سه سال تلاش برای سفر ٤٤٦ شیء تاریخی ایران به آلمان؛ سفری که حاشیه‌های بسیار داشت و سوالات زیادی را بی‌جواب گذاشت. پیش از این اگر صحبت از آمار ١٠٠ تایی یا ٣٠٠ و ٤٠٠تایی آثار منتخب ارسالی بود، حالا تنها سه روز مانده به نمایش آثار مهم تاریخ ایران در شهر «بُن»، مسئولان میراث فرهنگی کشور جزییاتی از این سفر می‌گویند.
به گزارش شهروند، پیکرک‌های گلی و سنگی انسانی و جانوری، ظرف‌های منقوش سفالی و فلزی، مهرهای دگمه‌ای و استوانه‌ای با نقش انسان بالدار، سردیس گلین سر یک مرد، یک قطعه کوچک برگی شکل از الیاف پشمی مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد، گلنبشته، آتشدان مفرغی، مجسمه برنزی یک زن و صدها قطعه ارزشمند دیگر متعلق به هفت‌هزار سال پیش از میلاد مسیح تا اوایل دوره هخامنشی قرار است فرسنگ‌ها دورتر از موطنشان به نمایش دربیایند و گردشگران را به ایران بکشانند. اقدامی که از آغاز با مخالفت‌هایی همراه بود و با گم شدن یک سنجاق مفرغی در یکی از نمایشگاه‌های پیش از این حساسیت بیشتری ایجاد کرد.
از طرفی درحالی‌که خود مسئولان اجرایی این نمایشگاه به خلأ‌های قانونی آشنا هستند، مشکل مخالفان هم از ابتدا طی کردن همین روند قانونی بود. موضوعی که دست آخر سه روز مانده به نمایش آثار تاریخی در شهر بن آلمان، بهانه برگزاری نشستی خبری شد که به گفته مدیرکل امور موزه‌ها باید زودتر از اینها برگزار می‌شد.
برای برگزار نشدن نمایشگاه لابی کردند
محمدرضا کارگر، مدیرکل امور موزه‌ها و اموال منقول تاریخی در آغاز نشست خبری نمایشگاه اشیای تاریخی ایران در آلمان به نام «ایران؛ فرهنگ کهن بین آب و بیابان» از تلاشی گفت که از سه‌سال پیش آغاز شده تا این نمایشگاه پا بگیرد: «از پیشنهاد شفاهی اولیه این نمایشگاه تا اقدامات رسمی و انتخاب اشیا سه‌سال زمان برد. با همه مشکلاتی که بود اشیا به سلامت به مقصد رسید و روز ٢٤ فروردین با حضور شخصیت‌های علمی، فرهنگی و سیاسی شاهد افتتاح نمایشگاه خواهیم بود.»
موضوع اما این‌طور که او گفت ساده هم نبوده و خیلی افراد با لابی‌گری پیگیر توقف این نمایشگاه بوده‌اند. به‌طوری که به گفته کارگر «از زمان اعلام خبر برگزاری این نمایشگاه در آلمان، فشارهای مختلفی برای برگزار نشدن این نمایشگاه صورت گرفت و لابی‌های مختلفی انجام شد که این فشارها ازسوی مجامع و افراد مختلف بود.» با این حال «استقبال مسئولان آلمانی و تلاش‌های انجام شده، برای مخالفان نتیجه‌ای نداشت.»
و نمایشگاه در موعد مقرر در آلمان برگزار خواهد شد. مدیرکل امور موزه‌ها و اموال منقول تاریخی حتی با شعف توضیح داد که حالا در خیابان‌ها، میادین و ایستگاه‌های مترو از فرانکفورت تا شهر بن، بیلبوردهایی با این مضمون نصب شده است: «ایران، تمدنی کهن».
«موزه‌ای که نمایشگاه نداشته باشد، موزه نیست، یک موزه مرده است، یک انبار است.» کارگر این جمله را از رئیس ایکوم جهانی نقل کرد که روزی در بازدید از موزه ملی چنین گفته است. او این را گفت و اضافه کرد که اگر قرار نباشد آثاری از موزه‌ها به کشورهای دیگر برود، دیگر فعالیت نخواهد کرد.
اشیا درجه یک بود یا درجه دو؟
موضوعی که از چند ماه پیش سر و صدا کرده بود، درجه یک یا دو بودن آثار تاریخی بود. مسأله‌ای که با اظهارنظر پیشین مدیرکل امور موزه‌ها باز هم روشن نشد. اما ظهر دیروز بالاخره دراین‌باره توضیح داده شد. درحالی‌که طبق ماده ۲۱ آیین‌نامه اموال فرهنگی، هنری و تاریخی مصوب ۱۳۸۱، «خروج موقت اموال فرهنگی، تاریخی و هنری درجه یک مشمول این آیین‌نامه، برای شرکت در نمایشگاه‌های خارج از کشور، پس از تأیید سازمان میراث فرهنگی کشور به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
(سپس در صورت تصویب هیأت وزیران به مجلس ارسال می‌شود و در صورت تصویب مجلس، شورای نگهبان نظر نهایی را خواهد داد.) استفاده از تبصره این قانون برای همه سوال ایجاد کرد، تبصره‌ای که براساس آن خروج موقت اموال تاریخی، فرهنگی و هنری درجه دو و سه با موافقت سازمان میراث فرهنگی کشور انجام خواهد شد.
