابران پیاده به صورت نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مهیا نیست و درعین‌حال هنوز بسیاری از معابر و خیابان‌ها معبری برای پیاده‌ها ندارند و عموما در قسمت‌های اتصالی خیابان و پیاده‌روها حوادث زیادی رخ می‌دهد. او می‌گوید بسیاری از مسیرها ایمن‌سازی را برای پیاده‌ها ندارند و شهروندان پیاده در مسیرهای مختلف شهری در صورت پیاده‌شدن از خودرو در معرض انواع حوادث هستند. در عین حال بسیاری از خطوط عابر، گذرگاه‌ها و پل‌های عابر پیاده از نظر تعداد و پراکندگی کم و دچار به‌هم‌ریختگی هستند. هاشمی تأکید دارد که به این عوامل مسئله فرهنگ و الزام به رعایت قانون از سوی عابران را هم اضافه کنیم و افزود: متأسفانه درباره فرهنگ عبور و مرور شهری دچار محدودیت و محرومیت زیادی هستیم و نه‌تنها فرهنگ‌سازی صورت نمی‌گیرد؛ بلکه با وجود وفور رفتارهای اشتباه در سطح شهر نوعی از تجربه عینی برای شهروندان و به‌خصوص گروه‌های کودک و نوجوان وجود دارد.
فرمانده سابق پلیس راهنمایی و رانندگی می‌گوید شهروندان باید به شکل اقناعی درمورد قوانین عبورومرور در شهر همکاری داشته باشند و درحال‌حاضر شاهد هستیم که تقریبا میزان رعایت قوانین از سوی عابران در معابر شهر بسیار پایین است. متأسفانه نوعی از تجربه عینی و شخصی از رعایت‌نشدن قوانین همچون عبور از چراغ قرمز، استفاده‌نکردن از پل عابر، استفاده از تلفن همراه در حین عبور از خیابان و... وجود دارد که شهروندان را به این نتیجه می‌رساند که رعایت قوانین فایده‌ای ندارد. این فرهنگ‌سازی غیررسمی از بزرگسالان به کودکان هم منتقل می‌شود و به‌این‌ترتیب نمی‌توانیم نسل‌به‌نسل این اشکالات را اصلاح کنیم. ازسوی‌دیگر رسانه‌های جمعی که فعلا صداوسیما را داریم درباره این فرهنگ‌سازی درست و اصلاح تجربه‌هاي عینی اشتباه، کاری نمی‌کند.
هاشمی می‌گوید ضوابط اجرائی که درحال‌حاضر درمورد عابران پیاده و اجرای قوانین درمورد آنها وجود دارد، کافی و دارای ضمانت اجرائي نیست و افزود: اگر عابران پیاده بدانند که در صورت عدم رعایت قانون متحمل جریمه می‌شوند، الزام بیشتری برای رعایت قانون خواهند داشت اما درحال‌حاضر این الزام وجود ندارد و عابران دچار انواع حادثه و حتی مرگ می‌شوند.
این کارشناس می‌گوید بخش زیادی از دلایل حوادث شهری به حواس‌پرتی و عدم توجه به جلو و اطراف رانندگان و البته عابران پیاده برمی‌گردد و در توضیح آن می‌گوید: بسیاری از عابران شهری به دلیل استفاده از انواع تجهیزات الکترونیکی صداهای اطراف را نمي‌شنوند و متوجه اتفاقات اطراف خود نیستند، حال اگر بی‌احتیاطی، تخلف رانندگان، تاریکی هوا و شرایط محیطی را هم به این عوامل اضافه کنیم، وقوع تصادفات محتمل خواهد بود. اگرچه نمی‌توان عامل استفاده از تلفن همراه و سایر تجهیزات الکترونیکی را عامل اصلی در افزایش و آمار بالای مرگ عابران پیاده در تصادفات شهری بدانیم اما این عامل می‌تواند جزء عوامل اصلی باشد و شاید به همین دلیل است که پلیس راهور در آخرین اعلام خود جریمه استفاده از تلفن همراه در حین رانندگی را به صدهزار تومان افزایش داده است و کاش از آن طرف درمورد عابران پیاده‌ای که در هنگام عبور از عرض و طول خیابان از تلفن همراه استفاده می‌کنند هم جریمه‌ای را در نظر می‌گرفتند تا عابران هم بدانند این موقعیت می‌تواند برای هر دو طرف خطرناک باشد.
پلیس راهور در عین حال به این نتیجه هم رسیده که بسیاری از گذرگاه‌های عابر پیاده در پایتخت و سایر کلان‌شهرها استانداردهای لازم را که ندارند هیچ، خطرناک هم هستند و باید درمورد آنها رفع خطر صورت گیرد. اقداماتی نظیر ساماندهی خط‌کشی‌ها و برجسته‌کردن گذرگاه‌ها به‌خصوص در مدخل ورودی میادین، در تقاطع‌ها، نصب کاهنده‌های سرعت قبل از ورود به گذرگاه‌ها و همچنین تعبیه سرعت‌گیرها و نصب علائم بیشتر برای جلب توجه عابران و رانندگان در محل‌های مناسب می‌تواند بخش زیادی از این آسیب‌ها را جبران کند. رقم بیش از ٣٨درصدی سهم عابران پیاده در مرگ‌های تصادفات شهری آن‌قدر زیاد هست که درمورد آن جدی‌تر بايد فکر کرده و عمل کنیم؛ درحالی‌که تنها در هشت‌ماهه سال ٩٥ بیش از ٢٧ هزار نفر در تصادفات شهری بدون احتساب زخمی‌ها، جان باخته‌اند، باید برنامه‌ریزی‌هایی را که از قبل وجود نداشته یا کم‌رنگ بوده اصلاح و بازنگری کرد. سردار تقی مهری، رئيس پلیس راهنمایی و رانندگی ناجا چند روز قبل اعلام کرد که ٨٢ درصد افرادی که در تصادفات درون‌شهری جان خود را از دست داده‌اند عابر پیاده و موتورسوار بوده‌اند که این نشان می‌دهد باید درون شهرها برای عابران پیاده امکانات بیشتری فراهم کرده و ایمنی، بیشتر مورد توجه قرار بگیرد.
در چنین مواردی که دو سوی حوادث و آسیب عامل انسانی است و تعداد بی‌شماری از عوامل مؤثر و دخیل در حادثه هم وجود دارند، نمی‌توان یک‌سویه تصمیم گرفت و قضاوت کرد اما می‌توان درمورد عوامل اصلی یعنی عوامل انسانی و قوانینی که عوامل انسانی را حمایت می‌کنند، تجدیدنظر داشت و آنها را متوجه عمق فاجعه و احتمال زیاد خطر برایشان کرد.