مدیرکل امور موزه‌ها و اموال منقول تاریخی با شروع سوال خبرنگاران درباره این موضوع به این آیین‌نامه اشاره کرد و گفت: «تمامی اشیا برای خروج از کشور حکم درجه دو را دارد، نه این که خود آثار درجه دو محسوب می‌شوند. کما این‌که بسیاری از نمایشگاه‌ها با همین وزن، با حکم رئیس سازمان میراث از کشور خارج شد و این کار کاملا قانونی است.»
او ادامه داد: «زمانی که ما اصرار داریم این اشیا نیازی به مجوز هیأت وزیران ندارد به این مفهوم نیست که آنها را درجه دو به حساب بیاوریم. بلکه براساس آیین‌نامه تا زمانی که طبقه‌بندی نشده برای خروج از کشور حکم درجه دو دارند.»
کارگر نمایشگاه «امپراطوری فراموش‌شده هخامنشی» را یادآوری کرد که رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی در اواخر دولت هشتم برای برگزاری آن اصرار به اجازه گرفتن از هیأت وزیران داشت اما معاون حقوقی ریاست‌جمهوری به این اصرار انتقاد کرد و سرانجام پس از امتناع امضای مجوز را پذیرفت. با این همه «امضای هیأت وزیران واجب نیست.»
او در پاسخ به این سوال «شهروند» که چرا سازمان میراث فرهنگی در تمام این سال‌ها نسبت به طبقه‌بندی اشیای موزه‌ای اقدام نکرده، یا دست‌کم اشیایی که حالا از کشور خارج شده را طبقه‌بندی نکرده و به نام شیء درجه دو به آلمان فرستاده است هم چنین پاسخی داد: «برای طبقه‌بندی اشیا طبق مصوبه هیأت دولت، سازمان میراث فرهنگی باید آیین‌نامه طبقه‌بندی اشیا را تنظیم کند. در زمان ریاست محمد بهشتی بر سازمان، او مجرب‌ترین گروه را برای این کار در نظر گرفت و دو‌سال تمام تهیه آیین‌نامه طول کشید. اما وقتی موعد اجرای آیین‌نامه در موزه ملی رسید، دیدند که قابل اجرا نیست. بنابراین به این نتیجه رسیدیم که اشیای تاریخی و فرهنگی را نمی‌توانیم ارزش‌گذاری کنیم و در هیچ کجای دنیا همچنین ارزش گذاری نمی‌شود، حتی در موزه لوور.»
کارگر برای توضیح بیشتر گفت: «چطور برای انواع سفال و فلزات، پارچه، چوب و استخوان و فرش و تابلو و ظرف هزاران آیین‌نامه بنویسیم؟ حالا تنوع دوره تاریخی آنها به کنار. چرا ارزش شیء را پایین بیاوریم و درجه دو بخوانیمش؟ از دیدگاه ما همه اشیا حکم واحد دارند، میراث یک جامعه هستند و همه‌شان بالاترین درجه را دارند.» کارگر در ادامه اما عمل کردن به آیین‌نامه و درجه دو خواندن اشیا را نوعی خلأ دانست و توضیح داد که « درنهایت این آیین‌نامه باید اصلاح شود.»
او در پاسخ به حساسیت‌های ایجاد شده ادامه داد: «در تمام دنیا برگزاری نمایشگاه‌ها با مجوز رئیس موزه اتفاق می‌افتد و در هیچ کجا مجوز هیأت دولت و رئیس‌جمهوری لازم نیست. ما متولی ایرانِ فرهنگی و تاریخی هستیم. اجازه بدهید دریچه‌ای که قرار است رو به دنیا باز شود توسط موزه داران باز شود.
کارگر همچنین درباره این‌که براساس قانون اشیای منحصربه‌فرد نباید از کشور خارج شوند گفت: «فقط بناهای نفیس ملی مثل تخت جمشید از نظر مالکیت قابل واگذاری نیستند، اما اشیای منقول به‌عنوان امانت برای نمایش یا بهره‌برداری از این نظر مشکلی ندارند.»
سرنوشت سنجاق مفرغی لرستان
گم شدن سنجاق مفرغی لرستان در نمایشگاه هفت‌هزار‌سال هنر ایران موضوع دیگری بود که کارگر درباره‌اش پاسخ داد. او که چند ماه پیش در اظهار نظری متفاوت به رسانه‌های دیگر گفته بود این سنجاق پیدا شده و در ایران است، این بار توضیح دیگری داد: «پرونده گم شدن این سنجاق هنوز باز است. تمام خسارت به ما پرداخت شده. پلیس بین‌الملل هم پیگیر پرونده است و آنها معتقدند که حتما این سنجاق پیدا خواهد شد.»
او ادامه داد: «وقتی یک اثر در یک نمایشگاه یا موزه به سرقت برود به‌هرحال قوانین حاکم بر آنها مساوی است. اگر در ایران هم مشکلی برای شیئی ایجاد شود از طریق پلیس اینترپل اقدام می‌کنیم. اکنون در بلژیک پرونده‌ای برای این موضوع باز شده و ایران و بلژیک وکیلی مشترک برای این کار دارد.»
دفاع از حریم فرهنگی کشور
مدیرکل امور موزه‌ها و اموال منقول تاریخی در بخش دیگری از سخنانش توضیح داد که این اشیای تاریخی در استاندارد‌ترین بسته‌بندی‌ها و با برخورداری از بیمه به آلمان ارسال شده است و ٢٤ فروردین‌ماه جاری این نمایشگاه با حضور شخصیت‌های علمی، فرهنگی و سیاسی در شهر بن آلمان افتتاح خواهد شد.
او با بیان این‌که دیپلماسی فرهنگی از دیپلماسی سیاسی جلوتر است، از درخواست کشورهای دیگر برای ارسال اشیای تاریخی شان به ایران خبر داد. ازجمله مکزیک که «چندی پیش پیشنهادی برای برگزاری نمایشگاهی با ٢٧٠ شیء مایایی درخواستی مطرح کرده بود، اما چون موفق به تأمین هزینه برگزاری این نمایشگاه نشدیم، برگزاری این نمایشگاه به کلی فراموش شد.»
به علاوه او گفت: «در سفر اخیر حسن روحانی،رئیس جمهوری به ارمنستان که زهرا احمدی‌پور، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، هم همراه او بود، توافق‌هایی برای برگزاری نمایشگاه اشیای تاریخی ارمنستان در ایران انجام شد و مکاتبه‌هایی برای انجام مقدمات برگزاری این نمایشگاه در ایران فراهم شده است.
در این باره جبرئیل نوکنده، مدیر موزه ملی ایران، به «شهروند» گفت: «ما پس از پیگیری سفیر ارمنستان در ایران با موزه ملی ارمنستان وارد ارتباط شدیم. می‌دانیم که میراث مشترکی با ارمنستان داریم به نام فرهنگ «اورارتو»؛ فرهنگ برجسته‌ای قبل از هخامنشی. بنابراین تصمیم گرفتیم درباره یک میراث مشترک نمایشگاهی برگزار کنیم. همکاران ارمنی بلافاصله موضوع را به موزه ملی پیشنهاد کردند و این موزه هم با ما مکاتبه کرد. آنها ١٠٨ شیء انتخاب کرده و موزه ملی هم درحال انتخاب است.»
نوکنده ادامه داد: «قرار است دو طرف برنامه ملاقاتی داشته باشیم تا درباره نحوه قرارداد اشیا به جزییات بپردازیم. ارمنستان این آمادگی را دارد که در ماه اکتبر (مهر ماه)که همزمان با سفر رئیس جمهورشان به ایران است این نمایشگاه را برگزار کند. این موضوعی است که هنوز در حد ایده و مفهوم نمایشگاه طرح شده و جزییات آن همچنان معلوم نیست.»
مردم با شعارهای سیاسی تحت‌تأثیر قرار نمی‌گیرند
مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی در بخش دیگری از سخنانش گفت: «براساس جلساتی که با مدیران موزه لوور داشته‌ایم مذاکراتی درخصوص برگزاری نمایشگاهی از آثار ایران در این موزه و نمایشگاهی از آثار موزه لوور در ایران صورت گرفته است.» او این اتفاق را نشانی از توسعه سطح موزه‌داری ایران و امنیت کشور دانست و ادامه داد: «تعامل خوبی بین ایران و سایر کشورها برای برپایی نمایشگاه اشیای تاریخی صورت گرفته که امیدواریم این موضوع تبدیل به یک جریان شود و علاوه‌بر موزه‌های تحت پوشش سازمان میراث‌فرهنگی، سایر موزه‌ها هم به این جریان بپیوندند، درحال‌حاضر حتی موزه‌های آستان قدس رضوی هم دراین‌باره اعلام آمادگی کرده.»
مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی در ادامه دراین‌باره صحبت کرد که امروز مردم در دنیا با شعارهای سیاسی تحت‌تأثیر قرار نمی‌گیرند، بلکه این فرهنگ، تاریخ و تمدن است که می‌تواند آنها را تحت‌تأثیر قرار دهد: «باید قبول کنیم که نه گستردگی خاک و نه سلاح و نه اقتصاد، هیچ‌کدام نمی‌تواند در دنیا قدرت ایجاد کند، بلکه این افکار عمومی است که باعث ایجاد قدرت می‌شود.»
